چه ورزشی متناسب بیماری شماست

چگونه بیماری ها را با ورزش کردن کنترل یا درمان کنیم

در بسیاری از کشورهای دنیا متخصصان پزشکی- ورزشی با کمک تکنیک‌ها و متدهایی که سراغ دارند، برای بهبود شرایط فیزیکی مراجعان خود اقدام می‌کنند. این گروه تلاش دارند تا با ارائه متدهای ورزشی متناسب با هر فرد و توان او برای حفظ سلامت یا بازگرداندن سلامت و تندرستی به او گام بردارند. در حال حاضر در کشور ما نیز متخصصان پزشکی- ورزشی در ۱۶ استان کشور به ارائه خدمات به مخاطبان و مراجعان خود می‌پردازند و با بررسی و معاینه افراد و در نظر گرفتن ملاحظاتی ویژه هر فرد متناسب با روحیات، توان جسمانی و قوای بدنی بیمار، او را برای درمان بیماری‌هایی مانند ناراحتی‌های قلبی، فشارخون، ‌ام.‌اس، ناراحتی‌ها و بیماری‌های مفصلی- استخوانی و حتی کاهش وزن همراهی می‌کنند. این متخصصان به عموم مردم در کشور توصیه می‌کنند اگر در شهری قرار دارند که امکان مراجعه به متخصص پزشکی - ورزشی در آن شهر وجود ندارد با مراجعه به پزشک داخلی، متخصص قلب یا متخصص طب فیزیکی و پس از معاینه و بررسی توانایی بدن‌شان و همین‌طور متناسب با بیماری‌ای که دارند از ورزشی که به آن‌ها توصیه می‌شود و در تحت شرایط ویژه بهره‌مند شوند. در این شماره از مجله سیب سبز برای آشنایی بیشتر با تاثیرات درمانی ورزش و تاثیر آن در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها با دکتر «امیرحسین عابدی یکتا»، متخصص پزشکی- ورزشی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به گفت‌وگو نشستیم.

● انتخاب ورزش نیازمند چیست؟

ورزش‌کردن باید به‌صورت هدفمند و با برنامه‌ریزی دنبال شود. قطعا ورزشی که برای یک خانم ۳۰ ساله برای کاهش‌وزن توصیه می‌شود، برای یک خانم ۶۰ ساله که نیاز به مراقبت و کنترل از پوکی استخوان دارد، توصیه نمی‌شود. انتخاب ورزش نیازمند بررسی‌های جدی است و باید خطرات، آسیب‌ها و توانایی جسم فرد بررسی شود. به همین دلیل است که ما همیشه توصیه می‌کنیم پیش از شروع ورزش و پرداختن به آن، بهتر است تمامی افراد در هر سن‌وسالی به متخصص پزشکی- ورزشی مراجعه کنند و ورزشی را انتخاب کنند که کمترین عارضه و آسیب و بیشترین بهره‌مندی را برای افراد داشته باشد. در حقیقت انتخاب نوع ورزش و شدت آن باید کیفیت زندگی را متحول کند و آن را افزایش دهد.

● قبل از شروع ورزش باید بدانیم

طبق نظر کالج بین‌المللی ایالات‌متحده باید ۵ روز ورزش هوازی به‌مدت ۳۰ دقیقه داشته باشیم. از این مقدار باید ۲ جلسه ورزش‌های قدرتی، تعادلی و انعطاف‌پذیری داشته باشیم که یکی از شرایط آن در این زمینه این است که قبل از شروع این جلسات باید فرد ارزیابی شود که از نظر روحی آماده باشد، تغذیه او کنترل شود، هدفش از ورزش بررسی شود و متناسب با این شرایط، شدت و مدت ورزش برای شروع و تکرار ورزش در هفته را ارزیابی کرده و به او نسخه دهیم. به این ترتیب سلامت را به فرد هدیه می‌کنیم.

