تهرانی ها و اصفهانی ها بالاتر از همه

سیر تاریخی مسابقه های بسکتبال تا رسیدن به لیگ برتر

نادرکاشانی می‌گفت هیچ‌وقت یادش نمی‌رود وقتی برای بازی بسکتبال ناچار بود با چند جوراب کهنه توپ بسازد و در اتاق خانه پدری مدام پرتاب کند تا پرتاب‌هایش بهتر شود. ملی‌پوش سابق بسکتبال ایران در تمام روزهایی که بازی کرد جزو بهترین پرتاب‌کنندگان بسکتبال باشگاه‌های ایران بود.

بسکتبال اواخر دهه ۳۰ و در دو دهه ۴۰ و ۵۰ بازیکنانی نظیر نادرکاشانی را از یاد نمی‌برد. او پس از دوران بازی، نزدیک به سه دهه است بازی‌های باشگاهی ایران را تماشا می‌کند. دهه ۶۰ برای کاشانی و همنسلانش با جنگ و جانفشانی‌های جوانان آن روزها گذشت. بازیکنان بسکتبال هم بودند که از باشگاه‌ها راهی جبهه شدند و مثل صمد اقدمی به شهادت رسیدند.

در پایان جنگ و در سال‌های سازندگی، لیگ بسکتبال باشگاه‌های ایران برای نخستین بار به راه افتاد و تیم ژاندارمری با شکار شاهین گرگان اولین قهرمان بازی‌های لیگ لقب گرفت. آن روزها نادرکاشانی هنوز قبراق بود و اما از پنجره اتاقش به خاطرات گذشته می‌نگریست. به بازی‌های تیم‌های کلنی فکر می‌کرد، به زمین‌های روباز و آسفالتی که اکنون جای خود را به تالارهای مجهز با کفپوش‌های مناسب داده بودند.

لیگ بسکتبال باشگاه‌های ایران بعد از اقتدار تهرانی‌ها در اوایل دهه ۷۰ به دست اصفهانی‌ها افتاد. نادر کاشانی شاهد بود چگونه اصفهانی‌ها اول با شهرداری و بعدها با ذوب‌آهن ۹ بار قهرمانی در بسکتبال ایران را جشن گرفتند. او با چشمان خود این قهرمانی‌ها را دید و با گوش‌هایش نام مردانی همچون صادق‌زاده، مجلسی، شیریان، کوهیان، خسروی و... را شنید.

در دهه ۷۰ و سال‌هایی که تهرانی‌ها از قافله قهرمانی در لیگ برتر بسکتبال عقب مانده بودند، باشگاه پیکان، تیمی با حضور مصطفی هاشمی، بهزاد افرادی، امید وطنی، اکبر اسبقی، زوریک عیسی جانی و... به میدان فرستاد تا سدی شوند برابر سیل قهرمانی‌های تیم زاینده‌رود. پیکان دو بار قهرمان شد. کاشانی تیم خودروسازان را بهتر از تجارتی‌هایی دید که مبنای تیم‌شان پول بود، نه عشق و به همین دلیل خیلی زود از لیگ بسکتبال کنار رفتند.

دانشگاه آزاد و گسترش تهران نیز آمدند و رفتند، اما هیچ‌کدام ماندگاری شاهین گرگان را که بعد‌ها شد فجر و اکنون سال‌هاست شهرداری گرگان است، نداشتند. گرگانی‌ها همان تیمی بودند و هستند که کاشانی به دنبالش بود و است؛ تیمی با عشق مردمی که برای موفقیت بسکتبال شهرشان تالار قدیمی و جدید امام خمینی‌(ره) را پر می‌کنند، هورا می‌کشند و فتیله هیجان بازی‌های لیگ را بالا می‌کشند.

لیگ بسکتبال در دهه ۷۰ برای کاشانی و همنسلانش با این نام‌ها گذشت، اما اوایل سال‌های ۸۰ یک تغییر کلی در نام بازی‌ها ایجاد شد و مسابقه‌ها نام لیگ برتر گرفت.حالا کجایش برتر است و این تیم‌های جدید با مدعیان دهه قبل چه تفاوتی داشتند بماند، چون برای پاسخ به این پرسش تاریخی، پای ورزش ایران همچنان در گل مانده است.

تهرانی‌های دهه ۸۰ جمعیت بازیکنان خود را در لیگ برتر با تیم‌های بیشتر افزایش دادند و کم‌کم نام‌های جوانی مطرح شد که جایگاه اصفهانی‌ها را با کناره‌گیری ستارگانش در لیگ برتر بسکتبال گرفتند.

دور، دور صمد نیکخواه‌بهرامی بود و برادر مرحومش آیدین که سال ۸۶ براثر تصادف درگذشت. مهدی کامرانی و البته کوچ بسیاری از شهرستانی‌های مستعد به تهران مانند حامد آفاق و حامد حدادی. کردهای غرب ایران نیز به دلیل کمبود منابع مالی برای راه‌اندازی تیم‌های باشگاهی بهتر دیدند به تهران کوچ کنند و به این ترتیب کرم احمدیان، علی عصری، سامان ویسی، حامد سهراب‌نژاد و... در بسکتبال ایران رشد کردند.

