سه شنبه, ۲۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 11 February, 2025
كتابخانه تاریخ معاصر
فرا رسیدن نوروز و آغاز سال نو یادآور اضافه‌شدن برگی بر دفتر ایام تاریخ است. دفتری كه در خود تلخیها، پیروزیها و شكستها را بی‌كم و كاست بایگانی می‌كند تا با گذشت سالها و تاثیر گذر زمان این وقایع رنگ و بوی تاریخی به خود بگیرند. هرچند تاریخ معاصر از نظر قدمت، بهاران بی‌شماری را بر خود ندیده است اما از حیث اهمیت و تاثیر بی‌گمان ارج و منزلتی بسیار داشته و جایگاه آن در سرنوشت فردی و جمعی ما ایرانیان بر كسی پوشیده نیست. ما نیز ضمن تبریك فرارسیدن سال نو بر تمام هم‌میهنان و به‌ویژه خوانندگان گرانقدر «زمانه» بر آن شدیم تا جهت شادباش این روزها تحفه‌ای هرچند اندك به رسم عیدی خدمتتان عرضه داریم. امیدواریم ارایه مطالب در این ویژه‌نامه كه اختصاص به معرفی برخی كتابهای منتشره در حوزه تاریخ معاصر و سیاست دارد بتواند ضمن افزودن بر اطلاعات شما اوقات فرح‌بخشی در این ایام برایتان فراهم سازد.
●تراز سیاست
تراز سیاست، با عنوان فرعی «جلوه‌هایی از سیاست و مدیریت شیخ انصاری قدس سره»، آخرین اثر منتشرشده از مجموعه نگاشته‌های استاد ابوالحسنی (منذر) می‌باشد.
علی ابوالحسنی (منذر) را بیشتر با تحقیقات و پژوهشهای پردامنه‌اش پیرامون زندگی و حیات سیاسی شیخ‌فضل‌الله نوری می‌شناسیم. نویسنده كتابهای پایداری تا پای دار، آخرین آواز قو، آیینه‌دار طلعت یار، اندیشه سبز؛ زندگی سرخ و. . . این‌بار به سراغ بررسی شیخ مرتضی انصاری رفته است تا ضمن ارائه تحقیقات خود در قالب كتاب فوق، سیاست‌ورزی و مدیریت این عالم برجسته شیعه را مورد بررسی و دقت قرار دهد.
مرحوم حاج‌شیخ‌مرتضی انصاری (متولد هیجدهم ذی‌حجه ۱۲۱۴ و متوفی به تاریخ هفدهم جمادی‌الثانی۱۲۸۱.ق) از مراجع بزرگ شیعه در طول تاریخ است كه با شیوه خاص و منحصربه‌فردی مباحث فقهی را مطرح می‌نمود. از شیخ انصاری كتابهایی به یادگار مانده كه هریك گنجینه‌ای بی‌همتا در زمینه دروس و مباحث معمول در حوزه‌های علمیه محسوب میشوند. از جمله مهمترین تقریرات شیخ می‌توان به كتابهای رسائل (فوائدالاصول) و همچنین مكاسب اشاره كرد. موقعیت و جایگاه شیخ انصاری در آسمان فقها و علمای شیعه به‌قدری رفیع و بلندمرتبه است كه حاج‌شیخ‌عبدالكریم حائری ــ موسس حوزه علمیه قم ــ درخصوص جایگاه و شان وی می‌گوید: «ما پس از شیخ به لحاظ علمی و تحقیقی) سیر نزولی داشته‌ایم و سالهاست كه به‌اصطلاح از مایه می‌خوریم.» به اهمیت كلام فوق، هنگامی بیشتر پی‌خواهیم برد كه بدانیم پس از شیخ و تا زمان حیات حاج‌عبدالكریم حائری فقهای بزرگی نظیر میرزای شیرازی، صاحب عروهٔ و میرزای نائینی به عرصه ظهور رسیدند كه هریك مكتب خاص و جدیدی را در فقه و اصول به‌وجود آوردند. جالب آن‌كه خود میرزای شیرازی درباره شیخ انصاری نظری را ابراز می‌دارد كه ضمنا اهمیت و علت توجه و رویكرد نگارنده كتاب تراز سیاست به شیخ مرتضی انصاری را نیز آشكار می‌سازد. میرزای شیرازی بزرگ می‌گوید: «نمی‌خواهیم بگوییم شیخ در زهدش بی‌نظیر یا در علمش بی‌مانند یا در