از فرهنگ ظلم تا ظلم فرهنگی

حاجی حسن پور

ظلم که اصطلاح مقابل عدل است حکایت از این دارد که هرآنچه متعلق آن است در جایگاه خود قرار نداشته و در تضاد با عدل است. به تعبیر دیگر از آنجا که عدل به معنای جای گیری هر چیز در جایگاه خود است ظلم که متضاد آن است به معنای نبودن هر چیز در جایگاه خویش است.

یکی از اهداف بلند و آرمان های انبیاء الهی این بوده است که در اجتماع عدالت را برقرارنموده و با تمام نمادها و نمودهای ظلم اعم از اجتماعی، اقتصادی و... که در برهه هایی از تاریخ به یک فرهنگ بدل گشته بود مبارزه نمایند. خداوند در این باره چنین می فرماید: «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط» (۱) (ما پیامبرانمان را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و ترازو را نیز نازل کردیم تا مردم به عدالت عمل کنند).

ظلم فرهنگی که یکی از مصادیق انحرافات اجتماعی می باشد ظلمی است که همواره انبیاء با آن مقابله نموده اند و برای برون رفت بشر از این ورطه ضدانسانی تلاش کرده اند. این نوع از ظلم که در همیشه تاریخ بشر وجود داشته، در دنیای امروز از کم و کیف بیشتری برخوردار گردیده و در قالب ها و با ابزارهای متنوعی صورت می پذیرد.

● مصادیق ظلم فرهنگی:

۱: فراگیری علوم مضر یا غیرمفید

هرچند فراگیری علم در دین اسلام بسیار هدف تأکید و سفارش است به گونه ای که این امر بر هر زن و مرد مسلمان لازم دانسته شده است (۲) ولی در همین حال از فراگیری برخی علوم مضر همچون علوم غریبه از جمله سحر، جادو، کهانت و... نیز نهی گردیده است. اگر نگوییم در جامعه ما برخی از افراد به فراگیری این علوم مضر اقدام می کنند حداقل باید گفت به دنبال فراگیری علومی هستند که مفید به حال جامعه و خودشان نیست. به عبارتی دیگر عده ای در پی فراگیری علومی هستند که بود و نبود آنها تفاوتی ندارد و چیزی جز اتلاف عمر و تضییع بیت المال ثمره ای به همراه نمی آورد.

بنابراین اگر بخواهیم گرفتار این نوع از ظلم فرهنگی نشویم می باید در پی یادگیری علومی باشیم که نه تنها مضر نبوده و یا غیرمفید نخواهندبود بلکه برای جامعه ما مفید و مثمرثمرباشند. از این روست که رسول اکرم(ص) در بیانی از علمی که غیرمفید باشد به خدا پناه می برند. (۳) نمونه های این علوم را می توان در دانشگاه ها یافت نمود که ثمره ای جز هدر رفت توانمندی های مادی و معنوی بدنبال ندارند.

۲: عرفان های نوپدید

عرفان که در معنای واقعی خود به شناخت حقیقی از پروردگار اطلاق می گردد از جمله مباحثی است که بشر براساس ذات کمال طلب خویش همواره درپی آن بوده و هست ولی به دلیل نبود دست یابی صحیح به مسیر و ابزارهای حصول عرفان؛ بسیاری دراین جهت به خطا می روند و ره به جایی نمی برند.

یکی از مصادیق ظلم فرهنگی را باید در به اصطلاح عرفان های نوظهور جست وجو نمود که عده ای از افراد ناگاه به خیال دست یازی به مقامات و مراتب معنوی و با سوءبهره از این نیاز بشری، درپی انجام مقاصد شوم و نامیمون خویش در جامعه می باشند و به دلایل واهی تمسک نموده تا بتوانند از این رهگذر به خواسته های خود دست یابند. این در حالی است که اگر بخواهیم به عرفان حقیقی و حقیقت عرفان برسیم می باید در مسیر و جهت قرآن و اهل بیت(ع) گام برداشته وگرنه چیزی جز ضلالت و بدعاقبتی نصیب نخواهد شد.