● این نکته را جدی بگیرید

بسیاری از افراد هستند که به یک یا چند بیماری زمینه‌ای مبتلا‌اند و از وجود آن‌ها در بدن‌شان مطلع نیستند. بیماری این افراد ممکن است با ورزش کردن تشدید شود و فرد فکر کند، ورزش‌کردن موجب بروز بیماری در او شده است. به‌عنوان مثال ممکن است فردی دچار بیماری زمینه‌ای قلبی باشد که با پرداختن به ورزشی که مناسب حال او نیست، این بیماری در او تشدید شود و او فکر کند که ورزش موجب ابتلای او به بیماری قلبی شده است یا فردی مشکل زانو دارد و با انجام ورزش، درد زانوهایش بیشتر می‌شود و یک مشکل ارتوپدی پیدا می‌کند و اینگونه تصور می‌کند که ورزش موجب بروز زانو درد شده است. نمونه‌های دیگر آن است که فردی که کاهش تعادل دارد و با ورزش دچار پیچش مچ پا می‌شود با مشکلاتی روبه‌رو است و به همین دلیل معاینه و بررسی فرد پیش از ورزش کردن، به او کمک می‌کند تا هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ روحی آمادگی پرداختن به ورزش را به‌دست بیاورد. فرد باید به لحاظ روان‌شناختی نیز آمادگی ورزش کردن را داشته باشد، در این امر نیز با یکسری اقدامات روان‌شناختی و با کمک تکنیک‌هایی که در طب سوزنی و استئوپاتی وجود دارد و بامکمل‌هایی که متخصص تجویز می‌کند، می‌توان فرد را برای ورزش کردن آماده کرد.

● پیشگیری از بیماری‌ها با ورزش

بیماری‌هایی وجود دارند که با کمک ورزش می‌شود از پیشرفت آن‌ها جلوگیری کرد. برخی از این بیماری‌ها متابولیک و داخلی هستند که از میان آن‌ها می‌توان به بیماری‌های قلبی، دیابت، فشار خون و پوکی استخوان اشاره کرد و برخی از بیماری‌های اسکلتی - عضلانی نیز جزو این دسته محسوب می‌شوند که دردهای شانه، کمر، گردن، زانو و انواع آرتروز‌های مختلف از جمله این بیماری‌های اسکلتی- عضلانی هستند. البته باید به این نکته نیز توجه کرد انجام ورزش صحیح و اصولی به پیشگیری از بروز بیماری‌ها در بدن کمک می‌کند. علاوه بر این برخی بیماری‌های مزمن را می‌توان با کمک ورزش کنترل کرد، ضمن آن‌که در کنار این کنترل می‌توان میزان مصرف داروهای شیمیایی را در فرد با همراهی متخصص مربوطه کاهش داد و کیفیت زندگی او را بهبود بخشید.

● اگر از کامپیوتر استفاده می‌کنید؛ بخوانید

بی‌تحرکی یکی از مهم‌ترین عواملی است که موجب بروز دردهای مفصلی در ناحیه گردن و عضلات بین کتف می‌شود. در حقیقت قرارگرفتن در موقعیت‌های بی‌تحرک مثل نشستن پشت کامپیوتر برای مدت طولانی و ثابت و قرارگرفتن در موقعیت نوشتن برای مدت زمان طولانی و... می‌تواند موجب بروز دردهایی شود که ورزش و تمرینات صحیح به درمان و پیشگیری از بروز آن‌ها کمک می‌کند. این دردها عموما از گردن شروع شده و به کتف‌ها می‌رسند و سرانجام در دست‌ها گسترش می‌یابند و درد را در این بخش‌ها به‌وجود می‌آورد.

● ورزش‌های بیماری‌زا را بشناسیم

برخی از ورزش‌ها ممکن است به‌دلیل شدتی که دارند موجب بروز برخی بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های مفصلی شوند. به‌عنوان مثال ورزش‌هایی از قبیل وزنه‌برداری، ایروبیک‌های سنگین و پرتحرک و برخی حرکات فیزیکی در ورزش می‌تواند به عضلات گردن آسیب برساند. در حقیقت باید به یاد داشته باشید، هر ورزشی درصورتی که شدتش بیش از توان فرد باشد ممکن است به او آسیب برساند حتی اگر شما فوتبال بازی کنید و این ورزش بیش از حد توان شما به بدن‌تان فشار ایجاد کند برای شما نگران‌کننده است. بنابراین نمی‌توان از ورزش خاصی نام برد، هر ورزشی که بیش از توان و انرژی فرد باشد مخرب است.

● کنترل دیابت با بیماری‌های هوازی

دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در جوامع امروز در جهان است. متخصصان پزشکی- ورزشی می‌توانند با کمک ورزش میزان مصرف داروهای تیپ ۲ را کاهش دهند. بیمار با انجام ورزش هوازی کنترل قند بهتری را خواهد داشت. در عین حال اگر فرد به‌علت زمان طولانی دیابت مجبور باشد از تزریق انسولین استفاده کند، در برخی موارد می‌شود انسولین تزریقی را به قرص خوراکی تبدیل کرد و این مسئله روی کیفیت زندگی بیمار تاثیر می‌گذارد اما ارائه و تجویز ورزش برای افراد مبتلا به دیابت تمهیدات خاصی را می‌طلبد. به‌عنوان مثال بیمار باید کنترل قند قبل، حین و بعد از ورزش را انجام دهد. میزان آب مصرفی بدن، میزان انرژی دریافتی، میزان و شدت ورزش تنظیم مصرف داروهای کنترل‌کننده قندی که مصرف می‌شود باید توسط متخصص مربوطه برای یک جلسه ورزشی بررسی شود و موارد لازم در این زمینه‌ها لحاظ شود.

● بازکردن عروق با ورزش

بیماری‌های قلبی نیز از جمله بیماری‌هایی هستند که در جهان شایعند. بسیاری از افراد به گرفتگی عروق و رگ‌ها مبتلا هستند و هنوز در جهان داروی قطعی برای بازشدن عروق تولید نشده است. تنها کاری که می‌تواند رگ‌های گرفته را باز کند، انجام ورزش است. اگر فردی بتواند در هفته بیش از ۲۲۰۰ کیلوکالری مصرف انرژی برای ورزش داشته باشد، به‌تدریج می‌تواند رگ‌های بسته شده را باز کند. این مسئله در برخی از نمونه‌ها مشاهده شده و فرد اقدامات درمانی خاص و جراحی راحت داشته است. البته صرف انرژی توسط ورزش آن هم بیش از ۲۲۰۰ کیلوکالری بسیار زیاد است یعنی اگر فردی دچار گرفتگی عروق خیلی شدید باشد خطرناک است و خود ورزش منجر به بروز بیماری قلبی در او می‌شود، بنابراین این توصیه حتما باید زیر نظر متخصص باشد یعنی روند ورزش و افزایش مصرف انرژی به کمک ورزش باید با کنترل و به‌صورت تدریجی انجام شود تا بدن فرد دچار مشکل نشود. به‌طور متوسط اگر نیم ساعت روی تردمیل بدوید، حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کالری کالری می‌سوزانید و برای سوزاندن ۲۲۰۰ باید حدود ۲۲ساعت روی تردمیل بدوید. این‌کار سخت است اما کاری است که می‌شود پیگیری کرد و از آن هم برای پیشگیری و هم برای درمان بیماری‌های قلبی استفاده کرد. این شیوه برای تمامی گروه‌های سنی قابل اجراست.

● تاثیر ورزش بر بیماری فشارخون

فشارخون بیماری‌ای است که تمامی افراد در سنین بالا آن را تجربه می‌کنند. یک ورزش هوازی منظم می‌تواند به اندازه مصرف داروی معروف «ایندرال» که برای کنترل فشار خون به مبتلایان به این بیماری تجویز می‌شود، موثر واقع شود. این روش می‌تواند ۶ تا ۸ میلی‌متر جیوه فشارخون را در افراد کاهش دهد. عوارض ایندرال بسیار زیاد است خشکی دهان، یبوست، احتباس ادراری و تشدید آسم از جمله عوارض مصرف این داروست درحالی‌که ورزش بدون آن‌که این عوارض را به بیمار تحمیل کند، می‌تواند درمان مناسبی را به او ارائه کند. ضمن آن‌که فوایدی نیز برای بیمار دارد اما ورزش باید مثل دارو که هر روز مصرف می‌شود، انجام شود ولی به این معنا که فرد لازم است هر روز به‌مدت نیم ساعت ورزش کند اما ما حق نداریم بگوییم ورزش بیشتر همانند داروی «ایندرال» برای بیماری که فشارخون کنترل شده ندارد، عمل می‌کند. بنابراین فردی که فشارخون دارد، باید به پزشک خود مراجعه کرده و داروهای لازم را دریافت کند. به این ترتیب فشارخون او کنترل می‌شود و پس از آن می‌توان ورزش کردن را به او توصیه کرد و با این ‌کار به مرور داروهای او را کم یا کنترل کرد ولی می‌توان پیش از ابتلا به فشارخون با انجام ورزش سن ابتلا به فشارخون را در بیمار به تاخیر بیندازیم یا کنترل بهتری روی آن داشته باشیم.

● بایدها و نبایدهای ورزش برای مبتلایان به ‌ام.اس

بیماری‌ ام.‌اس یک بیماری مربوط به سیستم عصبی مرکزی است که هنوز علت بروز آن در بدن شناخته شده نیست. افرادی‌که به این بیماری مبتلا می‌شوند، به‌مرور با ناتوانی‌های حسی و حرکتی روبه‌رو می‌شوند.

ما با ورزش می‌توانیم قدرت عضله، میزان تحرک و نوع تحرک او را در جامعه تنظیم کنیم و کیفیت زندگی او را بهبود ببخشیم البته ورزش خودش اگر به‌صورت کنترل نشده و هدفمند زیرنظر متخصص انجام نشود، می‌تواند یکی از محرک‌های عود‌ ام.‌اس در افراد باشد. بنابراین باید از ورزش‌های خاصی برای مبتلایان به بیماری ‌ام.اس استفاده کرد. بیشتر تمرینات ورزشی به این بیماران در محیط آبی پیشنهاد می‌شود تا کنترل دمای محیط نیز به ساده‌ترین شکل امکان‌پذیر باشد. حتما لازم است زیر نظر متخصص چند جلسه تست ورزشی انجام شود تا بیمار به تمریناتی که باید انجام دهد مسلط شود و نکته دیگر آن است که تمرینات باید متناسب با نیاز بیمار طراحی شود. به‌عنوان مثال در فردی که به‌دلیل ابتلا به‌ ام.‌اس دچار ضعف عضلات تحتانی و کاهش تعادل شده ما نمی‌توانیم پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری را توصیه کنیم؛ شاید لازم است ورزش‌ها برای اندام تحتانی تعریف شوند یا برعکس.

● تاثیر ورزش بر تناسب‌اندام و سلامت

خانم‌ها و آقایان بسیاری برای رسیدن به وزن ایده‌آل تلاش می‌کنند اما در برخی موارد رسیدن به وزن ایده‌آل مغایر با سلامت فرد است. فرض کنید خانمی با ۱۶۰ سانتی‌متر قد و ۹۰ کیلوگرم وزن، حدود ۳۰ کیلوگرم اضافه‌وزن دارد؛ اگر ما بخواهیم این ۳۰ کیلوگرم را کاهش دهیم تا او به وزن ایده‌آل برسد او عملا به‌دلیل برخی از موادمعدنی و مواد مورد نیازش به کاهش وزنی که سلامت نیز به همراهش باشد، دست پیدا نمی‌کند. بنابراین ما به جای وزن ایده‌آل، وزن سلامت را توصیه می‌کنیم؛ یعنی بررسی می‌کنیم تا ببینیم این خانم با شرایط گفته شده به چه وزنی برسد که هم کاهش وزن داشته باشد و هم سلامت خود را حفظ ‌کند؟! این وزن سلامت حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کمتر از وزنی است که مطرح شد البته این مسئله متناسب با شرایط جسمانی، درصد چربی موجود در بدن و باتوجه به تراکم استخوانی که این خانم دارد صورت می‌گیرد. مسئله مهم این است که بدن نسبت به کاهش کالری تا مدت ۶ ماه مقاومت نشان می‌دهد و شما تا کاهش کالری نداشته باشید وزن بدن کم نمی‌شود.

ما تا ۶ماه کاهش وزن را به‌صورت تدریجی انجام می‌دهیم و پس از ۶ماه به بدن استراحت می‌دهیم تا در وزن سلامت باقی بماند و بعد برای رسیدن به وزن سلامت بعدی که است به وزن ایده‌آل نزدیک‌تر تلاش می‌کنیم. اگر فردی از چاقی نه به‌علت شکل ظاهری‌اش بلکه به‌علت بیماری ناراحت است مثلا می‌داند چاقی موجب مرگ زودرس، دیابت، فشارخون، بیماری‌های قلبی و ناراحتی‌های تنفسی می‌شود و در این‌باره نگران است می‌توان به او امید داد که با ورزش و بالابردن میزان تحرک فیزیکی خود، این خطرات برای او در حد یک فردی که در شرایط طبیعی و ایده‌آل قرار دارد، کاهش پیدا می‌کند بنابراین لازم نیست فرد حتما برای کاهش وزن تلاش کند.