شب ادراری در کودکان

یکی از اختلالات رایج کودکان ۵ تا ۱۲ ساله , شب ادراری یا عدم توانایی کنترل ادرار است

یکی از اختلالات رایج کودکان ۵ تا ۱۲ ساله ، شب ادراری یا عدم توانایی کنترل ادرار است . با وجود آن که این اختلال در بیشتر کودکان به تدریج و هم زمان با طی مراحل مختلف رشد ذهنی – جسمانی آنان بر طرف می‌شود ، اما در مواردی که شب ادراری به سادگی و با مراقبت‌های اولیه‌ی والدین بهبود نمی‌یابد ، می‌تواند موجب بروز مشکلات روان‌شناختی و رفتاری گوناگون مثل : احساس شرمساری ، خجالت زدگی ، ضعف عزت نفس و پرخاشگری در آنان شود .

کودکان معمولا از سه سالگی به بعد می‌توانند شب‌ها خشک بخوابند . اما زمانی که کودک از این مرحله‌ی سنی می‌گذرد و هنوز دچار شب ادراری است ، والدینش نسبت به این مشکل حساس می‌شوند و درصدد درمان او بر می‌آیند (به خصوص اگر موقعیت فرزندشان را با سایر کودکان همسن و سال او یا خواهر و برادر بزرگ‌ترش مقایسه کنند). اغلب کودکان مبتلا به شب ادراری ، نیاز به توجه ویژه و ایجاد تغییراتی در برنامه‌ی خواب و تا حدی خوراکشان دارند تا بتوانند خشک بودن در طول شب را بیاموزند . بیش‌تر پزشکان و روان‌شناسان کودک بر این باورند که شب ادراری را می‌توان در زمره‌ی ناراحتی‌های بالینی قلمداد کرد ؛ زیرا اگر کودک ۶ ساله نتواند خشک خوابیدن را یاد بگیرد ، تاثیری عمیق بر رفتارها ، روابط و عملکرد خانوادگی – اجتماعی او می‌گذارد . بر اساس یافته‌های انجمن روانشناسان امریکا ، زمانی که کودک (پنج سال به بالا) به طور مکرر ، دو بار در هفته و در مدت سه ماه متوالی ، بدون داشتن بیماری‌های جسمانی خاص (مثل دیابت ، صرع ، عفونت‌های سیستم‌های ادراری و مشکلات اعصاب) رختخواب خود را خیس کند ، اصطلاحا به او شب ادرار می‌گویند .(FRIMAN & WARZAK . ۱۹۹۰)

تعیین میزان شیوع این اختلال به دلیل تنوع سبب‌شناسی ، تعاریف مختلف و معیارهای اجتماعی گوناگون، قدری مشکل است . به طور کلی ، آمارها نشان می‌دهند که تقریبا ۸۵ درصد کودکان تا سن ۵ سالگی قادرند در طول شب خشک بخوابند و ۱۵ درصد باقی مانده نیز می‌توانند با کمی آموزش و کمک والدینشان پاکیزه خوابیدن در طول شب را کاملا بیاموزند . تنها ۲-۱ درصد کودکان‌اند که تا سن ۱۵-۱۴ سالگی هنوز توانایی کنترل ادرارشان را در هنگام خواب به دست نیاورده‌اند .

برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که پسرها بیش از دخترها دچار این مشکل می‌شوند ، ولی این نکته توسط همه‌ی پژوهشگران تایید نشده است .(OWE & WALKER, ۱۹۹۲) هم چنین بر اساس تحقیقی که در زمینه‌ی شب ادراری کودکان انجام شده است ، ۸۰ درصد کودکانی که دچار ناتوانی در کنترل ادرار در طول شب‌اند ، تقریبا در ۲۰ درصد موارد در طول روز هم خودشان را خیس می‌کنند .