ریاستش بی‌همتا بوده است، ولی قدر مسلم این است كه از شروع غیبت كبری تاكنون، هیچ یك از علما به جامعیت شیخ در علم و زهد و ریاست نبوده است.» به نظر می‌رسد مقام خاص و بی‌نظیر شیخ انصاری در فقه و اصول و حتی زهد و عرفان تاحدود زیادی در بین اهل فن، علماء، محققان و حتی مردم عصر كنونی شناخته شده و آشكار است و معرفی او در زمینه‌های یاد شده به چندان تحقیق و توجیه خاصی نیاز ندارد؛ اما ازآنجاكه هنوز بخشهایی از زندگی این مرد بزرگ نه‌تنها از اطلاع و آگاهی عموم پوشیده مانده بلكه خواص و اهل تحقیق و دقت نیز چندان به آن نپرداخته‌اند، تدوین كتابی نظیر آنچه نگارنده تراز سیاست انجام داده است، به‌واقع شایان تقدیر بوده و ارزش خاص خود را دارد.
هرچند افقهای غیرمكشوف زندگی شیخ انصاری جهت بهره‌برداری و مطالعه به‌لحاظ قدر و منزلت وی و تعدد برجستگیهایش، گسترده می‌باشد اما می‌توان ازاین‌بین مهمترین و مستندترین آنها را سیاست‌ورزی و نحوه مدیریت او دانست. اهمیت پرداختن به این موضوع زمانی دوچندان می‌شود كه دریابیم برخی در تلاش هستند آن مرحوم را فردی به‌دور از موضوعات و مسایل اجتماعی و بی‌توجه به وضعیت زندگی مسلمانان و سرنوشت آنها معرفی كنند. این گروه سعی دارند شیخ‌مرتضی انصاری را برای نسل امروز و حتی در میان حوزویان جوان و تقریبا ناآگاه از ریزه‌كاریهای تاریخ معاصر، عالمی دور از مسایل سیاسی زمانه‌اش و فردی گوشه‌گیر و عزلت‌نشین جلوه دهند. به‌واقع در مخالفت با چنین نگرشی است كه نویسنده كتاب «تراز سیاست»، مجموعه‌ای از شواهد تاریخی و استدلالات را فراهم آورده و در اختیار خوانندگان كتابش قرار می‌دهد. ابوالحسنی (منذر) باتوجه به قرائن و شواهد متعدد ــ كه متاسفانه بسیاری از آنها تاكنون ناشناخته و محجور مانده‌اند ــ نتیجه می‌گیرد كه شیخ‌مرتضی انصاری نه‌تنها همچون دیگر شهروندان به سیاست در معنای عام آن می‌پرداخته بلكه سیاست‌ورزی به معنای خاص آن ــ كه بیشتر در مورد حاكمان به‌كار می‌رود ــ نیز در حالات و اعمال وی مصداق می‌یابد. بااین‌وجود، نویسنده كتاب سعی ندارد شیخ را همچون یك سیاستمدار در معنای رایج و امروزی آن معرفی كند، بلكه درصدد است آن مرحوم را به لحاظ قرارگرفتن در جایگاه مرجعیت عام و فقیهی مطاع، دارای شان سیاست‌ورزی و مدیریت بداند. بدیهی است فقیهی كه سالها رهبری شیعیان را برعهده داشته و حكم و فتوایش چراغ راه و حجت قاطع زندگی امت بوده و هر فتوا و نظرش بر بخشی بزرگ و شاید بتوان گفت بر تمام شیعیان لازم‌الاجرا بوده، نمی‌تواند از شان سیاست‌ورزی و مدیریت به‌دور باشد. اصولا هرگز فردی بدون ویژگیهای تبحر در سیاست و اعمال سیاستهای پر مغز و پخته نمی‌تواند به چنین مرجعیتی دست یابد و آن را تداوم بخشد و در عین حال به مسایل و مشكلات دینی و اجتماعی مردم نیز پاسخگو باشد. ابوالحسنی (منذر) می‌كوشد با ذكر شواهد مستند، برخی سیاستهای به‌موقع، عاقلانه و پخته شیخ را در معرض دید خوانندگان قرار دهد. بااین‌وجود وی در دایره موضوع فوق باقی نمانده و به فراخور بحث، به مقولات دیگر ــ البته مرتبط با موضوع اصلی كتاب ــ نیز می‌پردازد.
