عید قربان آزمون بزرگ انسان در اطاعت از خالق

عید قربان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان, عید پیروزی وظیفه بر غریزه و عقل و وحی بر هوی و هوس است

از اسرار و حکمت قربانی، فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا و کشتن حیوان به عنوان نماد و سمبلی برای کشتن نفس اماره است.

انسان خداشناس در این روز با شمشیر برنده عقل و ایمان، حیوان نفس که مدام وی را به کارهای زشت وا می‌دارد مقتول می‌سازد و خانه دل را از لوث نفس لئیم پاک می‌گرداند و آن را در راه حق و پیشگاه محبوب قربانی می‌کند.

این قربانی همان "حج اکبر" است که اگر انسان نتواند نفس اماره و خواهش های خود را از بین ببرد، آرام نخواهد شد و هرگاه تمام نعمت‌ها و ثروت‌های دنیوی در اختیارش باشد و زمین و آسمان را ببلعد باز هم سیر نمی‌شود و ندای هل من مزید دارد.

هدف اصلی در مساله قربانی، رسیدن به مقام عالی تقوی است، قرآن در این زمینه می‌فرماید: این قربانیان که زائران خانه خدا به هنگام توقف در منی ذبح می‌کنند، گوشت یا خون آنها به خدا نمی‌رسد، بلکه هدف از قربانی، شکوفا شدن روح ایثار و نشان دادن مقدار عشق و قرب به خدا و تقوی است.

"قربان" عبارت از کارهای نیکی است که انسان به وسیله آن خود را به رحمت خداوند نزدیک کند، بنابراین عمل نیکی که انسان انجام می‌دهد تا به وسیله آن خود را به رحمت حق تعالی نزدیک سازد، قربان نام دارد.

از جمله اعمالی که حجاج در روز دهم ذی الحجه در سرزمین منی بعد از رمی جمره عقبه انجام می‌دهند کشتن شتر، گاو یا گوسفند و انفاق آن به مستحقان است تابه وسیله این عمل نیک به رحمت پروردگار نزدیک شوند که آن را قربان گویند.

در زبان فارسی نیز کلمه قربان به معنی فدا شده و کشته شده در راه دوست به کار می‌رود و با الحاق "یاء نسبت" به‌آن نیز به معنای امتثال امر خداوند متعال و تقرب به سوی اوست.

عید قربان را "عید اضحی" نیز می‌گویند، اضحی به معنای ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید قبل از ظهر بالا می‌آید، آن هنگام را ضحی گویند، چنانچه در قرآن کریم نیز درآیه "والشمس و ضحها" به آن قسم یاد شده است.

هنگامی که حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند و قربانی را اضحیه یا ضحیه گویند بدین سبب روز دهم ذی‌الحجه را که قبل از ظهرآن، عمل قربانی انجام می‌شود عید اضحی نیز گفته‌اند.

تاریخ قربانی بسیار قدیمی است و از زمان حضرت آدم ابوالبشر(ع) معمول بوده و در ادیان گذشته نیز جز مقررات دینی به شمار می‌آمده است.

قربانی فرزندان حضرت آدم(ع) نخستین قربانی در عالم به شمار می‌رود، که در آیات ‪ ۲۷‬و ‪ ۲۸‬و ‪ ۲۹‬و ‪ ۳۰‬سوره مائده به آن اشاره شده است.

قربانی حضرت نوح پیغمبر پس از طوفان، قربانی حضرت ابراهیم خلیل(ع) یگانه فرزندش اسماعیل(ع) که در آیات ‪ ۱۰۲‬تا ‪ ۱۰۷‬سوره صافات بیان شده است، نیز بیانگر این سنت دیرین از گذشته تا زمان حاضر است.

در زمان حضرت موسی(ع) به عقیده یهودیان دو نوع قربانی به نام "دموی" و "غیر دموی" معمول بوده است.

به عقیده آنان، قربانی دموی به سه قسمت تقسیم می‌شود، قربانی که آن را به آتش می‌سوزانند و جز پوست آن چیزی باقی نمی‌گذارند، قربانی که برای جبران گناه تقدیم می‌کردند و قسمتی از آن را می‌سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می‌گذاشتند و قربانی که برای تندرستی انجام می‌دادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند.

بر اساس عقیده یهودیان، قربانی غیر دموی عبارت از رها کردن حیوان در بیابان‌ها بود که اعراب نیز از بنی‌اسرائیل تقلید کردند و به عنوان تقرب به بتان خود، حیوانات را در بیابان رها می‌کردند.

اسلام این عادات نکوهیده را تحریم کرد به‌گونه‌ای که در آیه ‪۱۰۳‬سوره مائده از این نوع قربانی به نام "بحیره و سائبه" نام می‌برد.

در آیین مسیحیت نیز به عقیده عیسویان، قربانی منحصر به شخص مسیح بوده و گویند حضرت عیسی(ع) خون و گوشت خود را فدای مردم جهان ساخت و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که باید ماهی یک مرتبه و یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکن، وجهی به وی تقدیم دارند و به تمام گناهانی که در مدت مزبور مرتکب شده‌اند اقرار کنند تاکشیش که‌به عقیده آنان جنبه غفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.

دراعراب زمان جاهلیت که سران قبایل به مکه می‌آمدند،ساکنان مکه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر و گاو و گوسفندان برای بتان خود و اطعام به فقرا و گرسنگان موظف می‌دانستند.

مسلمانان بنا بر رسم دیرینه در این روز نماز به پا می‌دارند و به نیت قرب الهی حیوانی را ذبح کرده و گوشت آن را تقسیم می‌کنند.

وقت نماز عید قربان از اول آفتاب روز عید تا ظهر همان روز است و مستحب است نماز عید قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخوانند.

نماز عید قربان دو رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره باید پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم تکبیر بگوید و به رکوع رود و دو سجده بجا آورد و برخیزد

در رکعت دوم چهار مرتبه تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

در قنوت نماز عید قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را به قصد امید ثواب بخوانند: "اللهم اهل الکبریاء و العظمه و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو و الرحمه و اهل التقوی و المغفره اسالک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلی الله علیه و آله ذخرا و شرفا و کرامه و مزیدا ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تدخلنی فی کل خیر ادخلت فیه محمدا و آل محمد و ان تخرجنی من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد صلواتک علیه و علیهم اللهم انی اسالک خیر ما سالک به عبادک الصالحون و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون".