مدلهای پیاده سازی دولت الكترونیك

دولت الكترونیك یكی از پدیده های مهم حاصل از به كارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات است كه پیاده سازی آن تحولی بس عمیق در نحوه زندگی, اداره و رهبری كشورها داشته و تركیبی از فناوری اطلاعات و شبكه اطلاع رسانی وب است كه هدف آن, ارائه مستقیم خدمات به شهروندان, كاركنان دولت, بخشهای تجاری و سایر بخشهای دولت است

دولت الكترونیك یكی از پدیده های مهم حاصل از به كارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات است كه پیاده سازی آن تحولی بس عمیق در نحوه زندگی، اداره و رهبری كشورها داشته و تركیبی از فناوری اطلاعات و شبكه اطلاع رسانی وب است كه هدف آن، ارائه مستقیم خدمات به شهروندان، كاركنان دولت، بخشهای تجاری و سایر بخشهای دولت است.

این مقاله كه با هدف شناخت و بررسی مدلهای پیاده سازی دولت الكترونیك نگاشته شده به تشریح و معرفی عمده ترین مدلهای استقرار دولت الكترونیك می پردازد و در آن مدلهایی همچون مدل سازمان ملل، مدل لاینه - لی موردبحث و بررسی قرار می گیرند. این مدلها اگرچه ازنظر تعداد مراحل استقرار با یكدیگر متفاوت به نظر می رسند ولی ماهیتاً وجوه مشتركی نیز دارند كه باعث گردیده تا همگی آنها در پیاده سازی دولت الكترونیك موردتوجه قرار گیرند.

فرایند توسعه و پیاده سازی دولت الكترونیك یك فرایند پویا و جامع است. (۱) نكته ای كه دراینجا باید به آن اشاره كرد آن است كه باتوجه به اینكه شرایط كشورهای گوناگون جهان تا حدودی با یكدیگر متفاوتند و هریك از آنها از پیاده سازی دولت الكترونیك مقاصــد ویژه ای را دنبال می كنند، بنابراین، نمی توان یك روش یكتا را برای همه آنها تجویز كرد. (۲) بنابراین، فرایند توسعه دولت الكترونیك باید برپایه شناخت و تحلیل درست از شرایط محیطی انجام گیرد. به عبارت دیگر، فرایند الكترونیك كردن دولت دارای ماهیتی استراتژیك است. (۳)

به همین دلیل، در شروع پیاده سازی دولت الكترونیك ضمن توجه به هریك از مراحل استقرار وچالشهای آن، پاسخ به برخی از پرسشها ضروری است.

در این زمینه تحقیقی از سوی گروه استراتژی بین المللی شورای پاسیفیك صورت گرفته و نتایج آن توسط پنج شـــركت بزرگ طراحی استراتژی های موفقیت آمیز پیاده سازی دولت الكترونیك ارائه شده است كه بر اساس آن در شروع پیاده سازی دولت الكترونیك در هر كشور باید به ۱۰ سؤال زیر پاسخ داد:

۱) چرا به دنبال الكترونیك كردن دولت هستیم؟

۲) آیا ما چشم انداز روشن و اولویتهای مشخصی برای دولت الكترونیك داریم؟

۳) ما برای چه نوعی ازمدلهای دولت الكترونیك آمادگی داریم؟

۴) آیا اراده و تعهد سیاسی لازم برای هدایت تلاشهای مربوط به دولت الكترونیك وجود دارد؟

۵) آیا بهترین پروژه های پیاده سازی دولت الكترونیك را انتخاب كرده ایم؟

۶) چگونه باید پروژه های دولت الكترونیك را طراحی وهدایت كنیم؟

۷) چگونه بر مقــاومت درون دولتی برای پیاده سازی دولت الكترونیك غلبه كنیم؟

۸) چگونه پیشرفت پروژه های پیاده سازی دولت الكترونیك را اندازه گیری كنیم؟

۹) نحوه ارتباط بخش دولتی و خصوصی در پیاده سازی دولت الكترونیك چگونه است؟

۱۰) دولت الكترونیك از چه راههایی و چگونه می تواند مشاركت شهروندان را در امور عمومی بیشتر و بیشتر كند؟ (۴)

● نتایج پژوهشها

در این مقاله درباره نحوه گسترش دولت الكترونیك كشورهای مختلف جهان تحقیقاتی به عمل آمده است كه براساس آن می توان شاهد روندها و كارهای همانندی میان آنها بود و به نتایج زیر رسید:

▪ هر كدام از منابع علمی و پژوهشی، مدل و یا متدولوژی خاص خود را برای تشریح مراحل موردنیاز جهت پیاده سازی دولت الكترونیك ذكر كرده اند؛

▪ پیاده سازی دولت الكترونیك به مثابه انتقال از یك نوع سیستم حكومتی به نوع دیگری از اداره امــور است، بنابراین، متدولوژی های پیاده سازی دولت الكترونیك ماهیتی تكاملی دارند و بیشتر شبیه به ساخت یا ایجاد یك سیستم جدید هستند؛

▪ به نظر می رسد كه فرایند ایجاد و توسعه دولت الكتــرونیك یك فرایند پیوسته است و به طور معمول در ۴ و یا ۵ گام پیموده می شود.

با پژوهشهای متعددی كه درباره روند گسترش دولت الكترونیك در نقاط مختلف جهان و در طول سالهای گذشته انجام گردیده، مدلهای عمده زیر جهت استقرار دولت الكترونیك شناسایی شده اند كه در جدول شماره یك به طور خلاصه آمده اند.

● مدلهای پیاده سازی دولت الكترونیك

از بین مدلهای مختلف پیاده سازی دولت الكترونیك كه در جدول شماره دو به آنها اشاره شده است، مدلهای سازمان ملل، لاینه و لی و گــــروه گارتنر به دلیل اهمیت بیشترشان به طور مشروح معرفی می شوند.

▪ مدل سازمان ملل: در پژوهشی كه در سال ۲۰۰۲ میلادی توسط سازمان ملل انجام گرفته، یك مدل پنج مرحله ای برای پیاده سازی دولت الكترونیك مشخص شده است. سازمان ملل این مدل را برای تعیین وضعیت تكامل كشورها ارائه كرده و درعین حال میزان آمادگی آنها را برای پذیرش فناوری اطلاعات نشان می دهد.

تاكید این مدل كه نگرش كاربردی دارد بر روی كاربران و نیز نوع و تعداد خدمات ارائه شده به آنان متمركز است. شناسایی هركدام از این گامها با بررسی وضعیت دولت الكترونیك در كشورهای عضو سازمان ملل و چگونگی توسعه آن در جهان صورت گرفته است. این گامها عبارتند از:

الف) پیدایش (ظهور): در این مرحله كشورها ازطریق ایجاد یك وب سایت كوچك در وب حضور می یابند. ادارات دولتی سایتهای اینترنتی خود را ایجاد می كنند. همچنین اطلاعات موجود بر روی این وب سایت ها شكل غیركافی و ایستا دارند و به ندرت به روز می شوند و اطلاعات لازم برای نشان دادن نحـــوه دسترسی به خدمات به كاربران داده نمی شود. اطلاعات به طور معمول به شكل محصولات، خدمات، آدرسها و ارتباط با سایر وب سایتها است و در نهایت به شكل پاسخ دادن به سوالهای معمول قابل دسترسی است.

ب) ارتقا (توسعه): اطلاعات موجود بر روی سایتها افزایش می یابند و سایتهای اینترنتی پویاتر می شوند. تعداد صفحات وب افزایش می یابند.

اطلاعات به شكل پویا ارائه و دفعات به روز شدن آن زیاد می شوند. همچنین درجه تنوع اطلاعات و محتوای آنها بالا می رود و به شكل كاتالوگ، خبرنامه و موتورهای جستجو قابل دستیابی هستند.

