نابرابران, ترتیب دهندگان گشت های داخلی و خارجی

مسافرانی که به ایران سفر می کنند از نظر اقتصادی در سطح متوسط قرار دارند که نسبت به قیمت حساس هستند زمانی که کشوری در همسایگی ما با قیمت پایین تر خدمات بهتری را ارائه دهد, به راحتی آن کشور را انتخاب خواهند كرد

در چند سال اخیر گشت‌های ورودی، با مشکلات متعددی روبرو بوده‌اند. آن دسته از دفاتر خدمات مسافری و گردشگری كه به این كار اشتغال دارند برای كیمیا بودن گردشگر خارجی دلایلی دارند. اما در مورد گردشگری داخلی نیز وضعیت چندان مناسب نیست.

ـ بررسی وضعیت این صنعت مهم را در دو بعد داخلی و خارجی در گفت و گو با فعالان خصوصی صنعت گردشگری

● گردشگری خارجی

یک گردشگر بین‌المللی هنگام تصمیم‌گیری برای گذراندن تعطیلات خود عواملی را مد نظر قرار می‌دهد که مهمترین آن امنیت کشور مقصد است. با اینكه ایران می‌تواند به عنوان یکی كشورهای امن منطقه مطرح باشد ولی عموما مدیران دفاتر خدمات مسافرتی معتقدند كه ایران در مظان تبلیغات منفی قرار گرفته است و این موضوع موجب شده تا تصویری نادرست از ایران در ذهن مردم دنیا ایجاد شود. از سوی دیگر تلاش‌های دولت نیز برای این منفی‌زدایی هنوز چنگی به دل نمی‌زند. عموم مردم دنیا هنوز ایران و ایرانی را نمی‌شناسند. سیروس اعتمادی مدیرعامل دفتر خدمات مسافرتی كاروان صحرا می‌گوید: "این تصور که ایران کشور انواع تبعیضات قومی، نژادی و جنسی است، متاسفانه نگرش غالب گردشگران خارجی است و همین عاملی بازدارنده برای ورود به كشور است. با تبلیغات منفی و گسترده‌ای که در غرب علیه ایران جریان دارد گردشگران خارجی رغبتی به خرج کردن پول خود در ایرا ن نشان نمی‌دهند."

اعتمادی درباره دیگر نارسایی‌ جذب گردشگر خارجی گفت: "در کشور ما در بیشتر اوقات سال، مراسم شاد و فرح بخش را شاهد نیستیم. از سوی دیگر دلیل دیگر سفر کردن فرار از زندگی روزمره است. فردی که تمام سال مجبور به پوشیدن کت و شلوار و کراوات است، حداقل تمایل دارد ۱۵ روزی كه در تعطیلات به سر می‌برد را راحت بگردد. شلوار کوتاه و تی‌شرت بپوشد، که در ایران به دلیل وجود شرایط خاص این امر نیز امکان پذیر نیست."

تبلیغات در مورد ایران و نحوه زندگی آنان حتی می‌تواند اغراق‌امیز باشد. حمید سرورنیا مدیرعامل شركت آیتو در این باره معتقد است: "تصور خارجی‌ها از ایرانیان تصوری لطیف نیست، گاهی تصور بدوی آنان نسبت به هموطنانمان معلول عدم تبلیغات مناسب کشور ایران و متقابلاً تبلیغات مغرضانه کشورهای بیگانه است. دولت می‌تواند با ارائه برنامه‌های مدون تبلیغاتی و در سطح کلان تصور واقع‌بینانه‌ای به مردم دنیا بدهد."

اما وظایف دولت و بخش خصوصی در بهبود ذهنیت جهانیان نسبت به داشته‌های كشور چه می‌تواند باشد؟ ابراهیم پورفرج مدیرعامل شركت مسافرتی پاسارگاد در این باره چنین عقیده دارد: "بخش خصوصی توانایی و قدرت تبلیغات برای ایران را ندارد. دولت ابتدا باید به بازارسازی و تبلیغات بپردازد و ایران را به دیگر کشورها بشناساند. در مرحله‌ای که بازار آماده شد، آن وقت نوبت بخش خصوصی است تا وارد میدان شود و با بازاریابی حرفه‌ای زمینه‌های درازمدت جذب گردشگر را پی ریزی كند. مرحله نهایی (مهمترین مرحله ) که مستلزم تعهد بخش خصوصی و دولتی است، بازارداری و یا حفظ بازار نام دارد."

