حفظ آبرو

هر انسانی دوست دارد در جامعه آبرومند باشد؛ یعنی وقتی به صورت او نگاه می‌کنند برای او احترام قائل شوند و با نگاه تحقیرآمیز به او ننگرند. اگر قیافه، لباس، رفتار، منش و رفتارهای …

هر انسانی دوست دارد در جامعه آبرومند باشد؛ یعنی وقتی به صورت او نگاه می‌کنند برای او احترام قائل شوند و با نگاه تحقیرآمیز به او ننگرند. اگر قیافه، لباس، رفتار، منش و رفتارهای ارزشی شخصی موجب ستایش دیگران شود، او در جامعه آبرومند است و اگر قیافه و منش و رفتارهای ارزشی او موجب تنفر دیگران شود، او در آن جامعه آبرویی ندارد و کسی برای او احترامی قائل نمی‌شود. برخی از اهل تصوف عقیده دارند که نباید ظاهر خود را آراست و باید از استحمام و اصلاح سر و صورت و تمیزی لباس خودداری کرد تا تعفن بدن و لباس و موهای ژولیده موجب تنفر دیگران از آنان شوند. آنان به خیال خام خود با نفس خویش مبارزه می‌کنند تا به نوعی کمال روحی دست یابند.

همان طوری که از قرآن و اخبار ائمه معصومین (ع) استفاده می‌شود این عمل، مذموم و بسیار نکوهیده است. حتی در قرآن تهیدستانی که خود را نیازمند نشان نمی‌دهند مدح شده است: "...یحسبهم الجاهل اغنیاءمن التعفف تعرفهم بسیماهم لا یسئلون الناس الحافا"(بقره:۲۷۳). و از فرط عفاف چنان احوالشان بر مردم مشتبه شود که هر کس از حال آنان آگاه نباشد، پندارد او قوی و بی نیاز است. شما می‌بایست از سیمای آنان به فقرشان پی ببرید؛ زیرا آنان به دلیل عزت نفسشان چیزی را از کسی طلب نمی‌کنند.

از دیدگاه اسلام، انسان باید در لباس پوشیدن، برخورد با دیگران، به گونه‌ای عمل کند که احترام دیگران را به خود برانگیزد. روایات اسلامی افرادی را که دارای دو نوع لباس هستند و لباس تمیزتر را برای روز عید، روز جمعه و یا اجتماعات مسلمین و لباس دیگر را برای کار اختصاص داده‌اند نه تنها مورد مذمّت قرار نداده و عمل آنان را دنیاگرایی به حساب نیاورده، بلکه آنان را مدح و ستایش نموده است. و نیز در جامعه اسلامی، افراد باید هر چه بیشتر با هم ارتباط داشته باشند و همدیگر را دوست بدارند. این عمل زمینه رشد و تکامل مادی و معنوی آنان را فراهم می‌آورد. در روایات سفارش شده است که مؤمنین در هنگام مصافحه دست یکدیگر را در دستان خود بفشرند و به یکدیگر عشق بورزند. امام باقر (ع) می‌فرمایند: "ان المؤمنین اذا التقیا فتصافحا ادخل الله عز و جل یده بین ایدیهما و اقبل بوجهه علی اشدهما حبا لصاحبه" هنگامی که دو مؤمن با هم برخورد نمایند و با هم مصافحه کنند، خدای عزّ و جلّ دستش را میان دست آنان داخل می‌کند و به او که دوست خود را بیشتر دوست بدارد توجه می‌نماید... .

همه این تشویقها و سفارشها برای این است که مؤمنین با هم ارتباط داشته باشند و همدیگر را دوست بدارند. لازمه این مهربانی و دوستی و ارتباط، دوری از چیزهایی است که موجب تنفر دیگران می‌شوند. هیچ کس دوست ندارد با انسانی کثیف، بدبو و ژولیده مصافحه کند؛ حتی ممکن است انسان دوست نداشته باشد به چنین فردی نظر بیندازد، چه رسد به اینکه بخواهد با او بنشیند و با او سخن بگوید و سخنان او را بشنود. بنابر این، مقدمه دوستی و صمیمیّت پاکیزگی است.

پیامبر اکرم (ص) زمانی که قصد داشتند به ملاقات یاران خود بیایند موهای خود را شانه می‌کردند، به خود عطر می‌زدند، دندانهای خود را مسواک می‌نمودند و لباس خود را منظم می‌کردند؛ علاوه بر این، در آیینه نگاه می‌کردند تا ناآراستگی در لباس و سر و صورتشان وجود نداشته باشد، و اگر آیینه نبود، در ظرف آب نظر می‌انداختند. این تقیّد به پاکیزگی و تشویق مردم به آن، برای این است که افراد جامعه هر چه بیشتر با هم متّحد شوند و همدیگر را دوست بدارند، تا بتوانند از انوار یکدیگر استفاده بیشتری ببرند. یکی از تفاوتهای مؤمن و کافر در این است که مؤمن طالب آبروست تا در سایه آن به وظایف اجتماعی‌ای که دین برای او معیّن کرده است تحقق بخشد، ولی کافر آبرو را به منزله هدف جویاست.

عقل بسیاری از مردم در چشم آنان است؛ معمول مردم به فرد تهیدست اعتنایی نمی‌کنند و برای چنین فردی دشوار است که بتواند در جامعه، حتی در میان مؤمنین، موقعیتی کسب کند. امام سجاد (ع) در دعای شریف مکارم الاخلاق به درگاه الهی عرضه می‌دارد: "‌وصن وجهی بالیسار، ‌و‌ لا‌ تبتذل جاهی بالاقتار". بار الها! آبروی مرا در‌ جامعه با‌ معیشت سهل ‌و‌ آسان محافظت فرما و قدر ‌و‌ منزلتم را‌ نزد مردم، با‌ تنگدستی سبک ‌و‌ خوار مگردان. مال و ثروت برای امام (ع) دارای هیچ گونه ارزشی نیست، ولی او آن را برای حفظ آبروی خود از خدا طلب می‌نماید تا در سایه موقعیت اجتماعی وظایف اسلامی و ایمانی خود را به انجام برساند. فردی که محتاج دیگران است، مجبور است دست نیاز به طرف دیگران دراز کند؛ در این صورت، اگر دیگران او را یاری رسانند، او حقیر می‌شود و اگر دست او را رد کنند، شکست بیشتری را متحمّل می‌گردد؛ در حالی که خزاین آسمان و زمین در دست خداست و او می‌تواند با کرم و لطف بی کران خود نیازهای انسان را خود برآورده سازد تا آبروی انسان محفوظ بماند.‏

جواد پوریا