ج) تعامل: ارائه اطلاعات در این مرحله برپایه نیاز مراجعان سازماندهی می شود و كاربران می توانند با پست الكترونیك یا پركردن فرمهای الكترونیك با سازمان خود ارتباط برقرار كنند. در این مرحله ارتباط دوسویه رسمی بیشتری میان مشتریان و سازمان برقرار می شود.

همچنین بانكهای اطلاعاتی با موتور جستجو در اختیار كاربران قرار می گیرد تا امكان تبادل اطلاعات با سازمان خود را بیابند. مشتریان امكان خودی كردن محصولات و خدمـــــات بر خط را خواهند داشت؛ یعنی، می توانند تنها محصولات و اطلاعاتی را ببینند كه موردنیازشان است.

د) تراكنش (تبادل): طی این مرحله، كاربران می توانند از خدمات به صورت برخط استفاده كنند، جهت دریافت خدمات و اطلاعات و محصولات روی خط مبلغ موردنظر خود را پرداخت كنند و معاملات مالی با امنیتی را به صورت برخط انجام دهند.

ارتباطات در این مرحله به شكل زنجیره ای است كــــه بین خدمات و محصولات برقرار می شود تا بالاترین میزان رضایت كاربران تامین شود. به علاوه بر روی حریم افراد، تایید صحت ارتباطات، اعتبار تبادلات، یكپارچگی و عدم تكرار تمركز می شود.

و) یكپارچگی (ادغام): در این مرحله، همه خدمات و اطلاعات دولتی، به سادگی در اینترنت قابل دسترسی هستند. كلیه وظایف الكترونیك یكپارچه شده اند و در فضای الكترونیك خطوط متمایزكننده ادارات برداشته شده اند.

پژوهشهایی كه توسط سازمان ملل انجام گرفته، نشان دهنده این مطلب است كه در سال ۲۰۰۲ میلادی، ۳۲ كشور جهان در مرحله پیدایش، ۶۵ كشور در مرحله ارتقا، ۵۵ كشور درمرحله تعامل و ۱۷ كشور در مرحله تراكنش قرار داشته اند و هیچ یك از كشورهای جهان به مرحله یكپارچگی نرسیده اند. (۶) همچنین كشورهای فقیر و عقب مانده جهان بیشتر در گام نخست گسترش دولت الكترونیك جای دارند. ایران و برخی از كشورهای روبه توسعه، كشورهای آسیای مركزی و برخی از كشورهای خاورمیانه در مرحله ارتقا جای دارند.

كشورهای اروپایی و برخی از كشورهای عربی مانند امارات متحده، كویت، مصر، مغرب، اردن و عربستان سعودی در مرحله تعامل قرار دارند. پیشگامان دولت الكترونیك درجهان مانند كانادا، انگلستان، سنگاپور، آمریكا و استرالیا در مرحله تراكنش هستند و با وجود اینكه هنوز هیچ كشوری به مرحله یكپارچگی دست نیافته است، اما انگلستان و سنگاپور از پیشگامان ورود به این مرحله هستند.(۶)

در پایان گفتنی است كه آرمان كشورها از استقرار دولت الكترونیك لزوماً پیمودن تدریجی و گام به گام این مراحل نیست. به طوری كه برخی از كشورها رسیدن به فازهای تعامل یا تراكنش را به عنوان آرمان خود برگزیده اند. نتایج بیشتری از این مدل و تحقیقـــات مرتبط با آن در فصل بعدی ازنظر می گذرد. (۶)

منابع و مأخذ:

۱ - KELLY, CAROL(۲۰۰۳). “ELECTRONIC GOVERNMENT STRATEGIES”. A META GROUP, ADVISORY SERVICE.

