فریاد بیصدا

اولین نکته ای که هنگام تماشای فیلم اینجا بدون من به نظرم رسید سالن تقریبا پر سینما در یک روز وسط هفته و در یکی از سینماهای مرکز شهر میدان انقلاب بود آن هم درست همزمان با اکران فیلم کمدی موفق ورود آقایان ممنوع که اگر اکرانش با توجه به فروش بالای آن به صورت طبیعی ادامه داشته باشد و ناگهان قطع نشود احتمال بسیار زیادی دارد که رکورد فروش اخراجی ها ۳ را بشکند

اولین نکته ای که هنگام تماشای فیلم اینجا بدون من به نظرم رسید سالن تقریبا پر سینما در یک روز وسط هفته و در یکی از سینماهای مرکز شهر(میدان انقلاب) بود آن هم درست همزمان با اکران فیلم کمدی موفق"ورود آقایان ممنوع" که اگر اکرانش (با توجه به فروش بالای آن) به صورت طبیعی ادامه داشته باشد و ناگهان قطع نشود احتمال بسیار زیادی دارد که رکورد فروش اخراجی ها ۳ را بشکند. استقبال خوب عامه مردم از فیلم غمگین و تلخی همچون"اینجا بدون من" که قاعدتا باید فقط مورد توجه تماشاگر خاص باشد و از سوی دیگر شکست های تجاری پیاپی کمدیهای سطحی و ضعیفی همچون: آقای هفت رنگ،سلام بر عشق و... در سالهای اخیر نشاندهنده تغییر ذائقه تماشاگر عام سینماست.

توکلی در این فیلم هم مانند دو کار پیشین دغدغه اش بیان وضعیت زندگی، افکار و احساسات آدمهایی است که هیچ کدام در شرایط مطلوب و نرمالی قرار ندارند."پا برهنه در بهشت" (۱۳۸۷)داستان یحیی روحانی جوانی است که محلی نامتعارف را برای ادامه خدمتش انتخاب می کند: قرنطینه بیماران لاعلاجی که علاوه بر درگیری های جسمی، دغدغه های شدید و بی پاسخ ذهنی دارند."پرسه در مه" (۱۳۸۹) درباره جوانی ۳۰ ساله به نام امین است که در پی نوشتن قطعه ای موسیقی است که آرمان زندگی اش محسوب می شود،اما مشکلات زندگی و روزمرگی او را به جایی می رساند که تعادل روحی اش را از دست می دهد.

سومین فیلم او اقتباس هوشمندانه و ایرانی شده ای از نمایشنامه "باغ وحش شیشه ای" است که خود تنسی ویلیامز آن را غمگین ترین اثرش می داند."اینجا بدون من"هم روایت زندگی فقیرانه خانواده ای است که با مشکلات روحی خود بیش از دغدغه های مادی شان دست به گریبان اند. هرسه آنها پایشان روی زمین است و زندانی واقعیت های تلخ زندگی روزمره اما سرشان در ابرها در جستجوی آرزوهایی است که گرچه خیلی بزرگ نیستند اما برای آنها دست نایافتنی اند.مادری که با حقوق ناچیز کارگری زندگی را می چرخاند و در معرض خطر تعدیل هم قرار دارد ولی تمام فکر و ذکرش سر و سامان دادن به زندگی بچه هایش است بنابراین با پرحرفی و تظاهر به شادی و خوب بودن اوضاع سعی می کند امید را در دل آنها زنده نگهدارد.از اینرو وقتی قرار می شود خواستگاری برای دخترش بیاید با وجود درآمد اندک تلاش می کند دست کم کاناپه کهنه منزلشان را عوض کند و آنقدر ساده است که فکر می کند با پوشاندن کفش پاشنه بلند به دخترش می تواند او را بی نقص و زیبا جلوه دهد. دختری که به خاطر فلج بودن آنقدر که با حیوانات باغ وحش شیشه ای اش ارتباط دارد با انسانها ارتباط ندارد.او در بین اعضای خانواده سه نفرشان هم کمترین میزان دیالوگ رادارد و سکوت و انزوایش شباهت زیادی به شخصیتهای اصلی فیلم های"کیم کی دوک"دارد.یلدا تنها رویایش مثل تمام دختران جوان ازدواج است که درست زمانی که احساس می کند عاشق شده و در آستانه رسیدن به رویاهایش است با شوک عجیبی مواجه می شود. احسان هم پسر خانواده است که جوانی اش را وقف کمک و حمایت از مادر و خواهرش کرده است. او به دنبال فرار از زندگی و طبقه خود است از اینروست که عاشق سینماست که آن را کارخانه رویاپردازی می نامند و برای او واقعا چنین است چون باعث دور شدنش از واقعیتهای تلخ زندگی(حتی برای ساعتی)می شود و در آرزوی نویسنده و منتقد فیلم شدن(که نماد روشنفکری است). احسان جایی از فیلم به دوستش رضا می گوید که "تو سینما آدمها همه کارهایشان هیجان داره"(چیزی که دقیقا گمشده زندگی راکد و بیروح اوست). تلاش همه آنها برای گریز از زندگی تلخ و غمبارشان محکوم به شکست است و ناچارند که آرزوهایشان را در رویاهایشان جستجو کنند. از اینروست که احسان به دنبال شکست در فرار از آن زندگی بخاطر بحرانی شدن حال خواهرش روز به روز دچار توهمات روان پریشانه بیشتری می شود. یلدا پس ازاینکه می فهمد خواستگارش نامزد دارد تعادل روانی اش را از دست می دهد و دیگر آن چند کلام اندکی را هم که می گفت، نمی گوید.نهایتا مادر هم که بخاطر روحیه خراب ناشی از وضع داخل خانه سر کارش دعوا و اخراج شده است، تسلیم ایده احسان می شود که روزی او را بخاطر بیانش سرزنش کرده بود یعنی بستن همه در و پنجره ها و باز کردن شیرگاز.اینجاست که پایان ظاهرا خوش فیلم معنا پیدا می کند و می توانیم آن را تجسم زندگی رویایی که همه آنها آرزویش را داشتند در خواب ابدی مرگ بدانیم.

