فراموش شده

تولید و تجارت پسته یکی از مهمترین فعالیت های اقتصادی غیرنفتی کشور محسوب می گردد, به گونه ای که این محصول در سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین محصول صادراتی غیرنفتی درآمد ارزی بیش از ۸۰۰ میلیون دلار برای کشور ایجاد کرده است

پسته ایران با بیش از ۴۰۰ هزار هکتار سطح زیرکشت و تولید ۲۵۰ هزار تن محصول، رتبه اول را در بین دیگر کشورهای تولیدکننده داراست.

تولید و تجارت پسته یکی از مهمترین فعالیت‌های اقتصادی غیرنفتی کشور محسوب می‌گردد، به‌گونه‌ای که این محصول در سال ۱۳۸۲ به‌عنوان اولین محصول صادراتی غیرنفتی درآمد ارزی بیش از ۸۰۰ میلیون دلار برای کشور ایجاد کرده است.

در حال حاضر بزرگترین مشکل پسته ایران، موضوع آلودگی محصول به زهرابه آفلاتوکسین است. این زهرابه حاصل فعالیت قارچ Aspegillus falvus می‌باشد که ”اسپور آن“ به فراوانی در فضای باغ، ترمینال، انبارها و دیگر عرصه‌ها پراکنده است.

به‌دنبال تحریم پسته ایران در سال ۱۳۷۶ توسط اتحادیه اروپا، وزارت جهادکشاورزی با همکاری تمامی ارگان‌های ذیربط و دخیل در مراحل گوناگون تولید تا صادرات، اقدامات گسترده‌ای را برای حل این معضل به‌عمل آورد که نتیجه آن رفع تحریم پسته و ایجاد و توسعه زیرساخت‌های بهداشتی در مراحل فرآوری، انبارداری و صادرات بوده است و در کنار آن با به‌کارگیری روش‌های زراعی مناسب در مراحل کاشت، داشت و برداشت تلاش شد از ایجاد آلودگی در باغ جلوگیری شود.

با این‌همه و با وجود اقدامات گسترده تمامی دستگاه‌های دخیل برای کنترل آلودگی پسته کشور، متأسفانه این معضل به‌طور کامل برطرف نشده و با وجود کاهش قابل توجه آلودگی محصول، هنوز هم تعدادی از محموله‌های صادراتی با وجود احراز عدم آلودگی محصول در مبدأ، توسط آزمایشگاه‌های معتبر و با استفاده از دقیق‌ترین و پیشرفته‌ترین روش‌های موجود، در کشورهای مقصد آلودگی نشان می‌دهند و این سؤال نزد برنامه‌ریزان، مسئولین و محققین کشور مطرح می‌باشد که به‌راستی حلقه مفقوده آلودگی محصول ایران در چرخه تولید تا صادرات کجاست؟

● موضوع فراموش شده

بررسی‌های مراکز تحقیقاتی کشور نشان داده اسپور قارچ مولد زهرابه آفلاتوکسین به فراوانی و در تمام عرصه‌های مرتبط با پسته دیده می‌شود و بر روی پسته‌ها مستقر می‌گردند؛ در نتیجه به محض فراهم شدن محیط مناسب از نظر دما و رطوبت که به‌راحتی در مسیر طولانی حمل دریائی و در کانتینرها تأمین می‌شود، جوانه زده و رشد کرده و ایجاد زهرابه می‌کند.

این بررسی‌ها نشان می‌دهد که پوست سبز حاصل از فرآوری پسته مهمترین عامل گسترش و اشاعه این قارچ در فضاهای تولیدی پسته می‌باشد.

در حال حاضر ۲۵۰ هزار تن پوست سبز پسته پس از جداسازی در مرحله فرآوری، در محوطه کارگاه‌های فرآوری و اطراف آن، مزارع کشاورزی و از همه مهمتر در عرصه‌های باغی پراکنده می‌شود؛ از آنجائی‌که این بقایا حامل اسپور قارچ آسپرژیلوس بوده و بستر مناسبی برای توسعه و افزایش جمعیت قارچ‌های مولد آفلاتوکسین می‌باشند، لذا انتقال این بقایا به باغ یا اراضی همجوار آن در طی سال‌های متمادی منجر به آن شده که هم‌اکنون با تراکم بالائی از اسپور در باغات مواجه باشیم و این آلودگی سال به سال نیز بیشتر شده است و با تحت‌الشعاع قرار دادن اقدامات بهداشتی انجام یافته در سال‌های اخیر و کم‌اثر کردن آنها، باعث عدم موفقیت کامل در رفع آلودگی محصول پسته شده است؛ به‌عبارتی نادیده گرفتن این بقایا به‌عنوان یکی از حلقه‌های اولیه و مؤثر آلودگی در زنجیره تولید، عملاً سایر اقدامات در دست اجراء را زیر سؤال برده است و عدم چاره‌جوئی برای ساماندهی و تعیین تکلیف بقایای مزبور با تأثیر منفی بر کیفیت بهداشتی محصول، منجر به کاهش شدید صادرات پسته شده و با گسترش مقررات سختگیرانه بهداشتی در دیگر کشورهای خریدار در سال‌های آتی، عملاً صادرات پسته ایران ممکن است با محدودیت جدی مواجه و این محصول که بیش از ۷۰ درصد آن صادراتی است، دچار بحران اقتصادی شده و ضمن هدر رفتن سرمایه‌های موجود، مناطق پسته‌خیز و به‌ویژه استان کرمان با بحران‌های اجتماعی مواجه شود.

● چالش‌های اساسی موجود

ـ عدم استفاده یا استفاده نامطلوب از پوست سبز و هدررفتن منابع و سرمایه‌های ملی که می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمد جدید برای تولید‌کنندگان مطرح شود.

ـ پخش کردن پوست سبز و رهاسازی آن در اراضی اطراف باغات که باعث افزایش تراکم اسپور و در نتیجه افزایش پتاسیل آلودگی محصول می‌شود.

ـ آلوده شدن محصول به اسپور قارچ در مراحل گوناگون تولید و فرآوری

ـ تهدید جدی صادرات پسته ایران

ـ احتمال آلودگی محیط زیست در محدوده وسیعی از استان‌های پسته‌خیز

---