زباله ها و راههای بازیافت آن

موضوع دفع فضولات هنگامی مورد توجه واقع شد که انسان به صورت اجتماعات به هم پیوسته و در یک مکان زندگی مشترک خود را آغاز کرد با توجه به این مسئله اولین بار جمع آوری استخوان های شکار, وسایل و افزار شکسته شده در یک محل به مرحله ظهور پیوست

جمع آوری فاضلاب و زباله ها زمانی انجام گرفت که طایفه های مختلف انسانی به هم پیوسته و از صورت چادرنشینی تغییر زندگی دادند. مطالعات انجام شده شاهد آن است که محل دفن زباله های شهر اورشلیم قدیم در دره Kidnan قرار داشته است. در آن زمان مواد آلی زباله شهر به کود تبدیل شده و مواد غیر آلی سوزانده می شده است. این شهر در آن هنگام دارای کانال کشی فاضلاب بوده به طوری که شاه داود که برای جنگ به اورشلیم آمده بود افراد خود را به وسیله این کانال وارد شهر کرده و شهر را تصرف کرد و طبق اسناد باستانی، خیابان های شهر اورشلیم روزانه به وسیله ساکنین هر خیابان تمیز می شد به طوری که این شهر در زمان خویش از نظر نظافت منحصر به فرد بوده است.در تمدن هند نیز از ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد دفع فضولات مورد توجه بوده و چینی ها در بیش از ۳۰۰۰ سال قبل راجع به مواد هوموسی و استفاده از کمپوست در کشاورزی قوانینی داشته اند. در اوایل دوران اسلامی، مقرراتی برای عبور و مرور حیوانات و وسایل نقلیه در اماکن عمومی و بازار ها وجود داشت که برای جلوگیری از ایجاد گرد وخاک وضع شده بود. کم کم با رشد جمعیت و توسعه شهر ها خصوصاً در اروپا به مسئله زباله و دفع بهداشتی آن اهمیت داده شد. در سال ۱۴۷۳ کشور هلند که در آن زمان مقام اول را در نظافت شهری داشت آشغال دان های ویژه ای در نقاط مختلف شهر آمستردام برپا کرد. اولین وسیله و یا کامیون حمل زباله و فضولات انسانی در ۱۷۵۰ میلادی به وسیله Pierre Quteqaine به نمایش گذارده شد. در همان زمان کامیونی با تجهیزات بهتر از نظر حمل فضولات انسانی در دانشگاه Salamanc مادرید به نمایش گذاشته شد. در سال ۱۸۷۶ اولین زباله سوز به علت اشکالاتی که در دفن زباله در انگلستان تولید می شد در آن کشور ها به وجود آمد و کم کم از انرژی حرارتی تولید شده از زباله استفاده های بسیاری به عمل آمد

اهمیت دفع بهداشتی زباله ها موقعی بر همه روشن خواهد شد که خطرات ناشی از آنها به خوبی شناخته شوند. زباله ها نه فقط باعث تولید بیماری، تعفن و زشتی مناظر می گردند بلکه می توانند به وسیله آلوده کردن خاک، آب و هوا خسارت فراوانی را به بار آورند. به همان اندازه که ترکیبات زباله ها مختلف است خطرات ناشی از مواد تشکیل دهنده آنها نیز می توانند متفاوت باشند. لذا جمع آوری، حمل ونقل و دفع این مواد بایستی به طریقی باشد که تاثیر خطرات ناشی از آنها در سلامتی انسان به حداقل ممکنه کاهش یابد. آثار سوء ناشی از زائدات و پس مانده های جامد، مدیریت بخش شهری جوامع امروزی را بر آن داشته تا با روی آوردن به سیستم های نوین مدیریتی و از آن جمله سیستم های مدیریت مواد زائد جامد، همواره در پی راهکار های مناسب جهت تقلیل آثار سوء ناشی از این گونه مواد باشند.یکی از این شیوه ها جلوگیری از تولید زائدات و در مرحله بعدی بازیافت زائدات تولیدی بوده است. در ایران بازیافت مواد قدمتی طولانی داشته و به بخشی از فرهنگ جامعه ما تبدیل شده است از طرف دیگر با توجه به معضلات و مشکلات زیست محیطی تولید زباله سازمان ها و مراکز مختلف تلاش کرده اند این بخش از فرهنگ جامعه را گسترده تر و عمیق تر نمایند به نحوی که به سایر مواد نیز تعمیم داده شود. از طرف دیگر مشکلات اقتصادی، کمبود منابع طبیعی و افزایش جمعیت نیز باعث شده روند توجه به مسائل بازیافت در تمامی کشور ها سرعت بیشتری به خود بگیرد.

در ایران برای بازیافت کاغذ، اولین کارخانه در سال ۱۳۱۳ در کرج و دومین آن در سال ۱۳۳۵ تحت عنوان مقوا سازی شرق در تهران و سومین آن در کهریزک در سال ۱۳۳۶ تاسیس شد.برای بازیافت مواد آلی و تهیه کود آلی یا کمپوست، چینی ها از جمله مللی بودند که حدود ۴۰۰۰ سال قبل از مواد زائد گیاهی و انسانی کود مناسبی تهیه کرده و آن را برای حاصلخیزی خاک مورد استفاده قرار می دادند و از آن به بعد مسئله استفاده از مواد زائد یک کار اساسی زراعت در کشور های مختلف محسوب شد. در ایران استفاده از مواد زائد گیاهی و انسانی از روزگاران گذشته برای کشاورزان و روستا ها بسیار معمول بوده است. از این میان کشاورزان یزدی و اصفهانی بر ارزش فوق العاده این مواد در افزایش محصولات کشاورزی کاملاً آگاه بودند. فضولات روستایی که در اصل مواد متشکله از مدفوع انسانی، حیوانی و مواد زائد گیاهی است، همراه با آب و خاک و هوا ۴ اصل اساسی کشاورزی را در روستا های ایران تشکیل می دهند.امروزه وسیع ترین عملیات تهیه کمپوست در اروپا، در کشور هلند انجام می گیرد که ۲۵ درصد کل زباله های شهری آن کشور جهت تهیه کمپوست استفاده می شود.

