مهرورزی در خانواده

مهرورزی خانواده به عنوان هسته اولیه و مهمترین كانون زندگی انسان, دارای اهمیت ویژه ای در ساختن شخصیت اوست چنانچه زن و مرد بتوانند براساس دستورات حیاتبخش اسلام, این هسته اولیه زندگی اجتماعی را سرشار از مهر و عطوفت و گرمی و شادابی نمایند سعادت دنیوی و اخروی خود و فرزندانشان را فراهم كرده اند

مهرورزی خانواده به عنوان هسته اولیه و مهمترین كانون زندگی انسان، دارای اهمیت ویژه ای در ساختن شخصیت اوست. چنانچه زن و مرد بتوانند براساس دستورات حیاتبخش اسلام، این هسته اولیه زندگی اجتماعی را سرشار از مهر و عطوفت و گرمی و شادابی نمایند سعادت دنیوی و اخروی خود و فرزندانشان را فراهم كرده اند.

دین مبین اسلام برای حفظ و زیباسازی و مهرورزی و استحكام بنیان خانواده اهمیت خاصی قائل شده است. در مقاله حاضر نگاهی به عوامل استحكام روابط خانوادگی از منظر قرآن كریم و احادیث ائمه اطهار(ع) شده است. با هم مطلب را از نظر می گذرانیم:

و من ءایته ان خلق لكم من انفسكم ازوجا لتسكنوا الیها و جعل بینكم موده و رحمه ان فی ذلك لایا ت لقوم یتفكرون؛ از نشانه های خداوند این است كه برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا بوسیله آنان آرامش و سكون یابید و در میان شما و همسرتان دوستی و مهربانی قرار داد. مطمئناً در این امر برای اهل اندیشه و تفكر، نشانه ها و عبرت هایی وجود دارد.» طبق این بینش قرآنی، خانواده نشانه ای از رحمت، عطوفت وحكمت اوست. و شایسته است صفات رحمت وجمال حضرت پروردگار در یك خانواده سالم خودنمایی كند و در محیط آن نشانه ای از عدالت، رحمت، علم و حكمت، خداوند و سایر صفات الهی در آن به نوعی نمایان گردد.

بنابراین بنیان خانواده كه مهم ترین عامل در ساختار شخصیت افراد و جلوه ای از رحمانیت پروردگار است باید همواره همچون دژی مستحكم در برابر انحرافات، لغزش ها و آفات و آسیب های مهم اجتماعی تقویت گردیده و ارتباط اعضای آن براساس رحمت، مودت بویژه رابطه قلبی و عاطفی میان زن و شوهر استحكام یابد.

در این فرصت برخی از عوامل استحكام و تقویت ارتباط اعضای خانواده بویژه رابطه زوجین را بر اساس رهنمودهای قرآنی بررسی می كنیم.

۱) ایجاد فضای عاطفی

آدمی از سویی ذاتاً شخصیت خود را دوست دارد و پیوسته تلاش می كند كه بسوی اعتلا و ترقی شخصیت خویشتن گام بردارد و از سوی دیگر انسان كه از ماده انس اشتقاق یافته است به موانست و الفت شدیداً نیازمند است. او دوست دارد بیشتر به سوی افرادی كه عزت نفس و شخصیتش را مورد توجه قرار می دهند جذب شده و با آنان مانوس گردد. پس برای تحكیم روابط میان اعضای خانواده باید با ایجاد فضایی عاطفی، با تقویت غریزه موانست و بهره گیری از حس حب ذات همراه با درك نیازها و خواسته های مشروع طرفین اقدام نمود از سیاق آیات قرآن می توان برخی از راهكارهای ایجاد فضایی عاطفی و مهرآمیز را بدست آورد.

الف ) خطاب زیبا

نام هر كس برای او عزیز و دوست داشتنی است و در ایجاد انس و الفت و تقویت ارتباط نقشی بسزا دارد. فرهنگ متعالی اسلام علاوه بر آموزش نام های نیك و سفارش به ترویج آن، كوشیده است تا مردم را در گفتگوها و خطاباتشان به سوی معاشرت نیكو و خطاب های احسن راهنمایی كند.

خداوند متعال در سوره حجرات از خطاب های زشت و نفرت انگیز نهی كرده و به مسلمانان یادآور می شود كه همدیگر را با نام نیك وخطاب مهرانگیز صدا كنند و از كلمات زشت و مستهجن و اهانت آمیز در روابط فیمابین استفاده نكنند «یاایهاالذین ءامنوا لایسخر قوم من قوم عسی ان یكونوا خیرا منهم و لانساء من نساء عسی ان یكن خیرا منهن ولاتلمزوا انفسكم و لاتنابزوا بالالقب بئس الاسم الفسوق بعدالایمن؛ ای اهل ایمان! گروهی از شما گروه دیگر را مورد تمسخر قرار ندهد شاید آن مسخره شدگان بهتر از این مسخره كنندگان باشند وزنان هم شایسته نیست زنان دیگر را مورد تمسخر قرار دهند شاید آنان بهتر از اینان باشند. ای مومنان! و یكدیگر را مورد طعن و عیبجویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یكدیگر را خطاب نكنید چه زشت است كه بعد ازایمان از نام های بد وناروا استفاده كنید.