(FRIMAN & WARZAK, ۱۹۹۰)

● انواع شب ادراری در کودکان

▪ نوع اول :

شب ادراری کودکان زیر پنج سالی که هنوز مراحل کنترل ادرار را در طول شب نیاموخته‌اند ، در زمره‌ی شب ادراری نوع اول محسوب می‌شود . به عبارت دیگر ، کودک خردسال هنوز نتوانسته است طی سه ماه متوالی ، دو هفته به طور پیوسته رختخواب خود را خیس نکند . پزشکان و متخصصان رشد کودکان بر این باورند که عوامل گوناگون رشدی ، ژنتیکی و هورمونی می‌توانند موجب بروز شب ادراری نوع اول در کودکان شوند .

الف ) عوامل رشد : کودکانی که مدتی طولانی دچار شب ادراری‌اند ، ممکن است اساسا پر شدن مثانه‌ی خود را تشخیص ندهند یا ماهیچه‌های انتهای مجرای ادراری آن‌ها هنوز به اندازه‌ی کافی کارایی کنترل خروج ادرار را پیدا نکرده باشد . در مواردی نیز ، رشد مغزی کودک به حدی نیست که در صورت پر بودن مثانه ، او را از خواب بیدار کند و همین امر موجب بروز مشکل برای کودک می‌شود .

ب) عوامل ژنتیکی(ارثی) : در موراردی ، شب ادراری می‌تواند ناشی از ناراحتی‌های ژنتیکی (عوامل ارثی) و سابقه‌‌ی خانوادگی آنان باشد . تحقیقات نشان می‌دهد که تقریبا ۷۵ درصد کودکانی که دچار مشکل شب ادراری‌اند ، والدین یا خواهر با برادرهایی داشته‌اند که آن‌ها نیز دچار همین مشکل بوده‌اند و اگر یکی از والدین در دوران کودکی خود دچار مشکل شب ادراری بوده باشد ، این احتمال به ۵۰ درصد می‌رسد ؛ و اگر هیچ یک از والدین در دوران کودکی خود دچار شب ادراری نبوده باشند ، فرزند آن‌ها نیز تا ۶ سالگی پاکیزه خوابیدن را حتما خواهد آموخت .(Backwin ,۲۰۰۳) (Shanno,۱۹۸۶)

پ) عوامل هورمونی : تحقیقات اخیر نشان می‌دهد گروهی از کودکانی که رختخواب خود را شب هنگام خیس می‌کنند ، به علت تغییرات و نارسایی‌های هورمونی (ADH) بدنشان است . این هورمون به کاهش میزان آب ادرار در طول شب کمک می‌کند و مانع از پر شدن مثانه می‌شود . تاثیر دیگر این هورمون آن است که قابلیت نگهداری مثانه را در طول شب افزایش می‌دهد و کمک می‌کند که کودک مدت زمان بیش‌تری ادرار خود را نگه دارد . هر چند بسیاری از کودکانی که به طور جدی مبتلا به شب ادراری‌اند ، به ندرت علایمی از عدم توازن در ترشح این هورمون در بدن خود دارند .

ت) عوامل دیگر : گروهی از کودکان شب ادرار ، ممکن است در مقایسه با سایر همسن و سالانشان مثانه‌ای کوچک‌تر (مثانه‌ای با ظرفیت کم‌تر) داشته باشند .

توجه داشته باشید که هر یک از عوامل فوق به تنهایی یا ترکیبی از آن‌ها می‌تواند موجب ناتوانی کودک در کنترل ادرارش شود . شب ادراری نوع اول ، تنها در موارد کمی ناشی از مشکلات جسمانی است که نیاز به مداخلات و درمان‌های پزشکی دارند . اغلب شب ادراری‌های کودکان زیر ۵ سال ناشی از عفونت‌های مجاری ادراری ، عدم رسش اندام‌های دفع ادرار و رشد ناکافی مغز است .