در شهر های هند تا سال ۱۹۸۳ ، ۹ طرح تهیه کمپوست از زباله های شهری به مرحله بهره برداری رسیده است. در آمریکا اولین کارخانه کمپوست در سال ۱۹۸۶ به ظرفیت ۲۰ تن در روز تاسیس شد. کارخانه کود گیاهی تهران در سال ۱۳۵۱ تاسیس شد.کارخانه کمپوست اصفهان در سال ۱۳۴۸ با ظرفیت روزانه یکصد تن مورد بهره برداری قرار گرفت که به خاطر عدم رعایت موازین بهداشتی و استقرار آن در محدوده شهری تعطیل گردید ولی کارخانه کمپوست جدیدی در اصفهان در سال ۱۳۶۸ تاسیس شد که هم اکنون مورد بهره برداری قرار گرفته است. کارخانه کمپوست در شهر های مشهد، کرج و تبریز در حال تاسیس است که کارخانه کمپوست مشهد به بهره برداری رسیده است. سه کارخانه کمپوست در شهر های گرگان، بابل و نشتارود در دست طراحی و احداث است.

در سال ۱۳۶۱- ۱۳۶۰ در شهر همدان با همکاری شهرداری و دانشگاه بوعلی اقدام به تهیه کمپوست از فضولات کشتار گاه، برگ های درختان و پس مانده های گیاهی با روش حوضچه ای شد که طی این عملیات بررسی جنبه های بهداشتی و کشاورزی کود حاصله نیز انجام گرفته است. در سال ۱۳۶۸ یکسری مطالعات، در ارتباط با تهیه کمپوست از مخلوط زباله های شهری و کشتار گاه در شهر سمنان توسط دانشگاه تهران انجام شده که طی این مطالعه خصوصیات کمپوست تولیدی از این روش مشخص شده و مورد ارزیابی اقتصادی قرار گرفته است. طرح و احداث کارخانه کمپوست کهریزک در سال ۱۳۷۲ با دو واحد ۱۰۰۰ تنی در یک مجموعه در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفت. این کارخانه علاوه بر تولید کمپوست روزانه می تواند حدود ۳۰ تن اقلامی از قبیل کاغذ، مقوا، پلاستیک ها و انواع مصنوعات فلزی را جداسازی و آماده بازیافت کند.ضرورت بازیافت زمانی بیشتر مشخص می شود که بدانیم:

- برای تولید یک تن کاغذ جدید، باید ۱۵ درخت تنومند را قطع کنیم.

- اگر از کاغذ باطله دوباره کاغذ تهیه کنیم در مصرف آب ۹۰ درصد، انرژی ۵۰ درصد سود برده و در کنترل آلودگی هوا ۷۵ درصد موفقیت کسب می کنیم.

● لاستیک و پلاستیک

انرژی ای که برای تولید یک پوند لاستیک تازه لازم است در حدود ۱۵۷۰۰ BTU است در حالی که استفاده مجدد از لاستیک فقط ۴۶۰۰ BTU انرژی نیاز دارد که در حدود ۷۱ درصد صرفه جویی در مصرف انرژی است.

- برای آنکه یک لاستیک تریلی ساخته شود در حدود نصف بشکه نفت خام مصرف می شود.

۲۴۰ سال طول می کشد تا یک پاکت پلاستیکی تجزیه شود (صفحه ۱۰۹ کتاب آموزش بین المللی محیط زیست)

- برای تهیه یک کیلو شیشه از مواد اولیه ۱۶ هزار BTU انرژی لازم است.

- برای بازسازی هر تن شیشه در مقایسه با تهیه آن از مواد خام در حدود ۱۲۰ لیتر نفت ذخیره می شود.

در جریان بازسازی شیشه ها نسبت به تولید شیشه نو، محیط زیست کمتر آلوده می شود. برای مثال از آلودگی هوا ۲۰ درصد و از آلودگی منابع آب ۵۰ درصد کاسته می شود.

- هر قوطی مستعمل آ لومینیومی را که دور می ریزید، در واقع مقداری انرژی تلف کرده اید که معادل نصف حجم همان قوطی از مواد نفتی است.

- مقدار انرژی که تنها با بازسازی یک قوطی آلومینیومی ذخیره می شود، می تواند یک تلویزیون را به مدت ۳ ساعت روشن نگه دارد.

در صورتی که یک تن آلومینیوم از داخل زباله جداسازی شده مجدداً به مصرف رسد در ۴۰۰ تن سنگ معدن و ۷۰۰ کیلوگرم کک و قیر صرفه جویی خواهد شد.مقدار انرژی لازم برای تولید قوطی جدید آلومینیومی ۱۹ برابر مقدار انرژی لازم برای استفاده مجدد آنها است.در حدود بیست درصد زباله خانگی شهر تهران از موادی تشکیل شده اند که دارای ارزش اقتصادی هستند و در صورت تفکیک زباله ها و بازیافت آنها سالانه ۹۲۸۵۶ تن پلاستیک، ۵۲۲۳۱ تن شیشه، ۶۰۵۶۳ تن کاغذ و مقوا، ۲۵۱۴۸ تن انواع فلزات که در زباله خانگی شهروندان تهرانی است بازیافت خواهد گردید .