اما چه نوع گردشگری به كشور می‌آیند؟ ما به ندرت شاهدیم كه گردشگران خارجی جوان باشند و یا استطاعت هزینه كردن را در كشور ما داشته باشند. مدیرعامل شركت كاروان صحرا در این باره معتقد است: "معمولا افرادی که در قالب تور به ایران می‌آیند در رده سنی بالای ۶۰ سال قرار دارند و یا تنها هستند که با هدف فرار از یکنواختی دوران پیری و تنهایی سفر می‌روند."

وی افزود: "معمولا افراد خیلی ثروتمند کشورهای جهان سوم را برای مسافرت انتخاب نمی‌کنند. زیرا سطح توقعات آنها فراتر از امکانات موجود در این کشورها است.

در نتیجه مسافرانی که به ایران سفر می‌کنند از نظر اقتصادی در سطح متوسط قرار دارند که نسبت به قیمت حساس هستند. زمانی که کشوری در همسایگی ما با قیمت پایین‌تر خدمات بهتری را ارائه دهد، به راحتی آن کشور را انتخاب خواهند كرد. در این مورد كشور تركیه مصداق‌های بارزی دارد كه خدمات بهتر را به گردشگر خارجی نسبت به ما ارائه می‌دهد."

كرمانی نیز به دخالت دولت برای در اختیار گرفتن مدیریت نمایشگاه‌های خارجی اشاره كرد و گفت: "دولت نمی‌تواند كار كارشناسی و توجیهی ارائه دهد كه كدام بازار و شركت در كدام نمایشگاه تخصصی برای گردشگری كشور مفید است انجمن با برگزاری نمایشگاههای بین‌المللی توسط دولت مخالف است و با سازمان همكاری نخواهیم كرد. طی یك دهه گذشته مسئولان دولتی در این زمینه هیچ سابقه درستی در اجرا ارایه نداده‌اند و مرتب در كار بخش خصوصی دخالت می‌كنند. نمایشگاه یك كار تخصصی است و باید بودجه آن به‌طور كامل در اختیار تشكل‌های حرفه‌ای قرار بگیرد تا برای برگزاری آن اقدام شود."

وی همچنین به صدور مجوز بی‌رویه برای تاسیس دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری اشاره كرد و درباره گزارش عملكرد این دفاتر گفت: "مرتب اعلام كرده‌ایم كه فعالیت در حوزه اقتصاد نیاز به طرح توجیهی دارد و بدون در نظر گرفتن بازار موجود نباید مجوز جدید صادر شود چرا كه این موضوع فرایند قضائی و بزهكاری را در تشدید می‌كند و چرا كه هر ورشكستگی آسیبی به سرمایه‌های ملی می‌رساند. حدود ۲۰۰۰ دفتر در كشور وجود دارد و معلوم نیست كه چه تعداد از این دفاتر فعال هستند. دفاتر آمار درستی ارائه نمی‌دهند زیرا احساس امنیت ندارند."

● رقابت ناسالم

اما مشكلات صنعت گردشگری ریشه‌های دیگری نیز دارد. "رقابت ناسالم" واژه‌ای است كه از زبان مدیران شركت‌های مسافرتی به وفور می‌توان شنید. اما این نوع رقابت چه ویژگی‌های آزاردهنده‌ای دارد؟

حمیدرضا رضایی مدیرعامل شركت مسافرتی توكاتور می‌گوید: "رقابت بسیار نامناسبی در این صنف وجود دارد برای مثال در بخش صدور بلیت، تخفیف به هیچ وجه قانونی نیست ولی اینکار صورت می گیرد ما نیز اگر بخواهیم از گردونه حذف نگردیم باید تخفیف بدهیم و مانند بازی دومینو همه به ناچار از یک حرکت غلط پیروی می کنند.