▪ نوع دوم :

نوع دوم شب ادراری در کودکانی دیده می‌شود که بعد از سه ماه متوالی که قادر بوده‌اند شب‌ها رختخواب خود را خیس نکنند ، مجددا دچار عدم کنترل ادرار شده‌اند . یکی از رایج‌ترین علل شب ادراری نوع دوم ، تنش‌ها و استرس‌های ناشی از تغییرات و تحولات محیط کودک است . به‌طور تقریبی هر تغییری در محیط کودک – چه مثبت چه منفی – می‌ تواند برای او یک بحران روحی به همراه داشته باشد . برای مثال ، تولد نوزاد جدید ، مرگ یکی از اعضای خانواده ، طلاق و جدایی والدین و ...

نوع دوم شب ادراری کودک می‌تواند ناشی از بیماریهای جسمی مثل : دیابت ، ناراحتی‌های کلیوی ، عفونت‌های مجاری ادرار و ... باشد .(National Institute of Diabet, ۲۰۰۳)

● نشانه‌های شب ادراری

شب ادراری در کودکان با علایم خیس شدن ملافه یا لباس خواب کودک (تا حدی قابل مشاهده باشد) ، تشخیص داده می‌شود . دقت داشته باشید گروهی از کودکان زمانی که دچار بیماری جسمانی خاص‌اند نیز ، گاهی دچار شب ادراری می‌شوند. از جمله :

الف) عفونت‌های ادراری : کودکی که مبتلا به عفونت‌های کلیوی یا مجاری ادراری است ، بیش از کودکان سالم ، ادرار در بدن او تولید می‌شود . این کودکان هنگام دفع ، دچار احساس سوزش ، درد و ناراحتی می‌شوند و ممکن است ادرار آن‌ها کدر و بد بو باشد . دیگر علایم این بیماری‌ها ، تب و درد در ناحیه‌ی پشت (کلیه‌ها) یا زیر شکم است .

ب) دیابت : دیابت یا بیماری قند در کودکان می‌تواند عاملی برای شب ادراری آنان باشد . احتمال ابتلا به این بیماری در بین کودکان زیر ۱۶ سال ، ۳۶۰ به ۱ است . علایم اولیه‌ی آن عبارت‌اند از : تکرر ادرار، تشنگی مفرط ، خستگی و بی‌حالی در طول روز ، کاهش وزن و بی فعالیتی ، پرخوری و زیاد شدن اشتها.

هنگامی که والدین برای درمان شب ادراری فرزندشان به پزشک مراجعه می‌کنند ، ابتدا او از پدر و مادر کودک درباره‌ی سابقه‌ی این مشکل در خانواده پرس‌وجو می‌کند ؛ زیرا در بسیاری موارد کودکان شب ادرار در همان سال‌هایی که والدین آن‌ها نیز بهبود یافته‌اند ، خوب خواهند شد .

مورد دیگر ، پرس‌وجو در مورد عادات تغذیه‌ای و میزان نوشیدنی کودک در طول روز به خصوص شب هنگام است . یکی از نکاتی که نظر پزشک را جلب خواهد کرد ، ساندویچ‌های سرپایی آخر شب و نوشیدن آب میوه ، چای ، نوشابه و ... است .

مورد سومی که معمولا پزشکان برای تشخیص شب ادراری کودک از والدین خواهند پرسید ، وجود تعارضات و اختلافات استرس‌آور محیطی (در خانه و مدرسه) است . پس از آن پزشک برای تشخیص بهتر خود ، انجام معاینات کامل بدنی از کودک را برای آگاهی از ناراحتی‌ها و امراض جسمی کودک توصیه می‌کند . کودکان شب ادرار از نوع اول ، نیاز به عکس‌برداری اشعه‌ی ایکس (برای تشخیص کوچکی مثانه) ندارند .

