ارتزاق و روزی الهی

نظام تکوینی بر این مبنا است که همه موجودات در این نظام از روزی بایسته خود برخوردار باشند. خداوند تمامی موجودات را خلق نموده و روزی آنها را مطابق قانون طبیعت پیش بینی نموده است. …

نظام تکوینی بر این مبنا است که همه موجودات در این نظام از روزی بایسته خود برخوردار باشند. خداوند تمامی موجودات را خلق نموده و روزی آنها را مطابق قانون طبیعت پیش بینی نموده است. برای انسان ها نیز از سوی خداوند روزی تعیین شده است البته تلاش و کار فردی در تعیین میزان روزی نیز تاثیر دارد. در قرآن کریم آمده است: "و ما دابه علی الله رزقها". هیچ جنبنده ای در زمین نیست جز آنکه روزیش با خداست. یعنی خداوند روزی و ارتزاق تمام مخلوقات خود اعم از انسان و حیوانات را معین نموده است.

تفاوت روزی انسان ها با دیگر موجودات در آزادی عمل و اختیارات انسان مبتنی بر کار و کوشش می باشد. انسان ها نباید از نبود کار یا فقر واهمه یا نگرانی داشته باشند، چرا که این امورات و مسائل در دست خداست. در قرآن آمده: "ولا تقتلوا اولادکم من املاق، نحن نرزقکم و ایاهم". و اولاد خود را از بیم فقر نکشید، ما شما و آنها را روزی می دهیم. قدرت اختیاری که انسان ها دارند ممکن است در عمل مانع تحقق این اراده تکوینی شوند. البته این افراد در برابر اراده خداوند می ایستند و باید منتظر عواقب تکوینی این اعمال نیز باشند.‏

نکته مهم در این زمینه آن است که هر نظام تشریعی لازم است این اصول را پایه رفتار و تصمیم های خود قرار دهد و بر ضد این اصول نمی تواند برنامه ریزی کند و گرنه آن نظام اسلامی یا توحیدی نخواهد بود و امکان موفقیت نخواهد داشت. در واقع عدل الهی ایجاب می کند که به انسان ها از سوی خدا که نعمت ها و منابع زیادی را آفریده است روزی داده می شود. در واقع عدالت الهی از اصول مهم مربوط به جهان بینی توحیدی است. به این معنا که کل نظام خلقت بر پایه حقوق عدل قرار دارد. در قرآن مجید آمده است: خداوند به یکتایی خود گواهی می دهد که جز ذات اقدس او خدایی نیست و فرشتگان، امامان و علمای ربانی نیز به یکتایی او گواهی می دهند و اینکه او نگهبان عدل و قسط است. و این عدالت و دادگری خداوند است که ایجاب می کند برای آنچه از موجودات و انسان ها که خلق نموده است روزی دهد، چرا که او خالق و رب تمام عالم و جهان است. ‏

امام علی (ع) فرموده اند: "بالعدل قامت السموات و الارض". همانا آسمان و زمین به موجب عدل برپاست. تمامی آنچه که در بین زمین و آسمان هستند بر پایه و مبنای عدالت خداوند استوار هستند و روزی و نعمت هایی که انسان از آن استفاده می نماید از آسمان و زمین است. بر این مبنا نظام های تشریعی و اعتباری نیز لازم است بر پایه عدل و قسط بنا شوند. ‏

خداوند در برنامه ریزی خود برای نظام تکوینی، جهان هستی را در خدمت انسان قرار می دهد تا امکان تعالی و پیشرفت برای او فراهم شود. در آیات بسیاری در قرآن کریم به این مهم اشاره شده است: "و آنچه در زمین و آسمان هاست تمام آنها را برای شما مسخر گردانید؛ در حالی که همه از اوست". خداوند مالکیت زمین و آسمان را به صورت امانت الهی به بشر سپرده است تا به وسیله آن ارتزاق نماید. "و او خدایی است که دریا را برای شما مسخر کرد تا از گوشت تازه ماهیان آن تغذیه کنید و از زیورهای آن مانند در و مرجان و خز و سنجاب ها استفاده کنید و تن را بیارایید". حتی علاوه بر نعمت های آسمان و زمین، خداوند از نعمت های دریایی نیز روزی می دهد. این آیات بر این نکته دلالت می کنند که خداوند اجازه سلطه موقتی و عاریتی بر منابع طبیعی را برای گذران زندگی و ارتزاق به انسان ها داده است.

محسن رضوی