براساس این راهكار قرآنی، زن و شوهر و سایر اعضای خانواده برای تقویت ارتباط خود باید از بهترین و دوست داشتنی ترین القاب و اسامی بهره گیرند و صفا و صمیمیت را در فضای خانواده حاكم سازند. حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) در این رابطه به خانواده های مسلمان یادآور می شود كه: سه چیز دوستی و محبت را در میان دو مسلمان تقویت می كند و صفا و صمیمیت را در میان آنان حاكم می سازد.

۱) هنگام ملاقات با خوشرویی و چهره ای گشاده برخورد كند.

۲) برای برادر مسلمان خود جا باز كند و برای نشستن او جایی شایسته نشان دهد.

۳) به بهترین نامی كه دوست دارد او را صدا بزند. رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) هنگامی كه همسران خود را مورد خطاب قرار می داد از بهترین نام ها و دوست داشتنی ترین اسامی بهره می گرفت.

ب ) گفتگوهای مهرآمیز

ارتباط كلامی با عبارات عاطفی و دلنشین می تواند روابط زوجین را تقویت نموده و موجب پایداری بنیان خانواده گردد. این شیوه كارآمد تربیتی نه تنها برای استحكام روابط خانوادگی و ایجاد فضای عاطفی مناسب است بلكه در تربیت فرزندان نیز تاثیر دارد. خداوند متعال در سوره قصص با نقل قصه یك بانوی وارسته به گفتگوی دلنشین و محبت آمیز او با همسرش پرداخته و می فرماید و قالت امرات فرعون قرت عین لی ولك لا تقتلوه عسی ان ینفعنا او نتخذه ولدًا؛ همسر فرعون درمورد طفلی كه از دریا گرفته بودند به همسرش گرفت، این نوزاد نور چشم من و توست او را نكشید شاید برای ما سودی داشته باشد یا اینكه او را به عنوان فرزند خود بپذیریم. این بانوی شایسته با گفتگوی دلنشین و استدلال متین خود خانواده اش را از یك بحران نجات داده و همسرش را از قتل یك كودك بی گناه بازداشت.

به گفتار شیرین جهان دیده مرد/

كند آنچه نتوان به شمشیر كرد

امام علی(علیه السلام) در این رابطه می فرماید: زیبا و دلنشین سخن بگوئید تا پاسخ های زیبا و دلنشین بشنوید. بدون تردید موجودات عالم بویژه اقشار مختلف مردم در هر سن و طبقه ای كه هستند از همه چیز بیشتر به مهر و محبت نیاز دارند. خطاب های دلنشین و گفتگوهای ملاطفت آمیز و دلربا، روح و جسم انسان را نوازش داده و مخاطب را تحت تأثیر شدید عاطفی قرار می دهد. بعضی از عبارات چنان جذاب و دوست داشتنی است كه هرگز تا آخر عمر فراموش نمی شود.

رسول گرامی اسلام این حقیقت را این گونه بیان فرمود: مردی كه به همسرش بگوید من تو را دوست دارم این سخن هرگز از دل آن زن بیرون نمی رود.

چه زیباست كه زن و شوهری كه می خواهند سالها با همدیگر زندگی مشترك داشته باشند گفتگوهای خود را براساس عشق و علاقه و محبت تنظیم كنند زبان خود را به نیكو سخن گفتن عادت دهند اندیشه های زیباگویی را در اذهان خود بپرورند رعایت ادب، عفت كلام، اجتناب از كلمات اهانت آمیز و همراه با مسخره و تحقیر، موجب افزایش مهر و محبت در فضای خانواده خواهدشد. حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: زبان خود را به سخنان ملایم، لطیف، دلنشین و سلام كردن به دیگران عادت بده تا دوستانت فراوان و دشمنانت اندك گردند.

به شیرین زبانی و لطف و خوشی

/ توانی كه پیلی به مویی كشی

بنابراین كلمات و عباراتی كه روزانه در میان زوجین مطرح می شود ممكن است تأثیر بسزایی در تقویت و استحكام روابط مشترك آنان داشته باشد و یا خدای ناكرده به فروپاشی اركان یك خانواده بینجامد.

