اهمیت و سیاست تكنولوژی در شرایط جدید بین المللی

برای روشن شدن اهمیت تكنولوژی در عصر حاضر و انتخاب سیاست تكنولوژی مناسب بررسی شرایط جدید بین المللی ضروری است در این مقاله این شرایط مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به آن, بر اهمیت تكنولوژی تاكید شده و انواع سیاست تكنولوژی مطرح شده است

۱) مقدمه

كلمه تكنولوژی كه اخیراً فرهنگستان علوم معادل فن‌اوری را برای آن برگزیده است ریشه فارسی ندارد و جزو آن دسته از كلمات است كه بدون تغییر, كاربرد بسیاری در زبان فارسی یافته است. در حال حاضر این كلمه در فرهنگ صنعتی كشور مترادف با ماشین‌آلات تولید و بیانگر ویژگیهای فنی آن است. در بررسی دقیق‌تر نیز تكنولوژی به عنوان روش تولید معرفی می‌گردد. بنابراین می‌توان براساس تعریف فوق تكنولوژی را خرید؛ یعنی ماشین‌آلات تولید را تهیه كرد. می‌توان دست به انتقال تكنولوژی زد؛ یعنی اطلاعات فنی مربوط به روش كار ماشین و چگونگی استفاده از آن را به منظور دستیابی به بهره‌وری بیشتر از ماشین به همراه آن به دست آورد. تكنولوژی چیزی فراتر از دانش تولید و فرآیندهای آن به شمار می‌رود. تكنولوژی آمیخته‌ای از دانش، مهارت و توانایی‌های فنی است كه دارندة آن را قادر می‌سازد تا جهان طبیعت را تغییر دهد. تكنولوژی نوعی نگرش برخاسته از توانایی و تجربه است كه ابزار، ماشین‌آلات و سخت‌افزارهای تولیدی، وسیلة نگرش فوق به شمار می‌روند. (The Dynamics of Technology, نوشتة Giancarlo Barbiroli, ص۳) برای روشن شدن اهمیت تكنولوژی در عصر حاضر و انتخاب سیاست تكنولوژی مناسب بررسی شرایط جدید بین‌المللی ضروری است. در این مقاله این شرایط مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به آن، بر اهمیت تكنولوژی تاكید شده و انواع سیاست تكنولوژی مطرح شده است.

۲) شرایط جدید بین‌المللی

سرعت تحولات جهانی در چند دهه اخیر بسیار قابل توجه است. بعضی از عمده‌ترین شرایط پدید آمده عبارتند از:

۲-۱) جهانی شدن اقتصاد و تشكیل بلوكهای اقتصادی

درگزارشی در سال ۱۹۹۲ چنین مطرح شده است: رشد سالانة همكاریهای بین‌المللی در ده سال گذشته در زمینه صنایع ارتباطات ۸ برابر، داروسازی ۷ برابر و علم و تكنولوژی ۶ برابر شده است. (International Technical Activities of Multinational Enterprises with Special Reference to their activities in Industrializing nations, نوشتة Peters lois S, مركز سیاست‌گذاری علم و تكنولوژی, مؤسسة Rensselaer, نیویورك, ۱۹۹۲) میزان همكاریهای آمریكا و اروپا در تمام زمینه‌ها حدود ۶۳ درصد و آمریكا و ژاپن ۲۶ درصد و اروپا و ژاپن ۱۱ درصد بوده است. در گزارش مركز سابق سازمان ملل در TNC نیز آمده است كه در حدود ۱۰۰۰ شركت بیش از نصف تولیدات صنعتی جهان را تحت كنترل داشته و تقریباً دوسوم تجارت بین‌المللی، تحت پوشش آنها قرار دارد. در عین حال كه جهانی شدن اقتصاد, افزایش رقابت بین‌المللی را در پی داشته است, اما بلوكواره‌های اقتصادی در حال تشكیل از جمله اروپای واحد، مزیتهایی را برای كشورهای عضو ایجاد كرده و ورود دیگران به این بازارها را مشكلتر نموده‌اند. اگرچه برای كشورهای در حال توسعه, افزایش همكاریهای بین‌المللی ممكن است دسترسی به علم و تكنولوژی را بیشتر كند, ولی در عین حال می‌تواند فاصلة بین كشورهای فقیر و غنی را افزایش داده و حتی برخی از كشورها را به جهت آنكه توانایی موفقیت و سازگاری با تكنولوژیهای جدید را ندارند از بازارهای قدیمی و تازه محروم گرداند (Technology in a changing world, OECD, ۱۹۹۱) در عصر انحصارات و تسلط شركتهای چندملیتی، مكانیزم جبرانی بازار رقابتی نمی‌تواند بطور صحیح عمل نماید و نیاز به اقدامات اصلاح‌كننده از سوی دولتها دارد. دولتها باید توازن بین رقابتهای بین‌المللی و همكاریهای موجود را حفظ كنند (دكتر ولادیسلاو كوتچكو، رئیس بخش اجتماعی، تكنولوژی و علوم سازمان یونسكو، "شكافهای بین‌المللی و پاسخ یونسكو به آن" نشریه علمی و پژوهشی شریف، شماره ۳, آذر ۱۳۷۱).