اما در توفیق فیلم "اینجا بدون من"صرفنظر از کارگردانی هنرمندانه (با توجه به اینکه بخش بزرگی از فیلم در محیط بسته یک خانه می گذرد) و فیلمنامه زیبای توکلی که خیلی خوب توانسته یکی از شاهکارهای ادبیات جهان را ایرانیزه کند باید از بازیهای تحسین برانگیز فیلم هم یاد کرد که البته همیشه یکی از نقاط قوت کارهای توکلی بوده است.در این فیلم هم خواهر و برادر بعنوان دو چهره شاخص نسل جدید بازیگری کشورمان بازی های بسیار زیبا و به یاد ماندنی ای از خود نشان داده اند."صابر ابر"در ادامه روند رو به رشد خود که از "دایره زنگی" آغاز شد بخوبی توانسته است با استفاده مناسب از میمیک صورت، نگاه های مبهوت و سرخورده و لحن صدای اندوهناک و بغض آلود بهترین بازی خود را تا کنون به نمایش بگذارد.

نگار جواهریان نیز در نقش دختری جوان که از سویی بخاطر نقص جسمانی دچار کمبودهای روحی و منزوی شده و از سویی دیگر معجزه عشق او را از آدمی خموده به فردی شاداب و با اعتماد به نفس تبدیل کرده است فوق العاده ظاهر می شود و به زیبایی این دو حس متضاد را در بازی خود نمایش می دهد.امادر خصوص فاطمه معتمد آریا اینقدر به دیدن بازیهای خوب از او عادت کرده ایم که شاید بازی اش در این فیلم زیاد به چشم نیاید.اما در ستایش قدرت بازیگری او تنها اشاره به یک صحنه کافیست. جایی که در حین صحبت با احسان می فهمد که رضا نامزد دارد و می خواهد ازدواج کند چنان شوکه می شود که دهانش برای گفتن حرفی باز می شوداما نمی تواند سخن بگوید. این دقیقا شبیه صحنه ای در پایان فیلم "باگزی"(بری لوینسون ۱۹۹۱ نامزد ۱۰ جایزه اسکار) است.وقتی"آنت بنینگ"می فهمد که باگزی مرده است و البته اجرای معتمدآریا در این صحنه بی اغراق بسیار جذابتر از "بنینگ" است. توکلی قصه تلخ خود را در حالی به پایان می برد که پایان به ظاهر خوش آن از هر پایان غمگین دیگری دردناک تر است.

نویسنده : سید محمدرضا فهمیزی