اسرار حجت زنده

شیعه عقیده دارد كه دشمنان باعث غیبت آخرین امام شدند و اگر مانعی در كار نبود مسئله غیبت پیش نمی آمد, بلكه اصولاً غیبت آخرین پیشوای برگزیده خداوند عالم سری از اسرار حق و رازی از رازهای خداوندی است كه از همان روز نخست, پیامبر ص به آن تصریح كرده بود

دیدار با حجت الاسلام علی دوانی در خانه شخصی اش، علاوه بر شوق انگیز بودن فضای پر از كتاب خانه یك محقق علوم دینی، یك ویژگی دیگر هم داشت: دوانی به مناسبت هر بحث، به كتاب های مرجعی كه در اطراف اتاق چیده شده بود، استناد می كرد و گاه حتی شماره جلد و صفحات آن را در ذهن داشت. فرهنگ حدیثی شیعه، تاریخ، سیره و تراجم، موضوعات پژوهش او را تشكیل می دهد كه اینك در هیأت ۱۰۰ جلد كتاب در كارنامه علمی اوست. مسائل مربوط به مهدویت، از سرفصل های مهم در پژوهش او بوده است:

مهدی موعود (ترجمه جلد ۱۳ بحارالانوار)، موعودی كه جهان در انتظار اوست، شوق مهدی، او می آید و دانشمندان عامه و مهدی موعود از جمله این آثار است. در این مجال، با حجت الاسلام دوانی در موضوع تحریفات و جعل اسناد مربوط به حضرت مهدی(عج) گفت وگو كرده ایم.

* منابع اسلامی شیعه و سنی، مهدی منتظر را چگونه معرفی می كنند و مخصوصاً عقیده جامعه شیعی در معرفی منجی آخرالزمان چگونه است؟ از نگاه شیعه، امام غایب كجاست و چگونه حفاظت می شود و اساساً آیا موضوع غیبت به این شكل با معیارهای فلسفی و عقلی قابل بررسی هست؟

- مهدی موعود نامی است كه از نخستین قرون اسلامی بر سر زبان ها بوده. پیامبر گرامی اسلام(ص) و خلفا و ائمه معصومین(ع) و صحابه و تابعان و راویان بعدی، همگان از شخصی با عظمت و مردی الهی به نام مهدی از دودمان پیامبر كه در آخر الزمان- یعنی تاریك ترین ادوار تاریخ بشر- خواهد آمد سخن گفته اند كه دنیا را پر از عدل و داد می كند، پس از آن كه پر از ظلم و ستم شده باشد. به اعتقاد جامعه شیعه و پیروان خاندان نبوت، آنچه راجع به مهدی منتظر در منابع سنی و شیعه آمده و صحیح و معتبر شناخته شده و از دست جعل و تحریف مصون مانده است، با وجود مقدس حجت بن الحسن العسكری(ع) پیشوای دوازدهم شیعه از دودمان رسول خدا(ص) مطابقت كامل دارد.

شیعیان بر اساس احادیث مسلم و صحیح كه در مدارك و منابع عامه و خاصه فراوان آمده است و مفاخر عالمان و محدثان شیعه و سنی آن را از اعاظم صحابه و تابعان روایت كرده اند. آنان عقیده دارند مهدی موعود كه از سلاله پیغمبر و حضرت علی و فاطمه زهرا و امام حسین(ع) است و به طور پنهانی متولد می گردد و غیبتی طولانی و عمری دراز خواهد داشت، با همه علامات و شمایل و خصوصیاتی كه در روایات متوافق آمده است، بر هیچ كس جز امام زمان محمدبن الحسن العسكری كه به مضمون همین روایات حجت و قائم و مهدی و منتظر و بقیه الله خوانده می شود، قابل تطبیق نیست و این همان است كه گروه بسیاری از علمای عامه خواه ناخواه به آن اعتراف كرد ه اند. شیعه معتقد است كه دولت های بنی امیه و بنی عباس، حق الهی اهل بیت(ع) را در تصاحب حكومت اسلامی و جانشینی پیامبر غصب نمودند و نسبت به آن ذوات مقدس هیچ گونه ظلم و ستمی فروگذار نكردند و سرانجام هم دست خود را به خون آنها آغشتند و همه را شهید كردند، ولی چون نوبت به آخرین آنها رسید، خداوند او را از دسترس جباران و گزند دشمنان نجات داد و تا وقتی كه افكار عمومی جهان برای پذیرش او مساعد نباشد، ظهور نخواهد كرد.