● عوامل موثر در بروز شب ادراری کودکان

محققان معتقدند که شب ادراری کودکان بیماری نیست ، بلکه تنها نشانه‌ای بر وجود بیماری است . متاسفانه ، تمامی عواملی که منجر به بروز شب ادراری در کودکان می‌شود ، تاکنون شناخته نشده است . شب ادراری ، اختلالی روحی ، رفتاری و ناشی از ضعف یادگیری ، نیست ، حتی کودکانی که هیچ سابقه‌ای از شب ادراری نداشته‌اند ، ممکن است گاه‌گاهی دچار ناتوانی در کنترل ادرار خود شوند . برای مثال ، کودکان مبتلا به دیابت ممکن است هنگامی که میزان قند خونشان تغییر می‌کند ، دچار شب ادراری شوند (در نظر داشته باشید که هر شب ادراری به منزله‌ی ابتلای به دیابت نیست) . گروهی از داروها نیز می‌توانند به طور موقت ، عاملی برای عدم کنترل ادرار در کودکان باشند .

عوامل موثر در بروز شب ادراری کودکان عبارت‌اند از :

● میزان رشد جسمانی و عادات مربوط به خواب

هر چند مشکلات مربوط به کلیه‌ها و مثانه می‌تواند عاملی برای عدم توانایی کودک در کنترل ادرار باشد، اما به ندرت عامل اصلی شب ادراری او به شمار می‌رود . گاهی نیز کودکان شب ادرار ، چنان به خواب عمیق فرو می‌روند که نمی‌توانند به موقع برای دست‌شویی رفتن و تخلیه‌ی مثانه خود بیدار شوند . هر چند تحقیقات باز هم نشان می‌دهند کودکانی که به طور جدی دچار شب ادراری‌اند ، دارای مثانه‌ای با گنجایش متوسط‌اند و هیچ‌گاه مشکل خواب عمیق هم نداشته‌اند .

● عوامل محیطی

در بعضی موارد ، روشی که والدین برای آموزش پاکیزگی و توالت رفتن کودک اتخاذ می‌کنند ، منجر به بروز ناراحتی‌های شب ادراری (به خصوص از نوع دوم) می‌شود .

برای مثال ، بعضی از والدین ممکن است برای آموزش توالت رفتن به فرزندشان فشار آورند و او را دچار استرس و پریشانی کنند و همین امر موجب عصبی شدن کودک و شب ادراری او شود .

● اختلالات هورمونی

کمبود ترشح گروهی از هورمون‌ها در کودکان مبتلا به شب ادراری ، موجب کاهش فعالیت کلیه‌ها و متعاقب آن دیر‌ترپر شدن مثانه می‌شود .

● عوامل روان‌شناختی

در بعضی موارد نیز ، شب ادراری کودکان عکس‌العمل و پاسخی است نسبت به تعارضات هیجانی ، اضطراب‌ها و نابسامانی‌های عاطفی کودک . پژوهش‌های روان‌شناسان و دیگر متخصصان بهداشت روانی کودکان نشان می‌دهد بچه‌هایی که درگیر تغییرات و دگرگونی‌هایی در محیط خانه و مدرسه‌ی خودند ، گاهی دچار شب ادراری می‌شوند . بحران عاطفی در خانه و خانواده نیز می‌تواند منجر به بروز این اختلال در کودکان شود . تغییر منزل یا مدرسه ، انتقال به شهر دیگر ، طلاق و جدایی والدین ، تولد نوزاد جدید در خانواده ، بدرفتاری و خشونت‌های خانوادگی ، فشارها و استرس های گوناگون و ... می‌توانند عاملی برای ناتوانی کودک در کنترل ادرارش باشند و در اغلب موارد نیز ، کودکان نسبت به این‌گونه تغییرات عاطفی – هیجانی خود آگاه نیستند و نمی‌دانند که بین شدت احساسات و شب ادراری آنان ارتباطی وجود دارد .