برخلاف دوره نادرکاشانی تیم‌های کلنی از هم پاشید. مسابقه‌های قهرمانی کشور بی‌رونق شد و اما لیگ برتر کاروبار داشت. باشگاه‌ها پول می‌دادند. بازیکنان در تیم‌های تهرانی به چشم می‌آمدند و راه رسیدن به تیم ملی نزدیک‌تر بود. صنام قهرمانی «برند» در بسکتبال ایران را باب کرد. بعد باتری‌های صباباتری برای رسیدن به سکوی اول شارژ شد و اما ایران نارا نتوانست بر خلاف مقاومت اقتصادی با برندهای آن روز در عرصه ورزش دوام بیاورد و با نایب‌قهرمانی در لیگ برتر کنار کشید.

همه این نام‌ها در اوضاع بی‌ثبات باشگاهی و جنگ بی‌فرجام بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ورزش، یکی پس از دیگری کنار کشیدند تا مهرام پرچمدار بخش خصوصی در حوزه بسکتبال باشد و با پنج بار قهرمانی، برابر تیم‌های دولتی ایستادگی کند. در سال‌های برهوت سرمایه‌گذاری در ورزش، بسکتبال نوسانات بسیاری را پشت سر گذاشت و نادر کاشانی با حضور در تالار آزادی شاهد این نوسانات بود.

حالا دیگر او نیز با تکیه بر عصایی که زیر دستانش بود به دنبال تکیه گاهی برای تیم‌های بسکتبال می‌گشت تا لیگ برتر هر دوره شاهد کم یا زیاد شدن تعداد تیم‌هایش نباشد. کاشانی دفتر خاطراتش را با ۱۲ قهرمانی تهرانی‌ها و ۹ بار قهرمانی اصفهانی‌ها پر کرده است. آخرین بار صفحه قهرمانان لیگ برتر دفترش حاوی یک نام جدید بود؛ پتروشیمی بندرامام. این تیم ۳۸ درصد دولتی است و بیشتر شرکت‌های پتروشیمی به بخش خصوصی واگذار شده است و امسال نیز از مدعیان قهرمانی لیگ برتر بسکتبال باشگاه‌های ایران است.

● فضای دو قطبی تاریخی

لیگ برتر بسکتبال دو قطبی است؛ مهرام یا پتروشیمی بندرامام. در سال‌های قبل‌تر نیز این تجربه با ذوب‌آهن ـ پیکان و صنام ـ صباباتری تکرار شده بود. وقتی با بیژن قهرمانلو، یکی از بازیکنان دهه ۳۰ بسکتبال همصحبت شوید، می‌بینید این فضای دو قطبی در همان سال‌ها نیز وجود داشته است؛ زمانی که باشگاه نیرو راستی اعلام انحلال کرد و به بوستان تبدیل شد، کری بین دو تیم بوستان و تاج نیز آغاز شد.

یک طرف بازیکنانی همچون حسین جبارزادگان، صفی‌یار، رضی، مخبری و... ایستاده بودند و طرف دیگر حسین سرودی، کمال مشحون و... .

این روند دو قطبی بودن بسکتبال را در سال‌های بعد بیژن قهرمانلو و محمود عدل همراه دیگر همنسلان خود ادامه دادند تا رقابت بین تیم‌های بسکتبال از این فراتر نرود.

لیگ برتر بسکتبال در سال‌های اخیر تلاش زیادی به خرج داد تا این فضا شکسته شود و تیم‌هایی مانند دانشگاه آزاد یا فولادماهان به دنبال این کار بودند، اما باز مهرام بود که روی سینه بازیکنانش ستاره چسباند و آن را تا یک فصل قبل‌تر به عدد پنج رساند.

تغییرات دانشگاه آزاد طی این دوره‌ها و وضع نامشخص فولادماهان در آستانه برگزاری بازی‌های سال ۹۳ ـ ۹۲، لیگ برتر را از داشتن مدعیان جدید دچار تردید می‌کند از این رو انتظار می‌رود با سرمایه‌گذاری صورت گرفته از سوی پتروشیمی بندرامام و تجربه بالایی که مهرام در جمع و جور‌کردن تیم برای قهرمانی به دست آورده است باز هم این تیم‌ها بتوانند مدعیان اصلی لیگ برتر باشند.

وقت پیش‌بینی‌کردن نیست، اما از رنگ و رخسار تیم‌ها پیداست با وجود جا به جایی‌ها و کوچ‌های دسته‌جمعی بازیکنان به این سو و آن‌سوی تیم‌های لیگ برتر ایران، باز هم همای سعادت روی شانه‌های تیم جنوبی یا تهرانی می‌نشیند. مگر این‌که دانشگاه آزاد با یاران باتجربه‌اش یا فولادماهان در احتضار، خلاف این گفته را تا پایان فصل ۹۳‌ـ‌۹۲ ثابت کنند.

محمد رضاپور ‌

گروه ورزش