سیروس اعتمادی دلیل رقابت ناسالم را کم بودن کار توصیف می‌كند و می‌افزاید: "کسانی که حرفه اصلی آنها تورگردانی نیست از طریق وب سایت هایی که ایجاد کرده‌اند به کار برگزاری تور روی آورده‌اند و چون نیازی به پرداخت اجاره، مالیات، بیمه و...ندارند قیمتهای پایینی را ارائه می دهند. درست است كه دنیای امروز، دنیای آنلاین است و مردم به دنبال قیمت پایین تر هستند اما این موجب نمی‌شود كه مسئولیت‌های حقوقی و حرفه‌ای كمرنگ گردد. این نوع "رقابت ناسالم" باعث کم شدن سودآوری آژانس‌ها شده است. مساله دیگر وجود آژانس‌های دولتی و غیرخصوصی است که ما توان رقابت با آنها را نداریم و این به علت پشتوانه آنهاست به نظر من دولت باید جاده را هموار کرده تا بخش خصوصی راه را بپیماید."

مدیرعامل شركت مسافرتی آیتو، با این بینش كه رقابتی كه هم‌اكنون جریان دارد نوعی عداوت است می گوید: "اغلب آژانس ها فعالیت خود را با آیتو آغاز کرده اند و ارتباط هایی نیز داشته اند که بعد از جداشدن از آیتو این ارتباط ها را حفظ نموده اند. در حال حاضر آژانس ها منتظرند تا آیتو وارد یک بازار شود، هزینه کند و درهای بازاری را به ایران بگشاید سپس آنها وارد می شوند و باقیمت‌های پایین تر به جذب توریست مشغول می شوند. این حرکت ها باعث خراب شدن بازار کشور می شود. زمانی که یک آژانس خارجی شاهد رقابت ناسالم دو آژانس داخلی است که درمورد هم بد گویی هم می‌کنند طبیعی است كه تصور آشفته‌ای نسبت به بازار ایران پیدا می‌كنند. به نظر من در این صنف خبری از رقابت نیست آنچه وجود دارد عداوت است."

مدیرعامل شركت پاسارگاد با تاكید بر خدمات بهتر رقابت را لازمه رشد در هر صنفی می‌داند و می‌گوید: "اگر رقابت در خدمات بهتر باشد قابل قبول است و موجب پیشرفت می‌گردد. ولی زمانی که آژانس‌های دولتی با پشتوانه‌ها و رانت‌هایی که دارند قیمتی پایین تر از ما را پیشنهاد می دهند دیگر اسم رقابت را نمی‌توان بر این عمل گذاشت این بیماری و خیانت به کشور است. در حال حاضر در کشور ما رقابت در خدمات وجود ندارد بلکه رقابت صرفا در قیمت است. "

جمشید حمزه‌زاده مدیرکل دفتر تدوین استانداردهای فنی و نظارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حجم كار زیاد را دلیل اصلی رقابت ناسالم دانست و گفت:"در تمام صنف‌ها رقابت وجود دارد و در این صنف هم به دلیل حجم کار بالا ممکن است رقابت ناسالم نیز به‌وجود آید. دلیل اصلی رقابت‌ ناسالم دادن مجوز های بی رویه است که میراث فرهنگی و گردشگری در گذشته به افرادی که صلاحیت تاسیس دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری را ندارند، این مجوزها را اعطا كرده است. در حال حاضر ما تغییراتی در شرایط تاسیس دفاتر خدمات مسافرتی داده‌ایم. (۳ سال سابقه کار در دفاتر خدمات مسافرتی به‌همراه تایید بیمه)".

وی دلیل اصلی نابسامانی وضعیت دفاتر خدماتی را نبود مدیریت کارآمد دانست و گفت: "به نظر من معضل بزرگ دفاتر خدماتی مدیریت ناکارآمد خود دفاتر هستند. زیرا در حال حاضر ما دفاتری داریم که به علت مدیریت صحیح و استفاده از اطلاعات موجود در وضعیت سوددهی خوبی قرار دارند. دفاتر خدمات مسافرتی بخش خصوصی در وضعیت بهتری نسبت به بخش دولتی قرار دارند زیرا مدیران بخش دولتی انگیزه‌ای برای تلاش ندارند. وی رقابت در این صنعت را به دریایی تشبیه کرد که اگر فرد شناگر ماهر باشد می‌تواند تا حد مطلوبش شنا کند(وسط دریا) و اگر بدون مهارت کافی باشد در همان ابتدای راه غرق خواهد شد. حضور در این صنف به تخصص و مهارت نیاز دارد."