ساختار و سامان مباحث كتاب «تراز سیاست» در یك مقدمه، پنج بخش و همچنین قسمت ضمائم ــ كه در نوع خود جالب و پرمحتواست ــ ارائه می‌گردد. علاوه‌براین در انتهای كتاب، كتابنامه‌ای تقریبا مفصل به همراه نمایه و تصاویری جالب به‌ویژه از بزرگترین علماء و فقهای شیعه در تاریخ معاصر ارائه گردیده است.
لازم به ذكر است كه كتاب «تراز سیاست» شكل تكمیل‌شده تحقیقی می‌باشد كه نخستین‌بار در سال۱۳۷۳ توسط نویسنده در كنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد شیخ مرتضی انصاری و البته این‌بار با انجام پاره‌ای اصلاحات و افزودن برخی مطالب جدید به چاپ رسیده است. كتاب «تراز سیاست؛ جلوه‌هایی از سیاست و مدیریت شیخ انصاری قدس سره» در سیصدوبیست صفحه، به قیمت سه‌هزاروچهارصد تومان و در شمارگان هزاروپانصد جلد توسط موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، در سال۱۳۸۳ منتشر شده است.
در ابتدای كتاب نویسنده در بخشی تحت عنوان شیخ انصاری «دانشمند شناخته، سیاستمدار ناشناخته» كه می‌توان آن را به‌نوعی مقدمه كتاب دانست، ضمن اشاره مختصر به زندگی شیخ انصاری بر این نكته تاكید می‌كند كه علیرغم آشكار و مشهوربودن وجه علمی و فقهی شیخ انصاری، بْعد سیاستمداری وی تقریبا ناشناخته مانده است. ابوالحسنی منذر در این بخش كوتاه لزوم پرداختن به مقوله سیاست‌ورزی شیخ را مطرح كرده و فرضیه خود را توضیح می‌دهد. وی به‌صراحت سیاست را نیمه پنهان زندگی و شخصیت شیخ‌انصاری معرفی می‌كند. او در این مقدمه همچنین درخصوص طرح كلی ارائه مطالب در كتاب خود توضیحاتی ارائه می‌دهد. بخش اول ــ از بخشهای پنجگانه ــ كتاب تراز سیاست، در عین كم‌حجم‌بودن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. نویسنده در این قسمت بسیار كوتاه، ضمن تعریف و توضیح مدیر و مدیریت، خصوصیات یك مدیر شایسته ــ البته در عرصه اجتماع و سیاست اسلامی ــ را بیان می‌كند و هفت ویژگی را در این خصوص برمی‌شمارد. جالب‌آن‌كه وی در همین قسمت با طرح هفت دلیل بیان می‌كند كه شیخ‌مرتضی انصاری واجد ویژگیهای لازم جهت یك مدیر لایق، شایسته و البته سیاست‌ورز و سیاستمدار بوده است. وی هرچند در بخش اول كتاب این دلایل را به اجمال بیان می‌كند، اما درواقع آنچه شاكله اصلی كتاب تراز سیاست را در بخشهای بعدی تشكیل می‌دهد، تفصیل و توضیح همین هفت مورد است. بخش دوم كتاب تحت عنوان «علل و شواهد شایستگی شیخ برای زعامت بر جهان تشیع» دارای سه قسمت فرعی می‌باشد. در اولین قسمت از بخش دوم كتاب تحت عنوان «دیدار و آشنایی با رجال دین و سیاست» یكی از دلایل شایستگی شیخ جهت زعامت، آشنایی و مؤانست وی با علمای بنام و بزرگ زمانه خویش عنوان شده است. ازاین‌میان، نویسنده به شرح مختصر احوالات سه تن یعنی سیدمحمد مجاهد، ملااحمد نراقی و حجت‌الاسلام شفتی می‌پردازد و سپس شرح آشنایی مرحوم آیت‌الله شیخ محمدحسن نجفی‌اصفهانی معروف به صاحب جواهر را با شیخ توضیح می‌دهد. صواحب جواهر كه مقام و شهرت او بر كسی