از این رو، آنچه امروز در فضای فرهنگی دنیا بعنوان عرفان مطرح است چیزی جز فریب و خدعه فرهنگی نیست که طبعاً از مصادیق بارز ظلم فرهنگی است.

۳- کم توجهی به آموزه های دینی

یکی از مصائب و مشکلاتی که همواره پیامبران (و بطور کلی رهبران الهی) با آن مواجه بوده اند کم توجهی برخی افراد به دستورات خداوند و یا همان آموزه های دینی بوده است. در درون جوامع اسلامی نیز این مشکل همیشه وجود داشته است بگونه ای که این امر بعضا به دین گریزی نیز منجر شده و عده ای به مقابله با آن قیام کرده اند.

بی تردید باید کم توجهی به آموزه های دینی را یکی از مهم ترین مصادیق ظلم فرهنگی دانست که افراد، دانسته یا ندانسته علاوه بر اضرار به خود، به دیگر آحاد جامعه نیز خسارت وارد می آورند و مانع رشد معنوی آنان شده که در بسیاری موارد قابل جبران نمی باشد.

۴- مدگرایی افراطی

مد و مدگرایی هر چند در اصل و حقیقت خود حکایت از تنوع گرایی و پاسخی به نیاز ذاتی تنوع طلبی انسان است ولی هرگاه این امر به دور از منطق و عرف و به تعبیری بدون توجه به هنجارهای پذیرفته شده در اجتماع بوده و لجام گسیخته باشد امری مضر و ضدارزشی است.

مدگرایی اگر برگرفته از آموزه های دیگر فرهنگ ها و نوعی تبلیغ برای آنان محسوب گردد در حد حرمت بوده و ضرورت دارد از آن اجتناب شود. از این رو باید غالب وجهه مدگرایی امروزی که تبلیغ فرهنگ غرب می نماید را خارج از چارچوب ها و نرم های فرهنگی جامعه دانست و از آن بعنوان ظلمی فرهنگی یاد نمود که در کوتاه مدت و دراز مدت آثار منفی از خود برجای نهاده و موجب وهن فرهنگ اصیل اسلامی ما خواهد گردید.

۵- تحمیق و فریب مخاطب

دنیای تبلیغات که قدمتی به درازای تاریخ حیات بشر دارد هماره در تلاش برای تأثیرگذاری بر مخاطبان بوده و اساساً باید گفت هدف آن تغییر بینش و منش مخاطب است. دنیای امروز به عصر تبلیغات بدل گشته است یکی از ظلم هایی که در این عرصه اتفاق می افتد این است که برخی از تبلیغات، به مخاطبان احترام ننهاده و آنان را با بیان مسائل غیرواقعی فریب داده و به عبارتی تحمیق می کنند. برخی غافل از این هستند که در دنیای امروز این مخاطبان اندکه با آگاهی هر چه بیشتر و صحیح تر می توانند به تداوم خط تبلیغاتی آنان کمک نمایند نه جز این!

۶- مصرف زدگی و تجمل پرستی

از دیگر مظاهر و مصادیق ظلم فرهنگی می توان به مصرف زدگی و تجمل پرستی اشاره نمود که شرکت های بزرگ تولیدکننده غربی هر روز به آن دامن می زنند. بی شک این نوع شیوه زندگی برگرفته از فرهنگ غرب است و اینان همواره در پی آن هستند تا به جوامع به اصطلاح جهان سومی القاء کنند تنها شیوه زندگی غربی می تواند موجبات نیک بختی را فراهم آورد.

● راه های مبارزه با ظلم فرهنگی:

برای صیانت از فرهنگ مترقی جامعه (که همان فرهنگ اسلامی است) باید در پی بازیابی راه های مبارزه با ظلم فرهنگی و برقراری عدالت در این جهت بود تا این که به راحتی و به زودی دشمنان قسم خورده مردم و جامعه نتوانند بر باورهای ما غالب گشته و خود را بر ما تحمیل نمایند چرا که در غیر این صورت به مصائب فرهنگی گرفتار خواهیم آمد و راهی برای برون رفت از این باتلاق نخواهیم یافت. از این رو ما در این جا بطور اجمال به برخی از راه های مبارزه با ظلم فرهنگی اشاره می کنیم.