حالا می پرسید چرا امامان شیعه دوازده تن هستند، نه بیشتر و نه كمتر؟ و چرا باید انتصابی باشند نه انتخابی؟ و چرا باید حجت بن الحسن آخرین آنها باشد تا برای حفظ جانش- یا به علل و جهات دیگر- خدا او را غایب گرداند؟

در پاسخ به این پرسش ها همین قدر می گویم كه طبق منابع درست، نمی دانیم و این خواست خداوند است. چرا به عقیده همه مسلمانان تعداد انبیا ۱۲۴ هزار تن است، نه بیشتر و نه كمتر؟ چرا انتصابی بودند نه انتخابی؟ و چرا پیامبر اكرم آخرین آنهاست؟ چرا تعداد انبیا در نزد یهود و نصاری آن قدر است كه آنها عقیده دارند، نه بیشتر و نه كمتر؟ چرا انتصابی بودند نه انتخابی؟ و مثلاً چرا حضرت موسی یا حضرت عیسی(ع) باید آخرین آنها باشد؟ اینها مثل این است كه بپرسید چرا انسان دارای دو دست و دو پا و دو چشم و دو گوش است و هر دست و پا پنج انگشت دارد و تعداد دندان های هر انسان محدود و معین است. چرا بیشتر یا كمتر نیست؟

ملاحظه می كنید كه از این چرا ها زیاد است و اگر دنبال شود، به درازا می كشد. پس چه بهتر كه بگوییم خواست خداوند و كار اوست و به ما مربوط نیست. قطعاً جهتی داشته و دارد و كار سازنده حكیم جهان و آفریننده جهانیان بی حكمت و مصلحت نبوده و نیست، چه ما بدانیم و چه ندانیم! بنابر این می گوییم خدای عالم اراده كرده است كه تعداد كل انبیا آن اندازه و تعداد پیشوایان بر حق و جانشینان پیامبر خاتم این قدر باشد. گر تو نمی پسندی تغییر ده قضا را!

شیعه عقیده دارد كه دشمنان باعث غیبت آخرین امام شدند و اگر مانعی در كار نبود، مسئله غیبت پیش نمی آمد، بلكه اصولاً غیبت آخرین پیشوای برگزیده خداوند عالم، سری از اسرار حق و رازی از رازهای خداوندی است كه از همان روز نخست، پیامبر(ص) به آن تصریح كرده بود. طول عمر و غیبت طولانی آن حضرت هم نه از نظر عقلی و نه از نظر شرعی اشكال ندارد، زیرا به قول شاعر:

حكیمی كاین جهان پاینده دارد

تواند حجتی را زنده دارد

* در اینجا ممكن است این پرسش از سوی مخالفان مطرح شود كه این همه اخبار و احادیث راجع به مهدی موعود برای چیست و این همه صبر و انتظارها چه سودی دارد؟ یا مثلاً خیلی از معتقدان می پرسند كه بعد از ظهور چه خواهد شد؟

- ما عقیده داریم هنگامی كه تمامی قدرت های جهانی در مسیر مادیگری به كار افتادند و استعمار ممالك و استثمار ملت ها به اشكال مختلف در همه جا شبح شوم خود را نشان داد و بشریت مظلوم از هر سو تحت فشار واقع شد و به هر دری كه روی آورد، راه به جایی نبرد و چاره كار را از خداوند عالمیان خواست، پروردگار منان، نجات دهنده دنیا را برای سر و سامان دادن به وضع پریشان جوامع انسانی و رهایی مردم ستمدیده سراسر گیتی آشكار می سازد و برای همیشه به این بی سر و سامانی ها خاتمه می دهد.

