پشت پرده میگرن

گفتگو با دکتر محمدرضا قینی متخصص بیماری های اعصاب

میگرن یکی از انواع سردرد است که اگر گریبانگیرتان شود، آن‌قدر آزارتان می‌دهد که گاهی از شدت درد، شما را به تهوع و استفراغ دچار می‌کند. سردردهای میگرنی معمولا در نور و روشنایی تشدید و در تاریکی تخفیف پیدا می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با این سردرد شایع، گفتگویی داشته‌ایم با دکتر محمدرضا قینی، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، که پیش روی شماست....

▪ آقای دکتر! چرا نور و روشنایی، سردرد‌های میگرنی را تشدید می‌کند؟

ـ دلیل این پدیده، حساسیت‌پذیری قشر پس‌سری (اکسی‌پیتال) نسبت به نور است. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید اگر فردی نابینا باشد، این حساسیت دیگر وجود نخواهد داشت.

▪ بنابراین میگرن باید روزها بیشتر به سراغ ما بیاید تا شب‌ها؟

ـ همین‌طور است! میگرن معمولا در اوایل صبح یا در طول روز با درد شدید و بی‌امان در یک طرف سر آغاز می‌شود و ممکن است به تدریج تمام سر را درگیر کند. این سردرد معمولا در عرض چند دقیقه یا یکی دو ساعت به اوج خود می‌رسد و تا ساعت‌ها یا حتی دو روز در صورت عدم درمان، به طول می‌انجامد.

▪ چه عللی باعث بروز و تشدید میگرن می‌شوند؟

ـ بی‌خوابی و گرسنگی از مهم‌ترین علل بروز میگرن هستند و خواب باعث بهبود علایم و نشانه‌های آن می‌شود. تکرر حملات ممکن است از هر روزی تا اتفاقی متغیر باشد. همچنین همان‌طور که می‌دانید حملات میگرن می‌تواند با تهوع و گاهی استفراغ توام باشد.

▪ چه اتفاقی در مغز می‌افتد که میگرن بروز می‌کند؟

ـ این سردردها با نوعی عدم تعادل میان سروتونین و سایر مواد شیمیایی مغز در ارتباط هستند. سروتونین، وظیفه تنظیم پیام‌های درد را که از طریق مسیر عصب سه قلو (یکی از مسیرهای عمده درد) عبور می‌کنند، بر عهده دارد.

▪ گاهی اوقات که دچار میگرن می‌شویم هاله‌ای از نور می‌بینیم یا جلوی چشم‌مان برق می‌زند؛ دلیل آن چیست؟

ـ فلاش زدن نور جلوی چشمان فردی که دچار میگرن است به دلیل تغییرات حاصل از فعالیت نور آدرنالین است که بسیاری از بیماران درست قبل از آغاز سردرد دچار آن می‌شوند. در طول سردرد، سطح سروتونین مغز کاهش می‌یابد و این موضوع باعث آزاد شدن موادی موسوم به پپتیدهای عصبی از عصب سه قلو می‌شود که به سمت پوشش بیرون مغز شما حرکت می‌کنند. در اینجا این مواد باعث اتساع و پرخونی عروق می‌شوند که سردرد را در پی خواهد داشت.

▪ آیا میگرن‌ها هم انواع و اقسام دارد؟

ـ بله؛ در میگرن کلاسیک یا سنتی، برخی افراد ۵ تا ۲۰ دقیقه پیش از شروع سردرد نوعی هشدار عصبی دریافت می‌کنند. این هشدار که به آن جرقه‌های نورانی می‌گویند، ممکن است شامل فلاش زدن، خطوط زیک زاک مانندی با نور خیره‌کننده، نقاط کوری که آرام‌آرام وسیع‌تر می‌شوند و سرگیجه باشند. ممکن است دچار نوعی احساس کرختی در یک طرف بدن هم بشوید. بعضا نشانه‌هایی مثل ضعف عضلانی یا کرختی به تدریج فزاینده صورت یا یک دست یا پا، مورمور شدن و بی‌حسی لب‌ها یا مشکل تکلم یا ورزش هم مشاهده می‌شوند. البته به ندرت این نشانه‌ها بر جای می‌مانند که علت آن احتمالا یک سکته مغزی است. گروه دوم میگرن‌ها تدریجا و بدون نشانه هشدار‌دهنده مشخصی روی می‌دهد. افراد مبتلا چند ساعت قبل از بروز سردرد، ممکن است شاد و شنگول و پرانرژی باشند، حریص به خوردن شیرینی، خواب‌آلود، تحریک‌پذیر یا افسرده باشند. از این موارد گاهی به عنوان نشانه‌های شوم یاد می‌شود. سردرد معمولا طی چند دقیقه یا کمی بیشتر، به اوج شدت خود می‌رسد.

▪ آیا نوع تغذیه ما هم در بروز سردردهای میگرنی موثر است؟

ـ ببینید؛ افرادی که میگرن دارند معمولا بنا به تجربه خودشان، برخی غذاها را نمی‌خورند تا دچار میگرن نشوند اما باید گفت که هنوز تحقیق تاییدشده‌ای برای اثبات مصرف غذاهای خاص مشاهده نشده است.