گاهی نیز والدین به اشتباه تصور می‌کنند که فرزندشان برای چسباندن خودش به آن‌ها ، رختخوابش را خیس می‌کند . در حالی که باید بدانند کودکانی که به‌طور جدی مبتلا به شب ادراری‌اند ، به ندرت با قصد و نیت قبلی رختخوابشان را خیس می‌کنند . در حقیقت آنان از این عمل احساس شرمندگی و ناراحتی می‌کنند . کودکان شب ادرار از این که بتوانند در طول شب ، پاک و خشک بخوابند ، احساس شادی و لذت می‌کنند و تمام تلاششان آن است که بتوانند خودشان را از این بحران نجات دهند . از این گذشته ، کم‌تر کودکی است که دوست داشته باشد صبح‌ها از رختخوابی خیس بلند شود .

نکته‌ی دیگر آن است که هیچ‌گاه نباید کودک را به دلیل خیس کردن رختخواب یا لباسش مورد شماتت، نکوهش ، انتقاد یا بدتر از همه تنبیه قرار دارد ؛ زیرا این کار نه تنها کمکی به بهبود وضع کودک نمی‌کند، بلکه تاثیرات مخرب و منفی بسیاری از جمله : افسردگی ، اضطراب ، شرمساری ، خودکم‌بینی و ضعف عزت نفس به دنبال خواهد داشت . (Evans.۲۰۰۳)

● شیوه‌های رویارویی با مشکل شب ادراری کودکان

▪ میزان رشد جسمانی و عادات مربوط به خواب

چنا‌نچه کودک شما بیش از شش سال دارد و مرتبا دچار شب ادراری می‌شود ، حتما برای حل مشکل او به پزشک اطفال یا متخصص مراجعه کنید . اگر کودک شما طی ۶-۳ ماه اخیر هرگز نتوانسته کنترلی بر ادرار خود داشته باشد ، این احتمال وجود دارد که دچار ناراحتی جسمی خاص مثل : کوچک بودن مثانه یا نارسایی در هورمونADH باشد .

چنان‌چه فرزند شما ۵-۳ ساله است و بعد از مدتی که شب‌ها خشک می‌خوابیده است ، مجددا دچار شب ادراری شده است ، بهتر است مشاوره‌ای با یک متخصص کودک داشته باشید . در چنین شرایطی ، معمولا شب ادراری کودک مشکل نیست ، بلکه می‌تواند تبدیل به مشکل شود . سعی کنید هیچ‌گاه خشمگین ، عصبانی و تندخو نشوید که چاره‌ی کار نیست .

● کمک‌های اولیه‌ی والدین

به منظور کمک به کودک برای خشک خوابیدن می‌توانید از نکات زیر بهره بگیرید : (انجمن ملی دیابت ، ۲۰۰۳)

ـ هیچ‌گاه از تنبیه ، سرزنش ، انتقاد یا شرمنده کردن کودک برای درمان و کاهش شب ادراری او استفاده نکنید .

ـ قبل از این‌که کودک برای خوابیدن به رختخواب برود ، به او یادآوری کنید که به دست‌شویی برود . اگر کودک گفت که نیازی به دست‌شویی ندارد ، از او بخواهید که به هر حال سعی کند مثانه‌اش را خالی کند .

ـ نوشیدن مایعات را ۲ ساعت قبل از خواب محدود کنید (حتی غذاها و خوراکی‌هایی که آب زیادی دارند مثل بستنی ، ژله ، سوپ و ...)

ـ سعی کنید کودک را چند بار در طول شب بیدار کنید . نایلون یا مشمعی زیر ملافه‌ی تشک کودک پهن کنید تا بتوانید در صورت نیاز تنها ملافه را عوض کنید .

در بیش‌تر موارد ، دلایل مراجعه‌ی والدین به پزشک می‌تواند یکی از موارد زیر باشد :

- کودک ۷-۶ ساله باشد و هرگز نتوانسته باشد در طول شب خشک بخوابد .

- کودک از شب ادراری خود احساس ناراحتی و شرمساری می‌کند (حتی اگر کم‌تر از ۶ سال داشته باشد.)

