مراقب گل هایمان باشیم

سالمندان بیمار به حمایت بیشتری نیاز دارند

مهم‌ترین عارضه سالمندی، ابتلا به بیماری‌های وخیم و تهدیدکننده حیات است که گاهی منجر به مرگ می‌شوند. بروز بیماری‌ در سالمند، تغییراتی در زندگی او می‌دهد...

این بیماری‌ها اغلب مزمن هستند و به مراقبت طولانی‌مدت نیاز دارند و در این مسیر پرپیچ و خم، سالمند و اطرافیان او خاطرات تلخی را تجربه می‌کنند.

نحوه برخورد با مرگ و مراقبت از فرد دچار بیماری‌های صعب‌العلاج، در جوانان و سالمندان متفاوت است. سالمندان بالای ۶۵ سال در اثر ابتلا به سرطان‌ها یا بیماری‌های قلبی-عروقی فوت می‌کنند. هر دوی این بیماری‌ها مزمن هستند و به مراقبت طولانی‌مدت نیاز دارند ولی در افراد جوان، ابتلا به بیماری‌های بدخیم سرعت بیشتری دارد و فرصت زیادی به فرد مبتلا، افراد خانواده و مراقبت طولانی‌مدت از او نمی‌دهد. هدف درمان در افراد جوان، افزایش طول عمر و در سالمندان، بهبود کیفیت روزهای باقیمانده زندگی است.

● نگرش سالمند به بیماری

سالمندان دچار بیماری‌های بدخیم آزرده?خاطر‌ند و تصور مرگ، درد، افسردگی، احساس فقدان و آگاهی از مرگ قریب‌الوقوع در آنها هراس ایجاد می‌کند. بیمار هر تغییر در عملکرد جسمانی‌اش را وخیم می‌پندارد و دچار وحشت می‌شود. فرد مبتلا از سربار شدن، وابستگی شدید به دیگران حتی در حد رفع نیازهای اولیه، تغییر شکل جسمی، طردشدن به‌وسیله خانواده، دوستان، همکاران و مواجهه با آینده‌ای مبهم به شدت بیمناک می‌شود.

● سالمندان درد را کمتر ابراز می‌کنند

درد یکی از مراحل مهم بیماری است که تقریبا همه از آن می‌ترسند. متاسفانه بیشتر بیماران دچار بیماری‌های وخیم، داروهای ضددرد مناسب و کافی دریافت نمی‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از نیمی از بیماران بالای ۸۰ سال دچار بیماری‌های بدخیم، در آخرین روزهای عمرشان درد را تجربه کرده‌اند. بینش غلطی وجود دارد که سالمندان به خصوص آنهایی که دچار بیماری‌های بدخیم و لاعلاج هستند، احساس درد زیادی ندارند در حالی که دقیقا عکس این موضوع صحت دارد و آنها درد را کمتر ابراز می‌کنند.

افسردگی در بیماری‌های قلبی – عروقی و سرطان پدیده شایعی است. بروز افسردگی سیر بیماری را شدیدتر و مزمن‌تر خواهدکرد. بیمار افسرده تمایلی به مراقبت و ادامه برنامه‌های درمانی از خود نشان نمی‌دهد و در مجموع بیماری ناتوان کننده‌تر و کشنده‌تر خواهدشد. همانند کنترل درد، درمان افسردگی هم مورد توجه قرار نمی‌گیرد و علایم آن به حساب بیماری اولیه و ناتوانی ناشی از آن گذاشته می‌شود در حالی که درمان مناسب افسردگی در بیمار، احساس بهبود را در او بیشتر و به افزایش کیفیت زندگی‌اش کمک می‌کند. همچنین روابط بیمار با عزیزانش را بهبود می‌بخشد.

● چگونه از سالمندان حمایت کنیم؟

احساس آسیب‌پذیری در این بیماران کم نیست و با هر بار عود بیماری یا ناموفق‌بودن درمان، امید آنها به یأس تبدیل می‌شود و دوباره خود را فردی درمانده می‌بینند که باید متکی به دیگران باشد در نتیجه احساس می‌کنند خیلی چیزها را از قبیل امنیت، عملکرد جسمانی و اعتماد به نفس و احترام را از دست داده‌اند. برای کاستن از این مشکل‌ها باید:

سالمند بیمار را تشویق کنید نگرانی‌اش را ابراز کند و به او اطمینان دهید باوجود بیماری، جایگاهش نزد خانواده، دوستان و اطرافیان محفوظ است.

به بیمار توجه و با او همدلی کنید.

با کادر درمانی همراه شوید و در کنترل عوارض شایعی مثل درد، حالت تهوع، تنگی نفس، احساس درماندگی و افسردگی به بیمار کمک کنید تا احساس قدرت، تسلط و توانایی‌اش را بالا ببرید.

مراقبت‌های غذایی و تعادل در رژیم غذایی در این بیماران اهمیت زیادی دارد گرچه سالمندان دچار بیماری‌های بدخیم تمایل چندانی به خوردن نشان نمی‌دهند ولی گاهی بر این باورند که با نخوردن زودتر می‌میرند. با این حال به زور و اجبار به بیمار غذا ندهید.

حضور افراد خانواده، به‌خصوص جوان‌ترها (فرزندان، نوه‌ها و نتیجه‌ها) در اطراف سالمند بیمار، به ارتقای بهداشت روانی او کمک زیادی خواهدکرد.

سالمندان باوجود کاستی‌های جسمانی و شناختی، به واکنش‌های عاطفی اطرافیان خود بسیار حساس و دقیق هستند و می‌توانند به راحتی اضطراب، غم یا سایر واکنش‌های هیجانی منفی را شناسایی کنند. توجه کنید تلاشتان رفع نیازهای سالمند تحت‌مراقبت باشد نه اینکه غرق در احساسات و عواطف خودتان شوید.

به سالمند کمک کنید بتواند در مورد آینده تصمیم بگیرد. در بسیاری از کشورها از این بیماران اجازه گرفته می‌شود که برای آنها به مدت طولانی دستگاه‌های تنفس مصنوعی، تغذیه با لوله، کنترل درد یا مخدرهای قوی استفاده می‌شود یا نه؟ بیمار می‌تواند کسی را انتخاب کند تا در صورت وخامت حالش بتواند در این موارد به جای او تصمیم بگیرد. توجه به این موارد می‌تواند از سردرگمی و اشکال در تصمیم‌گیری افراد خانواده در آینده جلوگیری کند.

با هم بودن خانواده، همفکری آنها، تقسیم مسوولیت‌ها، بیان احساس‌های مثبت و منفی آنها بدون اینکه عذاب‌وجدان یا گناه کنند، می‌تواند از شدت بار روانی‌ای که بر دوش آنهاست، بکاهد.

دکتر مجید صادقی

استاد روان‌پزشکی دانشگاه

علوم زشکی تهران