پوشیده نیست، سالها در جایگاه استاد شیخ انصاری بوده و بنابر مستندات ارائه‌شده در این بخش، آشكارا و در جلسه‌ای كه در آن تمام اعیان و علمای شیعه در نجف حاضر بوده‌اند، شیخ انصاری را به‌عنوان مرجع پس از خود معرفی می‌كند. همچنین میرزای شیرازی، رهبر و پرچمدار جنبش ضداستعماری تحریم تنباكو، نیز در عٍداد شاگردان شیخ‌انصاری بود كه می‌توان وی را مشهورترین شاگرد وی برشمرد كه در تمام تحركات اجتماعی و سیاسی زمانه خویش همچون استادش شركت داشت. بخش سوم كتاب تراز سیاست، «ابعادی از منشور چندپهلوی سیاست و تدبیر شیخ» نام دارد كه آن را می‌توان مهمترین و بزرگترین بخش كتاب دانست. نویسنده در این بخش سعی می‌كند به برخی رفتارها و خصائص اخلاقی و رفتاری شیخ‌انصاری اشاره كند كه علاوه بر بعد ارزشی و اخلاقی دارای ابعاد دیگری از جمله جنبه سیاسی هستند. در این بخش ذكر می‌شود كه ریاست، مدیریت و رهبری جامعه اسلامی از نگاه شیخ‌انصاری چیزی جز امانت نبود و وی هرگز به آن همچون یك طعمه و وسیله‌ای جهت نیل به مطامع شخصی و دنیوی نمی‌نگریست. در ادامه، زهد و ساده‌زیستی شیخ و احتیاط شدید وی در مصرف بیت‌المال مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرد. نویسنده همچنین شیخ انصاری را فردی معرفی می‌كند كه تنها به فكر خدمت به دین خدا و خلق خدا بود و در این مسیر از هرگونه تشریفات نابجا و غیرضروری دوری و پرهیز می‌كرد. در این فراز از كتاب، رمز ترقی و توفیق شیخ انصاری در طی مدارج علمی و همچنین خدمت به شیعیان و پرورش شاگردان بزرگ همانا زهد و وارستگی و رعایت حقوق مردم ذكر می‌شود. جالب است بدانیم كه امام‌خمینی(ره) نیز دقیقا همین‌نظر را درخصوص شیخ و موفقیتهایش دارد: «زندگی شیخ انصاری را همه شنیده‌اید چه وضعی داشته است در زهد. اگر نبود آن وضع، نمی‌توانست آن شاگردهای بزرگ را تربیت كند و نمی‌توانست آن كتابهای ارزنده را تحویل جامعه بدهد.» با مردم، برای مردم و به سود مردم، عنوان بخش دیگری از كتاب تراز سیاست است كه مطالب ارائه‌شده در این بخش را می‌توان به‌راحتی از عنوان آن حدس زد. به استناد مطالب این بخش، اهتمام شیخ به امور مردم و شیعیان به‌حدی بوده كه ایشان از محل وجوهات و هدایا مبالغی را صرف آزادنمودن اسرایی می‌كرد كه در راه مشهد مقدس به اسارت تركمانان درمی‌آمدند. همچنین سعی در رعایت و حفظ حرمت عالمان شدیدا مورد توجه شیخ انصاری بوده و نویسنده در این راستا به شش مورد از اقدامات ایشان اشاره می‌كند. از دیگر نكات در خور توجه این كتاب، آن است كه مولف در این بخش و نیز تاحدودزیادی در سایر بخشهای كتاب، ضمن پرداختن به موضوع و شخصیت اصلی كتاب، سایر بزرگان و علمای شیعه را نیز به فراخور بحث معرفی می‌كند. البته از این انتقاد هم نمی‌توان چشم پوشید كه در این زمینه بعضا تاحدودی افراط شده، به‌گونه‌ای كه گاه شرح حال سایر عالمان و بزرگان دینی موضوع اصلی بحث ــ شیخ انصاری ــ را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست