سلطان جدید ترك ها

فوتبالیست سابق و نخست وزیر كنونی تركیه مردی بلندپرواز است او كه در ۴۰ سالگی شهردار استانبول بود و در ۴۸ سالگی به نخست وزیری رسید, تمام تلاش خود را می كند تا تركیه ای تمام و كمال اروپایی بسازد, اما به رغم وعده های موجود برای از سرگیری مذاكرات برای پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا, بحران تصویب قانون اساسی واحد اروپایی و مانع تراشی های انگلستان كه به دو پارگی این اتحادیه انجامیده, كار را برای الحاق تركیه به اروپا بسیار دشوارتر از همیشه كرده است

پاییز سال ۲۰۰۴ بود كه گونتر ورهوگن، كمیسر توسعه اروپا با خوشحالی در مورد حرف های رجب طیب اردوغان، نخست وزیر تركیه گفت: واقعا عالی است! اردوغان با او در مورد طرحی انقلابی سخن گفته بود؛ او قصد داشت قانون تركیه را تغییر دهد و به این ترتیب از زنانی كه شوهرانشان تركشان كرده بودند و آنها از اموال مشتركشان بی بهره بودند، حمایت كند. به اعتقاد ورهوگن آلمانی این كار یك پیشرفت اجتماعی بسیار خوب محسوب می شد و می توانست شرایط پیوستن این كشور به اتحادیه اروپایی را فراهم كند.

دو روز بعد مطبوعات تركیه از طرح دولتی جدیدی خبر دادند كه از نظر اروپای لائیك بسیار متفاوت از اقدام قبلی بود؛ این طرح شامل مجازات دو سال حبس برای زناكاران چه مرد و چه زن بود. متن این طرح به مذاق اروپایی ها خوش نیامد و بخصوص ورهوگن بلافاصله گوشی تلفن را برداشت و به اردوغان زنگ زد. اردوغان در آن سوی خط از سوءتفاهم پیش آمده اظهار تعجب كرد و گفت: باید در این باره توضیحات مرا می شنیدید! ، اما به نظر می رسید دیگر دیر شده و موضع اروپایی ها در قبال تركیه دوباره به روال گذشته بازگشته است.

اردوغان یك هفته ای را با آرامش سپری كرد تا اینكه ارتش به مداخله پرداخت و او را ملزم كرد از این طرح صرفنظر كند. این بار او مجبور به عقبگرد شد. اردوغان دو سال است كه در راس دولت اسلام گرای تركیه قرار دارد، اما نمی تواند برخلاف نظر نظامیان، طرفداران لائیسیته و ایده آل های مصطفی كمال آتاتورك، بانی جمهوری تركیه كاری انجام دهد.

با این حال نخست وزیر تركیه هنوز هم بلند پرواز است. او در سن ۴۰ سالگی شهردار استانبول شد و در سن ۴۸ سالگی به نخست وزیری رسید و اصلا هم قصد ندارد آهسته تر به سوی قله پیش براند. یكی از ستاره های تلویزیونی تركیه كه از ۱۲ سال پیش دوست صمیمی اردوغان است می گوید: او از ماه دسامبر و از وقتی كه از بروكسل برگشته، دیگر آن شخص سابق نیست. از وقتی بحث پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا مطرح شده، او قاطع تر از همیشه رفتار می كند تا حدی كه خیلی ها به او لقب سلطان داده اند.

او طی چند سال موفق شد كه نتیجه انتخابات را كاملا به سود خود تغییر دهد و در نوامبر سال ۲۰۰۲، ۳۴ درصد آرا و دو سوم كرسی های پارلمان را برای حزبش AKP (حزب توسعه و عدالت) به دست آورد. هم اكنون كه دو سال از این ماجرا می گذرد، نه تنها در اروپا بلكه در خود تركیه نیز خیلی ها از خود می پرسند این آقای اردوغان واقعا كیست

او خودش نیز این واقعیت را منكر نمی شود كه گاهی بشدت اصولگرا بوده است و حتی انتقاداتی را كه در این زمینه می شنود بخوبی تحمل می كند. او در سفر اخیر خود به یكی از كشورهای خارجی به دوستی اعتراف كرده بود: اصلا نمی توانم روزنامه ها را كنترل كنم و در واقع دیگر اصلا روزنامه نمی خوانم. اما او هر از گاهی آنها را به دادگستری می سپارد. اوایل ماه آوریل كاریكاتوریستی كه تصویر او را به شكل یك گربه سر در گم میان كلاف پشم كشیده بود، محكوم به پرداخت ۲ هزار و ۸۳۵ یورو به نخست وزیر شد.

او چنین سخت گیری هایی را در مورد پرونده كشتار ارامنه نیز اعمال كرده و موجب خشم و اعتراض بسیاری از انجمن های ارامنه شده است. در مورد قبرس، جزیره ای كه بر سر آن میان ترك ها و یونانی ها از جنگ سال ۱۹۷۴ به بعد اختلاف وجود دارد نیز این وضعیت قابل مشاهده است. او با اتحاد گمركی موافق است، اما به گفته عبدالله گل، وزیر خارجه تركیه، او اصلا بخش یونانی نشین قبرس را به رسمیت نمی شناسد. البته فراموش نكنیم همین بخش یونانی نشین موفق شد به عضویت اتحادیه اروپایی درآید.

نخست وزیر تركیه با این روش خود خیلی ها را به خشم آورده است. اوكای گوننسین، سرمقاله نویس روزنامه وطن می گوید: او دیگر به حرف هیچ كس گوش نمی دهد. البته باید گفت به استثنای سه یا چهار نفر كه مشاورانش به حساب می آیند.

اردوغان در خانواده ای اسلامگرا و در محله قاسم پاشا، یكی از مذهبی ترین محله های استانبول پرورش یافته است. از ساختمان چهار طبقه ای كه او روزگاری در طبقه سوم آن كتاب های مذهبی اش را به دقت مطالعه می كرد، بچه هایی كه در كوچه توپ بازی می كنند و زنانی كه چادر سیاه به سر، در حال خرید ماهی از فروشنده های دوره گرد هستند، بخوبی دیده می شوند.

پدرش در بندر استانبول كاپیتان نیروی دریایی بود. ابراهیم كلس، دندانپزشك خانوادگی اردوغان در مورد پدر او می گوید: واقعا سختگیر بود، حتی من هم از او می ترسیدم.

مصطفی، برادر رجب طیب اردوغان تعریف می كند: یك روز پدرمان طیب را در حالی كه حرف زشت می زد، دید و تنبیهش كرد. آن موقع او تقریبا ۱۳ ساله بود و بعد از آن هرگز ندیدم كلام ناشایستی به زبان بیاورد. اما سخت گیری های پدر به اندازه ای بود كه طیب جرات نمی كرد از علاقه اش به فوتبال با او حرف بزند. حیری انگین ۵۰ ساله و دوست كودكی او می گوید كه طیب ۷ سال تمام لوازم فوتبالش را در كیسه ای سیاه پنهان می كرد تا پدرش از ماجرا بویی نبرد.

طیب خیلی زود ایمانش را نشان داد. مصطفی می گوید: روزی او از نماز خواندن روی روزنامه امتناع كرد، چون احتمال می داد عكس های روزنامه حواسش را پرت كنند. به همین دلیل مربی اش پدرمان را تشویق كرد او را به مدرسه مذهبی بفرستد. این فوتبالیست جوان كه در این زمان لقب بكن باوئر گرفته بود، در زمینه وعظ و خطابه نیز استعدادش را نشان داد. كلس تعریف می كند: او از ۱۶ سالگی جای امام جماعت مسجد را می گرفت و در اعیاد مذهبی و مراسم عزاداری به دعا و اجرای مراسم می پرداخت؛ در شرایطی كه بیشتر هم سن و سالهایش به لهو و لعب مشغول بودند او بسیار جدی بود و به آنها می گفت: اگر مردید به اعمالتان فكر كنید.

آشنایی او و همسرش امینه در یك میتینگ سیاسی صورت گرفت و ۶ ماه بعد آنها ازدواج كردند. امینه از یك خانواده عرب الاصل است و اعتقادش از ظاهرش كاملا پیدا است؛ او محجبه است. وقتی شوهرش نخست وزیر شد، او از مذهب شافعی به مذهب همسرش یعنی حنفی گرایید. امینه در مورد حجاب با كسی شوخی ندارد. در روز جهانی زن، جشن خانواده اردوغان پشت درهای بسته انجام شد، چون همه میهمان ها، خانم های محجبه بودند.

گفته می شود در تصویب قانون مجازات زناكاران امینه بی تاثیر نبوده است. او همیشه در تصمیم گیری های سیاسی همسرش با او شریك است و حمایت هایش مایه دلگرمی اوست. با این حال آنها در تركیه لائیك نمی توانند نقش مذهبی خود را بخوبی ایفا كنند. به همین دلیل است كه اردوغان در عرصه سیاسی چهره دیگری نیز از خود به نمایش می گذارد.

او گاهی سوار بر مرسدس خود و با شیشه های باز در شهر می چرخد و صدای موسیقی پاپ اش را به گوش مردم می رساند. او استعداد خارق العاده ای در جذب گروه ها و طبقات مختلف جامعه دارد. سخنرانی های او، صدای تاثیر گذار و حس ناسیونالیستی اش هم شنوندگان را مجذوب می كند و هم از او چهره یك مرد مدرن و طرفدار دموكراسی عرضه می كند. نتیجه اینكه، حزب او نیز برخلاف گذشته در میان مردم محبوبیت عجیبی یافته است.AKP روز به روز موفق تر می شود و كلید این موفقیت، تلاش های خستگی ناپذیر كسی است كه در سال ۱۹۹۴ به خاطر تلاش در مبارزه با فساد، شهردار استانبول شد و جالب اینكه حتی بسیاری از غیر مذهبی ها هم او را انتخاب كردند. این اولین باری بود كه یك اسلام گرا در تركیه به چنین موقعیتی دست یافت.

این سمت برای او راهی به سوی پیشرفت بود. ساخت مترو، آبرسانی به تمامی محله ها، مبارزه با فساد و پوشش رسانه ای خوب فعالیت هایش، محبوبیت او را چند برابر كرده است.

اما حادثه ای موجب شد كه این روند متوقف شود. نظامیان كه همواره طرفدار لائیسیته هستند، در سال ۱۹۹۸ او را به خاطر خواندن شعری در دسامبر ۹۷ (مساجد، پادگان های ما، مناره ها نیزه هایمان و گنبدها كلاه خودمان هستند) به مدت چهار ماه راهی زندان كردند. اردوغان به محض آزادی تاكتیكش را عوض كرد و این بار به جای رویارویی با نظامیان به راه حل های عملی روی آورد. ابتدا با راهنمای سیاسی اش، نجم الدین اربكان، نخست وزیر اسلام گرا كه در سال ۹۷ مجبور به استعفا شده بود قطع رابطه كرد، سپس بی وقفه كار كرد و در سال ۲۰۰۳ نخست وزیر شد. ویلای او در یكی از محلات به نسبت محقر آنكاراست و تنها تفریحش مسابقات فوتبال. او سوار بر مرسدسش كه شماره ۰۰۰۲ دارد به تماشای بازی ها و بخصوص بازی های تیم محبوبش فنرباغچه می رود. با این حال گاهی مرتكب اشتباهات بزرگی می شود. ازدواج پرهزینه فرزندانش كه در آن به میهمان ها سكه های بسیار داد و همچنین عدم فروش سهام های هنگفتش هرگز به مذاق مردم خوش نیامده است. به هر حال واضح است كه تلاش های او در سیاست داخلی و خارجی تنها برای رسیدن به ریاست جمهوری است. شاید ادامه مذاكرات برای الحاق به اتحادیه اروپایی راه او را هموارتر كند، اما آیا نظامیان اجازه خواهند داد كه یك اسلام گرا به اوج قدرت در تركیه برسد