گذشته آرمانی

با به قدرت رسیدن آنگلا مركل, روابط ایران و آلمان با سردی كم سابقه ای مواجه شده است, این در حالی است كه ایرانی ها به لحاظ تاریخی دیدگاه مثبتی نسبت به آلمان ها دارند ایرانی ها در ضمیر ناخودآگاه خود آلمانی را می پسندند كه خاطرات دهه ۲۰ و ۳۰ قرن بیستم را برای آنها زنده كند, آلمانی كه از منافع و خواسته های ایران حمایت می كند

با به قدرت رسیدن آنگلا مركل، روابط ایران و آلمان با سردی كم سابقه ای مواجه شده است، این در حالی است كه ایرانی ها به لحاظ تاریخی دیدگاه مثبتی نسبت به آلمان ها دارند. ایرانی ها در ضمیر ناخودآگاه خود آلمانی را می پسندند كه خاطرات دهه ۲۰ و ۳۰ قرن بیستم را برای آنها زنده كند، آلمانی كه از منافع و خواسته های ایران حمایت می كند.

در ماه اردیبهشت مؤسسه مطالعات روابط بین الملل و امنیتی آلمان (S.W.P) میهمان چند مؤسسه مطالعاتی مشابه در ایران بود. مؤسسه مزبور یكی از معتبرترین مؤسسات تحقیقاتی آلمان بوده كه دولت و مجلس آلمان را بر روی مسائل امنیت و روابط خارجی از طریق تحقیقات برنامه ریزی شده هدایت و حمایت فكری می نماید.

روش این مؤسسه دعوت از محققان سایر كشورها به آلمان و یا اعزام محققین خود به كشورهای هدف برای بررسی عمیق نظرات بازیگران و سازمان های درگیر در موضوع تحقیق خود است. در مدیریت تحقیقات (S.W.P) صاحب نظران سیاسی، اقتصادی و حقوقی از دانشگاه های مختلف و حتی نماینده شركت مرسدس بنز نیز حضور دارد. شورای مدیریت (SWP) متشكل از رئیس دفتر صدر اعظم آلمان و نمایندگانی از كمیسیون خارجی مجلس این كشور هستند.

مؤسسه (S.W.P) از سال ۱۹۶۲ در شهر ابن هاوزن در نزدیكی مونیخ آغاز به كار كرد. اما از سال ۲۰۰۰ به شهر برلین انتقال یافت. S.W.P ۶۰ محقق در حال بررسی روی موضوعات مورد نظر و مصوب هستند. بودجه مؤسسه توسط دولت فدرال تأمین می گردد و به طور خصوصی اداره می شود.

یكی از برنامه های مصوب برای تحقیقات در S.W.P بررسی كشورهایی است كه تأثیرات امنیتی بر سایر نقاط جهان دارند، از نظر S.W.P تحولات كشورهایی با ساختار شكننده و نیز كشورهای تولیدكننده خط امنیتی، كشورهایی كه برای توسعه خود دچار مشكلات درونی و بیرونی هستند و تأثیرات مستقیم بر سایر نقاط جهان دارند. بنابر این هدف باید ارایه پیشنهاد و برنامه و كمك به این كشورها برای جلوگیری از تأثیرات منفی بر سایر نقاط جهان باشد. سناریوهای پیشنهادی می تواند هم به نظر دولت آلمان و در مرحله بعد مورد استفاده سیاستگزاران اروپایی قرار گیرد.

با الهام از این برنامه ۱۰ نفر از محققین مركز مزبور در دو روز متوالی با محققان ایرانی سرگرم ردوبدل نظرات بودند. محققان ایرانی با نظرات و از طیف های فكری مختلف حضور داشتند. موضوعات زیادی مورد بحث قرار گرفت. دیدگاه های دوطرف نسبت به نظام بین الملل، تفاوتی مهم را جلوه گر ساخت. محقق آلمانی معتقد بود نظام دو قطبی كه فروپاشید نظام ساده ای بود. اما اكنون پیچیدگی ها زیادتر از گذشته است، از نظر ما ۲ منطقه در جهان وجود دارد. یكی منطقه دموكراتیك، پیشرفته و درهم تنیده و علاقه مند به مشاركت و منطقه دیگر منطقه منزوی و غیرهمكار كه كشورهای در حال فروپاشی را نیز شامل می شود. درگیری بین تمدن ها وجود ندارد. اما در داخل تمدن ها كشمكش وجود دارد. مثلاً در داخل كشورهای اسلامی برای اینكه در كدام منطقه قرار گیرند، اختلاف وجود دارد. در منطقه كشورهای پیشرفته آمریكا قدرت برتر جهان قرار دارد. تنظیم ارتباط با این دولت نیاز و ضرورت حضور در منطقه اول است.

دیدگاه ایرانی قدری كلاسیك تر است. آنها به نظام چندقطبی اعتقاد دارند. تعبیر ایرانی ها از نظام چندقطبی در محتوی و شكل با آنها متفاوت است. طرف ایرانی حضور چین، روسیه و كشورهای اسلامی را به عنوان قطب های آینده جهان در كنار اروپا و آمریكا می داند. اما اروپایی ها معتقدند كه چین و هند اگرچه خیلی بزرگ نمایان شده اند ولی قطب محسوب نمی شوند و تنها روسیه قدری تمایل به فعالیت سیاسی دارد كه در صورت تمایل می تواند خود را در منطقه دموكراتیك مورد نظر آنها تعریف كند؛ والا به دلیل مشكلات فزاینده به منطقه دوم نزول خواهد كرد.