ج) سلام كردن

از ویژگی های فرهنگ متعالی اسلام سلام كردن مسلمانان به همدیگر است. سلام با صدایی رسا، واضح، و با آهنگی جذاب موجب تقویت بنیان خانواده و فراگیر شدن فضای عاطفی در میان اعضای آن خواهد بود. سلام كردن به اعضای خانواده كینه را از بین می برد، روحیه ها را شكوفا می كند و دل ها را به هم مأنوس و نزدیك می گرداند و نوعی ابراز محبت و اظهار علاقه به طرف مقابل می باشد. خداوند متعال می فرماید «فاذا دخلتم بیوتاً فسلموا علی انفسكم تحیه من عندالله مبا ركه طیبه كذلك یبین الله لكم الأیت لعلكم تعقلون؛ هرگاه به خانه ای وارد می شویداگر كسی هم در آنجا نباشد بر خودتان سلام كنید سلام خوش آمدی است مبارك و پاكیزه از جانب خدا، پروردگار متعال اینگونه آیات خود را بر شما آشكار می كند تا درمورد آنان به تفكر و اندیشه بپردازید.» و در سوره ابراهیم می فرماید: تحیتهم فیها سلام؛ تحیت اهل بهشت با سلام است.» آغاز ارتباط اهل بهشت و خوش آمد و انس شان با همدیگر با سلام و تحیت شروع می شود.

در تفسیر این آیه كریمه حضرت باقر(علیه السلام) فرموده اند: هرگاه مردی به خانه اش وارد می شود و كسی در آنجا باشد به او یا به آن ها سلام كند و اگر كسی نباشد باید بگوید: «السلام علینا من عند ربنا؛ سلام بر ما از جانب پروردگار ما كه این سلام تحیتی است مبارك و پاك از جانب خدا.» در این رابطه رهنمود حكیمانه ای نیز از پیشوای ششم شیعیان حضرت صادق(علیه السلام) نقل شده است آن حضرت می فرماید: وقتی كه مردی از بیرون به خانه می رود به اعضای خانواده بویژه همسرش سلام كند.

د) مشورت

مشورت كردن یكی از شیوه های پسندیده قرآنی است. این عمل موجب می شود تا انسان از افكار دیگران استفاده نموده و از اندیشه ها و افكار جدیدی كه خود به آن نرسیده بهره گیرد.

عقلها مر عقل را یاری دهد/ مشورت ادراك و هشیاری دهد خداوند متعال در قرآن سوره ای را به همین نام اختصاص داده و بارها به مشورت با اهل فن سفارش نموده است. از جمله در سوره آل عمران می فرماید: «و شاورهم فی الامر؛ در كارهای خود با آنان مشورت كن!» و درمورد امور خانه و خانواده مشورت با همسر در حوزه خانواده از امور پسندیده و عقلانی بشمار می آید. در روایتی آمده است كه پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: با زنانتان در امور مربوط به دخترانتان مشورت كنید. رایزنی با همسر وفرزندان در امور خانواده علاوه بر حكمت فوق نشانه علاقه و احترام به افكار دیگران، تلطیف فضای خانواده و در تقویت ارتباطات خانوادگی كاملا مؤثر است.

قرآن كریم از تبادل افكار فرعون با همسر خود خبر داده و پذیرفته شدن رأی همسر فرعون را در آن جلسه نقل می كند كه رأی مشورتی او به نجات جان یك پیامبری انجامید. خداوند در این رابطه می فرماید: «وقالت امرات فرعون قرت عین لی ولك لاتقتلوه عسی ان ینفعنا او نتخذه ولدا؛همسر فرعون گفت: این كودك نور چشم من و توست او را نكشید شاید به ما سودمند باشد یا او را به فرزندی بپذیریم. و در سوره بقره به مشورت زن و شوهر در مورد چگونگی رفتار با كودك شیرخواره اشاره كرده و می فرماید: «فان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور فلاجناح علیهما؛ اگر آن دو با مشورت و رضایت یكدیگر بخواهند كودك را زودتر از شیر بازگیرند گناهی بر آنها نیست. و در سوره شوری می فرماید: «وامرهم شوری بینهم» اهل ایمان با همدیگر مشورت می كنند و چه زیباست كه زن و شوهر مسلمان كارهای خود را براساس مشورت انجام دهند. و به این ترتیب در تحكیم روابط و نظام خانواده تلاش نمایند.

و) هدیه دادن

ابراز علاقه و محبت زن و شوهر به همدیگر راههای مختلفی دارد كه یكی از زیباترین روش های آن هدیه دادن به یكدیگر است. قرآن در مواردی از این شیوه مهرآور سخن گفته است و گاهی به آن ترغیب می كند. و از هدیه مناسب از سوی مردان به همسرانی كه می خواهند از آنان جدا شوند هدیه در حج تمتع به درگاه ربوبی كه در جلب محبت تاثیر فراوان دارد. رسول خدا در روایتی می فرماید: مردی كه داخل بازار شود و تحفه ای را خریده و به خانواده اش برساند ثوابش معادل با عمل كسی است كه نیاز گروهی از مستمندان را رفع كرده باشد.

انسانی كه هدیه ای را دریافت می كند بی اختیار مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود احساس میكند. این نكته در روابط زناشوئی از اهمیت ویژه برخوردار است. امام باقر(علیه السلام) در این رابطه فرمود: به یكدیگر هدیه دهید كه هدیه غبار كینه ها را از دل می زداید و عداوت و دشمنی و روابط تیره را به دوستی و مهربانی بدل می سازد.

حانیه دانشگر

---