- کودک بعد از مدتی که خشک خوابیده بوده است ، دچار شب ادراری شده است .

- والدین از شب ادراری کودک درمانده شده باشند .

- شب ادراری کودک برایشان خیلی مهم شده و به عاملی برای تنبیه و سرزنش او تبدیل شده است .

- کودک در طول روز شب ناتوان از کنترل ادرار خود شده است .

روش‌های درمانی

رایج‌ترین روش‌هایی که معمولا پزشکان متخصص برای درمان شب ادراری کودکان توصیه می‌‌کنند ، عبارت‌اند از‌:

● بیدار کردن کودک در طول شب

طبق این شیوه ، مادر یا پدر بایستی در طول شب ۳-۱ بار کودک را از خواب بلند کنند و به او کمک کنند تا به دست شویی برود .آن‌ها باید کودک را بدون این که مورد شماتت و سرزنش قرار دهند ، همراهی کنند تا هر بار مثانه‌اش را خالی کند (حتی اگر بلند کردن کودک بیهوده باشد) . به تدریج فاصله‌های بیدار کردن کودک طولانی می‌شود و به حدی می‌رسد که می‌تواند تمام شب را راحت و بدون دردسر بخوابد . این روش به والدین کمک می‌کند تا بر شیوه‌ی درمان و بهبودی وضع فرزندشان نظارت و کنترل داشته باشند . گروهی دیگر از پزشکان توصیه می‌کنند که شب هنگام نوشیدن مایعات را برای کودک محدود کنند (به‌ خصوص نوشابه‌های گوناگونی که کافئین دارند).

● انجام ورزش‌های کششی و ایجاد تغییراتی در برنامه‌های روزانه‌ی کودک

گروهی از پزشکان و متخصصان کودک توصیه می‌کنند برای درمان شب ادراری کودکان می‌توان آن‌ها را تشویق کرد تا ورزش‌های کششی و حرکات بدنی‌ای انجام دهند که موجب گنجایش بیش‌تر مثانه‌ی آن‌ها و بالا رفتن توان کنترل بیشتر آن‌ها بر اعمال مثانه‌شان می‌شود . این حرکات و نرمش‌ها در طول روز انجام می‌شود و زمانی که کودک احساس می‌کند مثانه‌اش پر شده است ، سعی می‌کند با کشش بدنی ، گنجایش آن را بیشتر کند . روش دیگر آن است که از کودک می‌خواهند هنگامی که در طول روز به دست‌شویی می‌رود تا ادرار کند ، چند لحظه‌ای جلوی ریزش ادرارش را بگیرد و دوباره ماهیچه‌ی انتهایی مجرای ادراری‌اش را رها کند . این کار موجب تقویت ماخیچه‌های انتهایی مجرای ادرای‌اش می‌شود . نتایج تحقیقی که در این زمینه صورت گرفته است نشان می‌دهد ، ۶۶ درصد کودکانی که از این روش استفاده کرده‌اند ، تا ۲۰درصد بهبود یافته‌اند و توانسته اند روند درمانی را پس از مدتی تسریع بخشند .

● روش‌های انگیزشی

بر طبق این روش‌ها به کودک کمک می‌شود تا شرایط خود را بهتر درک کند و دچار احساس ناتوانی ، ضعف عزت‌نفس و خود کم‌بینی نشود . به عبارتی خود را عامل اختلال نداند ، بلکه تلاش کند تا نقش موثری در بهبود و درمان خود ایفا کند . یکی از این روش‌ها استفاده از رژیم‌های غذایی و نمودار روزانه است . طی این روش کودک سعی می‌کند با یک برنامه‌ی تنظیم شده و کاهش نوشیدنی‌های گوناگون در طول شب ، خود را کنترل کند و خشک بخوابد . این شیوه‌ی درمان معمولا در ۲۵ درصد موارد موجب کاهش ۷۰ درصد از شب ادراری کودکان می‌شود .