امام زمان كه آخرین برگزیده خداست، با انقلاب و قیام جهانی خود، سراسر گیتی را زیر یك پرچم و تحت یك آیین و قانون- كه پرچم و آیین اسلام و تعالیم قرآن مجید است- گرد می آورد؛ قانون و آیینی كه اگر هم اكنون نیز درست به آن توجه شود و تعالیم آن را به گونه ای شایسته به اجرا گذارند، دنیا مدینه فاضله خواهد شد.

امام زمان حكومت واحد جهانی تشكیل می دهد و از همه آب ها و زمین ها و معادن (یعنی منابع طبیعی كه خدا برای بندگانش در كانون طبیعت به ودیعت گذاشته است) بهره برداری می كند و لذا مردم در دولت او در سایه عدالت و رفاه و آسایش و آرامش به سر خواهند برد. در چنین شرایطی كار و كوشش، عمران و آبادانی و بهره برداری از ذخایر زیرزمینی و مواهب طبیعی، به بهترین وجه ممكن، در همه جا به چشم خواهد خورد و از این رو، بیماری و بیكاری و ناتوانی و تهیدستی، مفهوم خود را از دست خواهند داد و آزادی به معنای واقعی كلمه در همه جا حكمفرما خواهد شد؛ چیزی كه از آغاز آفرینش انسان، همه خواهان آن بوده و به آن نرسیده اند، ولی مهدی موعود اسلام و پیشوای دوازدهم ما، در حكومت جهانی خود، آن را برای همه ملت ها به ارمغان خواهد آورد.

این است واقعیت مهدی موعود و مهدویت در اسلام و حقیقت امام زمان و قائم موعود و امام منتظر از نظر ما شیعیان، و این است واقعیت آنچه پیامبر و یكایك ائمه اطهار(ع) و بزرگان صحابه و تابعین در قرون متمادی و اعصار متوالی به ما مژده داده اند.

از طرفی تكنولوژی امروز خیلی از مسائل بیان شده در مورد ظهور حجت را از هزار و چهارصد سال پیش، برای فهم ما آسان كرده است؛ مثلاً این كه می گویند پس از ظهور امام، از تمام شرق و غرب و شمال و جنوب جهان صدا و تصویر ایشان را می بینند. امروز این وسیله كه چنین امكانی را فراهم كرده ماهواره است و خیلی دیگر از این نوع مسائل همین طور است. یعنی ما باید در انتظار روزی باشیم كه ماهواره ها تصویر و صدای امام مهدی را به كل جهان مخابره كنند. لازم می دانم یك تذكر بدهم: من پاسخ همه این پرسش ها را از واقعیت مهدی(عج)، ولادت او، پدر و مادر او، نظر شیعه و سنی درباره او، عمر طولانی او، غیبت او، فلسفه غیبت او، فواید غیبت او، علائم ظهور، دولت جهانی او، چهره جهان در عصر او و همه این نوع شبهه هایی كه شما می خواهید در این گفت وگو بپرسید، در كتاب مهدی موعود ترجمه جلد سیزدهم بحارالانوار علامه مجلسی و موعودی كه جهان در انتظار اوست آورده ام. توصیه می كنم كه علاقه مندان، به این دو كتاب مراجعه كنند.