با این تعابیر می توان نتیجه گرفت كه آلمان ها نظامی را برای جهان می پسندند كه در آن چند دولت مثل آمریكا، انگلیس و فرانسه و آلمان در یك قدرت سلسله مراتبی استاندارد زیست را برای جهان تعریف نمایند و بقیه جهان لاجرم دنباله رو این تفاهم بزرگ خواهند بود. این ایده خیلی شبیه نظر نخست وزیر انگلیس آقای تونی بلر و تعبیر معروفش از جامعه بین الملل International Community است، لذا باید نتیجه گیری كرد كه دیدگاه های فلسفی آلمان از نظام بین الملل خیلی از انگلیس دور نیست. ولی با نظرات ایرانی ها بسیار فاصله دارد.

در جلسه ای دیگر روابط دوجانبه بحث می شود. دولت آقای احمدی نژاد و دولت خانم مركل با فاصله كمی از یكدیگر در ایران و آلمان به قدرت رسیدند. ولی تا به حال مواضع مثبتی بین دوطرف ردوبدل نشده است.

یك محقق ایرانی می گوید، رفتار خانم مركل با آقای احمدی نژاد اصلاً متناسب با مواضع اتخاذ شده ایران نیست. ایران موضعی علیه آلمان و شخص خانم مركل نداشته است و حتی دفتر ریاست جمهوری ایران پیام تبریك زودرسی به دلیل پیروزی ایشان ارسال نمود. اما خانم مركل در دفعات مختلف با نام بردن مستقیم علیه ایران و رئیس جمهوری موضع داشته است. پاسخ خیلی صریح است مواضع آقای احمدی نژاد علیه اسرائیل محور اصلی مواضع خانم مركل علیه ایران است. اسرائیل موضوع اصلی و محوری ترین مسئله در سیاست خارجی آلمان است و ما هیچگونه جمله ای علیه آن كشور را تحمل نمی كنیم. ما (آلمان) با فلسطین هم رابطه خوبی داریم و ۶۰ درصد بودجه دولت خودگردان توسط آلمان تأمین می شود اما اسرائیل و هلوكاست موضوعات محوری و مهم در سیاست خارجی آلمان است و واكنش ما شدید خواهد بود.

طرف ایرانی لیستی از گلایه ها را بیان می دارد. از عدم تكمیل نیروگاه بوشهر تا نقش شركت های آلمانی در تجهیز دولت بعث برای حمله شیمیایی به ایران، اما طرف آلمانی واكنشی ندارد. نه در جلسه تبادل نظر در مورد عراق طرف آلمانی توصیفی از تحولات ارایه می دهد كه چیز جدیدی ندارد و طرف ایرانی كه آلمان را بازیگری در عراق و سیاست های ناشی از آن نمی داند در جزئیات وارد نمی شود و به كلی گویی بسنده می كند.

جلسه انرژی قدری جالب تر است. آلمان از ایران نفت نمی خرد، حتی یك بشكه اما گزارشی را ارائه می دهد كه بر مبنای آن اروپا برای سال های ۲۰۲۵ به بعد به انرژی ایران وابسته است و در رقابت با لوله های گاز روسیه مناسب است، كه ارتباط خود را با ایران تنظیم نماید. اما ادامه می دهد كه تا وقتی اعتمادسازی بین اروپا و ایران صورت نگیرد این اتفاق نیز صورت نخواهد گرفت. مبنای این اعتمادسازی نیز حل مسائل مربوط به انرژی اتمی و حقوق بشر در ایران است، تا اروپا خود را متقاعد كند كه از انرژی ایران استفاده نماید. نتیجه این جلسه نیز فانتزی و مثل یك كاریكاتور است. جلسات یكی یكی تمام می شود اما یك موضوع در كل جلسات تكرار می شود چرا ایران كه علاقه مند به توسعه روابط و حتی انعطاف در روابط با آلمان است با بی توجهی و بی علاقگی از جانب آنها روبرو می شود.

چرا موضع آلمان ها درست مثل آمریكایی هاست؟ چرا توسعه در روابط، منوط به مسائل دیگری است كه ربطی به روابط دوجانبه ایران و آلمان ندارد؟

ایرانیان صاحبنظر در جلسه همگی سعی در مثبت بودن و ارائه طرح و پیشنهاد دارند و در واكنش به منفعل بودن آلمان ها می گویند: آلمان ها محدودیت دارند كه نظرات خود را بگویند . دیگری معتقد است آلمان ها برنامه ثانوی خود برای قدرتمند شدن را دارند، اما نمی توانند آن را به طور شفاف بیان كنند. فرد دیگری معتقد است آلمان به دنبال حضور در شورای امنیت است و تا وقتی به این هدف نائل نشده سعی دارد از لابی آمریكا و اسرائیل استفاده كند، هیچكدام از ایرانیان معتقد نیستند كه آنچه این محققان آلمانی می گویند نظرات واقعی و قطعی آنهاست؛ زیرا ایرانی ها در ضمیر ناخودآگاه خود یك آلمانی را می پسندد كه در این جلسات حاضر نیست و سعی دارند به آن طرف بقبولانند كه آلمان واقعی چیست و آلمانی خوب كدام است؟

نویسنده:محمدحسین ملائك

منابع:

۱گزیده اسناد روابط ایران و آلمان به كوشش مینا ظهیرنژاد

۲ آلمان؛ منافع ملی و امنیت جمهوری اسلامی ایران دكتر علی رحمانی

---