● استفاده از وسایل و زنگ‌های حساس به رطوبت

یکی از موفق‌ترین شیوه‌های کاهش شب ادراری کودکان ، استفاده از وسایل حساس به رطوبت است . این زنگ‌ها دو نوع‌اند ؛ دسته‌‌ی اول به زیر شلواری کودک و دسته‌ی دوم به ملافه‌ی رختخواب کودک بسته می‌شود . در هر دو حالت با کم‌ترین نم و رطوبتی به صدا در می‌آیند و کودک را از خواب بیدار می‌کنند . بعد از مدتی که کودک نسبت به زمان پر شدن مثانه‌اش حساس می‌شود ، قبل از آن‌که رختخوابش را خیس کند ، بیدار می‌شود و به دست‌شویی می‌رود .

چنان‌چه کودک نسبت به صدای زنگ حساس نباشد ، وظیفه‌ی والدین است که فورا او را بلند کنند و به دست‌شویی ببرند . هنگام استفاده از این‌ گونه وسایل باید زیرشلواری کودک مجددا عوض شود و هیچ‌گونه رطوبتی نداشته باشد تا دستگاه درست کار کند . در طول درمان ، هیچ‌گاه کودک را تنبیه و سرزنش نکنید ، خیلی آرام و خونسرد بلند شوید و بدون کم‌ترین دلخوری و اوقات تلخی او را به دست‌شویی ببرید . باز هم به خاطر داشته باشید که کمک‌ها و همراهی‌های شما می‌تواند مشکل کودک را تخفیف دهد ، پس او را به دلیل مشارکتش در برنامه‌ی درمان ، تشویق و ترغیب کنید تا کودک دچار بحران روحی نشود . بر اساس گزارش‌های مختلف تقریبا ۷۰ درصد از شب ادراری‌های نوع اول با استفاده از این شیوه بهبود می‌یابند . پزشکان و متخصصان کودک پیش‌نهاد می‌کنند کودکانی که از این روش برای درمان خود استفاده می‌کنند ، بهتر است تا سه هفته‌ بعد از این که توانستند کاملا خشک بخوابند ، از دستگاه‌های حساس به روطوبت استفادع کنند .

● دارو درمانی

در سال‌های اخیر ، برای درمان شب ادراری کودکان از دارو درمانی استفاده می‌شود . بسیاری از این داروها عملا برای درمان مشکلات دیگری مثل : افسردگی ، اضطراب ، و ... تجویز می‌شوند . ایمی پرامین یکی از رایج‌ترین داروهای ضد افسردگی است که برای درمان شب ادراری کودکان هم داده می‌شود . این دارو تا میزان ۳۰ درصد می‌تواند شب ادراری کودک را کاهش دهد . Rapoprt,Etal- ۱۹۸۰))

ایمی پرامین برای کنترل ادرار در طول شب (و حتی روز) داده می‌شود . لازم است ذکر شود که این‌گونه داروها برای درمان بلند مدت شب ادراری کارایی ندارند . به عبارت دیگر ، اگر دارو قطع شود ، کودک مجددا دچار شب ادراری و عدم کنترل بر مثانه خواهد شد . مشکل دیگری که این‌گونه داروها پدید می‌آورند ، عوارض جانبی آن‌هاست ؛ به خصوص که این عوارض در کودکان شدید‌تر است . چنان‌چه کودکی به ناچار از شیوه‌ی دارو درمانی برای حل مشکل شب ادراری‌اش استفاده می‌کند ، بهتر است حتما زیر نظر پزشک متخصص باشد .