۲ - TAMBOURIS, E, S. GORILAS AND G. BOUKIS (۲۰۰۳). “INVESTIGATION OF ELECTRONIC GOVERNMENT”. ARCHETYPON S.A.. ATHENS, GREECE.

۳ - BURKE, EDMUND (۲۰۰۰). “DIGITAL GOVERNMENT: THE NEXT STEP TO REENGINEERING THE FEDERAL GOVERNMENT”. ROADMAP FOR E-GOVERNMENT IN THE DEVELOPING WORLD. APRIL ۱۹.

۴ - PACIFIC COUNCIL ON INTERNATIONAL POLICY (PCIP) (۲۰۰۳). “WORKING GROUP ON ELECTRONIC GOVERNMENT IN THE DEVELOPING WORLD”. ROADMAP FOR E-GOVERNMENT IN THE DEVELOPING WORLD, APRIL ۱۹.

۵ -LAYNE. KAREN AND JUNG WOO LEE (۲۰۰۱). “DEVELOPING FULLY FUNCTIONAL: A FOUR STAGE MODEL”. GOVERNMENT INFORMATION QUARTERLY. VOL.۱۸.

۶ - RONAGHAN, STEPHEN A. (۲۰۰۲). “BENCHMARKING E-GOVERNMENT: A GLOBAL PERSPECTIVE. ASSESSING THE PROGRESS OF THE UN MEMBER STATES”. UNITED NATIONS DIVISION FOR PUBLIC ECONOMICS AND PUBLIC ADMINISTRATION - AMERICAN SOCIETY FOR PUBLIC ADMINISTRATION.. NEW YORK. MAY.

Available by: http://www.unpan.org/e-government/benchmarking۲۰% E-gov ۲۰% ۲۰۰۱.pdf.

۷ - BAUM, C.AND A. DI MAIO (۲۰۰۰). “GARTNER’S FOUR PHASES OF E-GOVERNMENT MODEL”. TUTORIALS, RESEARCH NOTE, NOVEMBER ۲۱. Available by: http://aln. Hha.dk/ifi/hdi/ ۲۰۰۱/itstrat/ download/ gartner egovernment pdf.

۸ - GHASEMZADEH, FEREIDOUN AND HOUSEIN SAFARI (۲۰۰۳). “TRANSITION TO ELECTRONIC GOVERNMENT: A PLAN FOR IRAN”. SHARIF UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, SPRING.

۹ - EDMISTON, KELLY D. (۲۰۰۳). “STATE AND LOCAL E-GOVERNANCE: PROSPECTS AND CHALLENGES”. AMERICAN REVIEW OF PUBLIC ADMINISTRATION, VOL.۳۳, NO.۱, MARCH.

۱۰ - DELOITTE RESEARCH (۲۰۰۰). “AT THE DAWN OF E-GOVERNMENT: THE CITIZEN AS CUSTOMER”. APRIL ۲۳.

Available by: http://www.deloitte.com. ۱۱ - NEVADA STATE GOVERNOR’S OFFICE (۲۰۰۰). “PRESS RELEASE DATED”. MARCH ۸.

Available by: http://egov.state. Nv.us/ execordsilvers. Htm.

۱۲ - U.S. GENERAL SERVICES ADMINISTRATION, INTERGOVERNMENTAL ADVISORY BOARD (۱۹۹۹). “INTEGRATED SERVICE DELIVERY: GOVERNMENTS USING TECHNOLOGY TO SERVE THE CITIZEN”. GENERAL SERVICES ADMINISTRATION OFFICE OF INTERGOVERNMENTAL SOLUTIONS, WASHINGTON, DC.

Available by:http://policyworks.gov/ intergov/ reportsframe.html.

۱۳ - HO, A, T.(۲۰۰۲). “REINVENTING LOCAL GOVERNMENTS AND THE EGOVERNMENT INITIATIVE”. PUBLIC ADMINISTRATION REVIEW, NO.۶۲. علیرضا مقدسی: كارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاداسلامی - واحد تربت جام

---