وی همچنین خود را مخالف حضور دولت و بخش دولتی در سرمایه گذاری در صنف دفاتر خدماتی دانست و گفت تمام سیاست‌های ما به سمت حذف دولت از این بخش سوق داده شده است. و در برنامه‌های ما صدور بخش‌نامه به تمامی استان‌هاست که به بخش دولتی جواز تاسیس دفتر خدمات مسافرتی داده نشود. زیرا حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد از مشتریان دفاتر خدماتی را بخش دولتی تشکیل می‌دهد و در صورت وجود بخش دولتی سر دفاتر خدماتی مسافرتی بی کلاه خواهد ماند.

اعتمادی درباره عملكرد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری معتقد است كه این سازمان برنامه های خوبی ترتیب داده است و سفرهای خارجی را تشویق می‌کند، برای شرکت در نمایشگاه‌ها یارانه می‌پردازد. منتهی مشکل این است که بستر مناسب نیست. میراث به آژانس ها کمک زیادی نکرده تبلیغات خوبی برای جذب گردشگر خارجی انجام می دهد ولی شرایط مناسب نیست تا بازده تلاش میراث دیده شود.

پورفرج در این باره گفت: "بعد از حوادث ۱۱سپتامبر هیچ کمکی از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به دفاتر خدمات مسافرتی نشده است. حوادث دیگر نیز مثل جنگ در افغانستان وعراق ...باعث شد که آژانسهای زیادی از گردونه خارج شوند و تنها آژانس‌های قوی بتوانند به کار خود ادامه دهند. از دو سال پیش تصویب شد که به آژانس ها در ازای ورود هر توریست از امریکا، اروپا و ژاپن ، ۲۰ دلار واز سایر کشورها ۱۰ دلار به آژانس ها کمک شود که احتمالا از ماه آینده این مبلغ پرداخت می‌گردد. همچنین میراث در برنامه های خود اعلام داشته که ۵۰ درصد هزینه چاپ بروشور های تبلیغاتی آژانس ها را نیز تقبل خواهد نمود ."

● تمهیدات مقامات دولتی

جمشید حمزه‌زاده مدیرکل دفتر تدوین استانداردهای فنی و نظارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای بهبود یافتن شرایط تاسیسات گردشگری، برگزاری سفرهای ارزان قیمت در ۱۵۰ مسیر جدید را عنوان كرد و گفت: "در بخش تورهای ارزان قیمت تعدادی از دفاتر به عنوان کارگزار و تعدادی دیگر به عنوان عامل فروش مشخص شده‌اند. هتل‌ها نیز ۴۰ درصد تخفیف در بخش اقامت و ۱۰ تا ۲۰ درصد تخفیف در بخش غذا را تقبل كرده‌اند.

" حمزه زاده اهداف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را از برگزاری سفرهای ارزان قیمت اینگونه بیان كرد: "هدف ما در این طرح چند وجهی بوده است. این مزایا به افرادی تعلق خواهد گرفت که از طریق آژانس‌ها اقدام به سفر کنند. زیرا اهداف اصلی ما، تقویت آژانس‌ها، ایجاد انگیزه در مردم برای سفرهای گروهی، و تقویت ایرانگردی بوده است.( حمزه زاده پیرامون نظارت بر عملكرد دفاتر خدمات مسافرتی گفت:" در حال حاضر نظارت بر عملکرد دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری به استان‌ها تفویض شده است و هر استان به نظارت بر عملکرد تاسیسات گردشگری در استان خود می‌پردازد. در صورتیكه احساس شود در جایی کوتاهی شده است به مرکز نطارت عالیه ارجاع داده می‌شود."