● اسیدهای دسموپریسین

انواع دیگر داروهایی که برای حل مشکل شب ادراری کودکان به کار برده می‌شوند ، استفاده از داروهای اسید دسموپرسین است . این داروها موجب تغییراتی در هورمون‌های بدن (ADH) می‌شود . این شیوه‌ی درمان ، در مورد کودکانی می‌تواند موثر باشد که هورمون ADH در بدنشان دچار نارسایی است . این دارو موجب کاهش آب ادرار و دیرتر پر شدن مثانه‌ی کودک در طول مدتی که خواب است ، می‌شود . مصرف این دارو برای کودکان خردسال به صورت افشانه‌ای و در بینی است .(Richardson, Etal , ۱۹۵۸)

اغلب والدین گزارش کرده‌اند که استفاده از این دارو خیلی سریع می‌تواند شب ادراری را در کودکان کاهش دهد . پزشکان نیز توصیه می‌کنند اگر کودک توانست بعد از سه ماه که از این دارو استفاده کرد ، خشک بخوابد ، بهتر است مصرف آن را به تدریج کاهش داد .

متاسفانه ، این گروه داروها هم مثل داروهای ضد افسردگی ، زمانی که مصرف آن‌ها قطع می‌شود ، تاثیر خود را در بدن کودک از دست می‌دهند و مجددا علایم شب ادراری در او ظاهر می‌شود . در این‌گونه موارد ، گروهی از پزشکان پس از شروع دوباره‌ی شب ادراری ، تجویز دارو را از سر می‌گیرند و گروهی از والدین تصمیم می‌گیرند صبورانه با این مشکل فرزندشان در خانه کنار بیایند و فقط شب‌هایی که کودک دور از خانه‌اش می‌خوابد ، از این‌گونه اسپری‌ها و داروها استفاده کنند .

● درمان‌های روان‌شناختی

یکی دیگر از روش‌های درمان شب ادراری در کودکان استفاده از روش‌های روان‌شناختی است ، به ویژه در مواردی که شب ادراری کودک ناشی از تغییرات و تعارضات عاطفی – هیجانی (مثل : تولد نوزاد جدید، شرایط استرس آور درسی ، مدرسه‌ای و ...) یا بحران‌های عاطفی (مثل : جدایی و طلاق والدین ، درگیری‌های خانوادگی و ...) است . اساس این روش‌ها بر کمک به کودک و خانواده‌اش برای یافتن عامل و علت اصلی شب ادراری کودک استوار است . این روش‌ها به آن‌ها یاد می‌دهد که چگونه با کودک شب ادرار باید کنار بیایند و به او کمک کنند تا با مشکلش روبه‌رو شود و در صدد حل آن برآید . از جمله درمان‌های روانش‌ناختی ، روش انگیزشی است که بر اساس آن ، والدین جدول هفتگی‌ای تهیه می‌کنند و شب‌هایی را که کودک توانسته خشک بخوابد در آن علامت می‌زنند (ستاره‌ای به کودک می‌دهند) . بعد از آن که تعداد علامت‌ها (ستاره‌ها) به ده رسید ، جایزه‌ای که کودک انتخاب می‌کند ، برایش فراهم می‌آورند . اغلب متخصصان بهداشت روانی کودک ، ترکیبی از شیوه‌های روان درمانی و رفتار درمانی (مثل : بیدار کردن کودک در طول شب و استفاده از دستگاه‌های حساس به رطوبت) را توصیه می‌کنند .

اگر چه شب ادراری‌های کودکان گاهی سبب ناراحتی والدین ، اعضای خانواده و خود کودک می‌شود ، اما خوشبختانه در اغلب موارد ، بدون درمان خاص بهبود می‌یابند . اما از آن‌جا که گاهی این مشکل می‌تواند علامت بیماری جسمانی حاد باشد ، بهتر است برای حل مشکل و درمان به موقع با پزشک متخصص مشاوره‌ای انجام دهند . در نظر داشته باشید که انتخاب بهترین شیوه‌ی درمان در هر کودکی متفاوت است و باید متناسب با شرایط جسمی – روحی او صورت گیرد .

مجله‌ی پیوند شماره‌ی ۳۱۱

منبع: ماندانا سلحشور روانشناس بالینی.