▪ ولی خیلی از میگرنی‌ها می‌گویند که با مصرف شکلات، شیر، جگر مرغ و پنیر کهنه دچار حملات سردرد می‌شوند.

ـ خب، اگر خود بیمار تجربه مصرف این مواد را دارد و واقعا دچار سردرد می‌شود، می‌تواند آن ماده غذایی را مصرف نکند.

▪ میگرن از کی شروع می‌شود؟

ـ معمولا از دوران کودکی شروع می‌شود و با افزایش سن کمتر می‌شود. در بیش از نیمی از همه موارد، سابقه خانوادگی میگرن وجود دارد. همچنین احتمال بروز این نوع سردرد در زنان چند برابر مردان است.

▪ خانم‌های باردار هم همین‌طور؟

ـ نه، در دوران بارداری کمتر مشاهده می‌شود.

▪ راست است که می‌گویند میگرن آخر هفته‌ها بیشتر به سراغ آدم می‌آید؟!

ـ خب، علل زیست‌شناختی میگرن هنوز مشخص نشده اما بسیاری از محرک‌ها شناسایی شده است. یک دوره کار سخت و به دنبال آن استراحت، می‌تواند به میگرن آخر هفته منجر شود. دربرخی از افراد هم فشار عصبی، نوسانات هورمونی در خلال قاعدگی، گرسنگی و استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری می‌تواند باعث سردرد میگرنی شود.

▪ چه‌طور می‌توانیم بفهمیم که سردردمان میگرنی است؟

ـ اگر دچار میگرنی با نشانه‌های هشدار دهنده یا سابقه خانوادگی از این نوع سردرد باشید، تشخیص آن سخت نیست اما اگر سردردهای شما فاقد چنین خصیصه‌هایی باشد و به تازگی گریبان شما را گرفته است برای جستجوی علل دیگری مانند تومور، آنوریسم (نازکی جدار رگ) یا دیگر اختلالات ساختاری نیاز به یک سری آزمایش دارید.

▪ و چه‌طور درمان می‌شود؟

ـ داروهایی که می‌توانند به درمان میگرن کمک کنند، به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. آنهایی که درد را هنگام شروع سرکوب کرده یا کاهش می‌دهند و آنهایی که حملات را کاهش داده یا از وقوع آنها جلوگیری می‌کنند. داروهایی موسوم به بتابلاکرها، داروهای ضدتشنج و داروهای مسکن مثل ایندومتاسین در درمان میگرن موثر هستند. گاهی اوقات نیز برای پیشگیری از میگرن باید دارو مصرف کرد. البته اگر از مسکن‌های یاد شده بدون تجویز پزشک استفاده کنید، ممکن است مقدمات عارضه‌ای موسوم به سردردهای برگشتی را در خودتان فراهم کنید، هر چند این داروها موقتا سردرد شما را تسکین می‌دهند اما بدن شما به تدریج به آنها عادت می‌کند و نتیجه آن تشدید سردردها یا بیشتر شدن دفعات آن می‌شود.

● ۴ توصیه به میگرنی‌ها

۱) اگر می‌دانید که برخی از غذاها، باعث حمله میگرن در شما می‌شوند از آنها اجتناب کنید. در برخی از افراد حفظ یک برنامه خواب منظم، از جمله در روزهای آخر هفته به کاهش یا پیشگیری از سردردهای میگرنی کمک می‌کند.

۲) ورزش آیروبیک (حرکات موزون) در حدود ۳۰ دقیقه در اغلب روزهای هفته، تنش‌های عصبی، عضلانی را کاهش داده و قادر است از بروز حملات میگرن در برخی از افراد جلوگیری کند. حواس‌تان باشد که بدن‌تان را به تدریج گرم کنید زیرا ورزش‌های ناگهانی و شدید ممکن است باعث سردرد شوند.

۳) اگر گمان می‌کنید میگرن شما با مصرف داروهایی مثل قرص‌های جلوگیری از بارداری یا ترکیبات هورمونی در ارتباط است قطع مصرف آنها را مدنظر قراردهید. این داروها حاوی هورمون استروژن هستند که می‌تواند به سردرد منجر شود یا به نوعی در ایجاد آن دخالت کند.

۴) اگر سردردهای شما مکرر است، برای شناسایی محرک‌های آن بهتر است خاطرات روزانه خود را در دفتری یادداشت کنید. در این دفترچه زمان شروع سردردها، چیزهایی که تا ۲۴ ساعت قبل از آن مصرف‌کرده‌اید، نوع احساس خود از سردرد و کاری که هنگام شروع سردرد انجام می‌دادید، هرگونه استرس غیرمعمول، مدتی که سردرد طول کشیده و چیزی که باعث رفع آن شده است را ذکر کنید. شما می‌توانید به اتفاق پزشک خود از این دفترچه برای کمک به مرور علایم و نشانه‌های سردرد نیز استفاده کنید.

دکتر مجید سلطانی