۱- ارتقاء سطح آگاهی های عمومی

بی شک آگاهی عمومی در تمام جوامع، اساس و پایه همه تحولات مثبت بوده که موجب شکل گیری جامعه ای پویا می گردد. اگر مردم یک جامعه بدون و بدور از اطلاع و آگاهی نسبت به آنچه پیرامون آنان می گذرد باشند طبعا به راحتی مورد هجمه دیگران واقع خواهند شد. به عبارتی این ملت های بی اطلاع اند که دیگران از آنان سوءاستفاده کرده و در تدارک منافع و اغراض نامشروع خویش برمی آیند و از آنان بهره کشی می کنند. از این رو نقش آگاهی های عمومی در رفع و دفع ظلم فرهنگی، تعیین کننده می نماید که دستگاه های فرهنگی باید در این جهت تلاش های مضاعفی نموده و مردم را به درستی از حقایق آگاه سازند.

۲- تقویت باورهای دینی

از دیگر راه های مبارزه با ظلم فرهنگی تقویت باورهای دینی جامعه است. اگر ما بتوانیم آموزه های دینی خویش را در میان مردم مستحکم نموده و آن را تقویت نماییم بی تردید خواهیم توانست دست رد به تمام آنانی بزنیم که می خواهند ظلم فرهنگی را بر جامعه تحمیل و فرهنگ ما را چپاول و تاراج کنند. به عبارت دیگر، اگر ما بخواهیم داشته های فرهنگی خود را از دستبرد دیگر فرهنگ ها مصون بداریم باید در گام نخست، باورهای دینی خود را به درستی شناخته و آن را تقویت نماییم.

۳- نشان دادن خطرات فرهنگ مضر

یکی از نقاط آسیب پذیری که جامعه ما همواره از آن ضربه خورده این است که دشمنان ما همواره خوبی های نداشته خویش را تبلیغ کرده و به مردم القاء نموده اند در حالی که اگر به طور دقیق و واقع بینانه به حقیقت آنان بپردازیم درخواهیم یافت که آنان زشتی های فراوانی داشته که برای فرهنگ ما بسیار مضر است.

بنابراین از جمله راه های مبارزه با ظلم فرهنگی این است که ما به جنبه های منفی و به تعبیری به خطرات و نازیبائی های فرهنگ غارت گر پرداخته و جامعه را از آن آگاه سازیم تا جامعه گرفتار سراب فرهنگی آنان نگردد.

۴- اصلاح الگوهای فرهنگی و تبلیغاتی

موضوع الگوسازی و الگوپذیری از جمله موضوعاتی است که برای تنظیم و بازسازی یک زندگی خوب و منطبق بر نقشه صحیح زندگی، از ضروریات حیات بشری است. انسان ها برای هرچه بهتر نمودن زیست خویش نیازمند این اند که از فرد و یا افرادی الگو بگیرند. براساس آموزه های دینی ما مسلمین؛ تنها الگوهای عملی، معصومین(ع) و در راس آنان پیامبراکرم(ص) است چرا که خداوند در معرفی الگوی مناسب جوامع اسلامی فرموده است پیامبر الگوی مناسبی برای شما می باشد.(۴)

از این رو برای دور نمودن مظاهر ظلم فرهنگی از جامعه باید همیشه در پی اصلاح الگوهای فرهنگی و تبلیغاتی (که برخی برگرفته از نمادهای فرهنگی دیگران است) باشیم. ما نباید در تبلیغات رسانه ای خود از راه و رسم مخالفان فرهنگی خویش استفاده نماییم و آنان را الگوی خویش قرار دهیم. بدون تردید دیر یا زود، خواسته یا ناخواسته باید به الگوهای دینی رو کرده و از آنان در بازسازی فرهنگی خویش بهره گیریم تا هماره در حال ترقی و تکامل بوده و جامعه خویش را براساس فرهنگ دینی خویش بسازیم.

پی نوشت ها:

۱- حدید/ .۲۵

۲- بحارالانوار ج ۱ ص .۱۷۷

۳- مستدرک الوسائل ج ۵ ص .۶۹

۴- احزاب/ .۲۱