۲-۲) محیط جدید تولید

امروزه تولید به عنوان یك سلاح رقابتی مطرح است. راهبرد قدیمی تولید انبوه كه از "اقتصاد تعداد" نشات گرفته اعتبار خود را از دست داده و به جای آن راهبردی اتخاد می‌گردد كه انعطاف‌پذیری را ممكن ساخته و زمان طراحی، زمان ورود به بازار (برای محصولات جدید) و دوره سفارش‌دهی مشتری (برای محصولات موجود) را كاهش دهد.

برخی مشخصات مهم این محیط جدید عبارتند از:

الف) افزایش تنوع محصول: بازار كنونی دیگر با محصولات یكسان و تولید شده در سطح انبوه ارضا نمی‌شود. واحدهای تولیدی امروزه می‌بایست با ارائة محصولات متنوع با رقیبان خود رقابت نمایند. انفجار تنوع محصول در صنایع اتومبیل و كامپیوتر به خوبی نمایانگر این وضعیت می‌باشد.

ب) كاهش شدید دورة عمر محصول: دورة عمر محصول در بیانی ساده عبارتست از مراحل طراحی، ساخت و پایان عمر محصول. در مراحل اولیه تقاضا كم بوده و آهسته افزایش می‌یابد. در طی این مرحله سازنده می‌تواند طرح محصول و روش تولید را ایجاد و تثبیت نماید. مرحلة دوم، مرحله بلوغ محصول و تقاضای بالا و پایدار برای آن می‌باشد و سرانجام مرحلة سوم و پایانی، نشانگر كاهش تدریجی تقاضاست.

در روش قدیمی تولید و تجارت، دورة طراحی و دورة تولید محصول مجزا بودند, ولی در شرایط امروز تولید نمی‌تواند در سالیان متمادی دارای تقاضای بالا و پایدار باشد. این امر بدین دلیل است كه طراحی مجدد محصول بطور متناوب صورت می‌گیرد و عمر مفید محصول در بازار در معرض تهاجم مدلهای جدید و بهبودیافتة محصول می‌باشد. بعلاوه با توجه به فشارهای رقابتی، واحدهای تولیدی باید تلاش كنند تا محصولاتشان را در زمان كوتاهی به بازار برسانند. تمامی این مطالب بدین معناست كه تولیدكننده می‌بایست فرآیند تولید را به نحوی برپا سازد كه برای تطابق سریع با طرحهای جدید محصول بدون صرف هزینه‌های بالای ایجاد فرآیند، به اندازة كافی انعطاف‌پذیر باشد. در غیر اینصورت هزینه‌های مرحله طراحی و توسعه فرآیندی بقدری زیاد خواهد شد كه نمی‌تواند توسط اندك زمان تقاضای بالا در دوره عمر محصول جبران شود.

ج) توجه به تاثیرات زیست‌محیطی سیستمهای تولیدی و محصولاتشان: جامعه و قوانین به تولیدكنندگان فشار می‌آورند تا محصولاتی ساخته و فرآیندهایی بكار گیرند كه بر محیط زیست اثر نامطلوب نگذارند. از جمله در زمینه‌هایی مانند مصرف انرژی، استفاده از مواد بازیافتنی, استفادة مجدد از محصول در پایان دورة عمر و امثالهم این امر مشهود است.

---