*خیلی ها تصور می كنند كه موضوع مهدی موعود به شیعه اختصاص دارد و منابع اندكی از شیعه به این مقوله پرداخته است. پرسش این است كه آیا می توان این موضوع را در منابع اهل سنت هم جست و این موضوع اصولاً در منابع اولیه عامه تا چه اندازه طرح شده است؟

- نمی دانم چه طور چنین شبهه ای مطرح است كه منابع در معرفی امام آخرالزمان اندك است. اینها كه مطرح می كنند به منابع امام غایب(ع) شناخت ندارند. حتی افراد منصف از علمای سنی اقرار دارند كه در منابع و مدارك عامه این موضوع پررنگ است. بر اساس اكثر روایات مربوط به مهدی(عج) كه علمای سنی از پیامبر(ص) روایت كرده اند، وی از دودمان امام حسین(ع) است، آن هم با مشخصاتی كه همان موقع از زبان پیامبر نقل شده بود. این روایات كه تقریباً از مجموع صحابه بزرگ نقل شده اند، از گذشته در منابع و مدارك پر ارزش و معتبر عامه مانند صحاح ششگانه(به استثنای صحیح نسائی) به نام سنن كه دربرگیرنده احادیث و مدارك احكام دینی و فقه اسلامی است، آمده اند.

قبل از همه، كتاب ارزشمندی كه از علمای سنی به ما رسیده مسند احمد حنبل است كه احادیث مهدی را در آن ثبت و ضبط كرده است. این احادیث را می توانید در جلد یكم مسند احمد حنبل(صفحات ۸۴، ۹۹ و ۳۷۶)، جلد دوم(صفحه ۳۳۶)، جلد سوم (صفحات ۱۷، ۲۶، ۲۸، ۳۶، ۹۸، ۳۱۷، ۳۴۵، ۳۶۷ و ۳۸۴) و جلد پنجم(صفحه ۵۷۷) ببینید. احمد حنبل پیشوای فرقه حنبلی، متوفای ۲۴۱ هجری و هم عصر امام نهم و امام دهم ما بوده است. كتاب مسند او قدیم ترین و معتبرترین مدرك حدیث عامه به شمار می رود.

پس از وی محمدبن اسماعیل بخاری(متوفای ۲۵۶ هـ.ق) نامی ترین محدث عامه و معاصر امام حسن عسكری(ع) كه درست در سال ولادت امام زمان و مهدی موعود اسلام از دنیا رفته است، با همه تعصبی كه نسبت به امامان اهل بیت دارد، در كتاب صحیح خود (كتاب الاحكام) احادیث دوازده پیشوای بعد از پیغمبر كه همگی از قریش خواهند بود و عزت اسلامی بستگی به وجود آنها دارد را نقل كرده است. افزون بر این، بخاری در همان كتاب (باب نزول عیسی بن مریم) به همكاری حضرت عیسی با مهدی اشاره نموده است. در همان عصر، مسلم بن حجاج نیشابوری(متوفای ۲۶۱ هـ.ق) با وجود این كه مانند بخاری اصرار دارد نامی از مهدی نبرد ولی در كتاب الفتن و اشراط الساعه و باب نزول عیسی از كتاب صحیح كه دومین صحاح عامه است، قسمتی از این احادیث را نقل كرده است.

بعد از وی ابن ماجه قزوینی (متوفای ۲۷۳ هـ.ق) در كتاب سنن خود كه آن نیز از صحاح عامه است، احادیث مهدی را در بخش مخصوصی به نام باب خروج المهدی آورده است. همچنین در همین عصر، ابو داوود سیستانی (متوفای ۲۷۵ هـ.ق) در كتاب سنن از صحاح ششگانه، روایات مهدی موعود اسلام را در بخشی از آن به عنوان كتاب المهدی بیان داشته است. باز در همین عصر، ترمذی (متوفای ۲۷۹ هـ.ق) در كتاب الفتن از سنن خود (باب ما جاء فی المهدی رضی الله عنه) روایات مربوطه را بازگو نموده است.

این شش محدث عظیم الشأن كه سرآمد محدثان عامه به شمار می روند (یعنی احمد حنبل، بخاری، مسلم، ابن ماجه، ابوداوود و ترمذی) روایات مهدی را از عمربن الخطاب، عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عباس، ثوبان غلام عمر، جابربن عبدالله انصاری، جابربن سمره، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمروعاص، انس بن مالك، ابوسعید خدری، ام سلمه همسر پیامبر و... نقل كرده اند.

محمدرضا اسدزاده

---