جمعه, ۲۸ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 17 May, 2024
ابن واضح پدر علم جغرافیای مسلمین
یکی دیگر از مشاهیر و دانشمندان قرن سوم هجری قمری که تباری ایرانی داشت اما در بغداد متولد شد و رشد و نمو یافت، کسی بود به نام احمدبن ابیایعقوب اسحاقبن جعفربن وهب بن واضح ملقب به ابنواضح و ابنیعقوبی. نیا و نسب او گویی به اصفهان میرسیده و جد او واضح، ارادتی خاص به اهل بیت پیامبر و آلعلی داشت. در زمانهای که ارادت به علی و علویان و انتساب به جریان تشیع چنان گناهی بود که انگ خارجی (خارجشده از دین) و رافضی به مثابه تکفیر، سبب از میان برداشته شدن بود، واضح هیچ ابایی نداشت اعلام کند که یک شیعی مذهب تمامعیار است و نقل است که او به دلیل اینکه ادریس بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب را به سوی مغرب فراری داده بود به دستور هادی عباسی به قتل رسید و همین اعتقاد و ارادت نیز بر خاندان و نوادگانش تاثیر گذاشت و از همینرو بود که ابنواضح مورخ، بیمحابا تاریخ آلعلی و حرکتهای شیعی را بهگونهای منصفانه که از دایره اعتدال خارج نشود، دنبال کرد.
از تاریخ دقیق تولد و شرح حال زندگانی او اطلاعات دقیقی در تذکرهها نوشته نشده و خود او هم تنها اشارتهایی ابهامآمیز در آثارش به یادگار گذاشته است و باید این نکته را در نظر داشت که او به غیر از شیخ ابوبکر احمدبن یعقوب ابن ناصح نحوی ادیب است و نباید ابنواضح را با این فرد یکی دانست. اما قدر مسلم اینکه در دربار عباسی کاتب و صاحب نفوذ و قدرتی بوده و نکته دیگر آنکه به سفر علاقه وافری داشته و از سال ۲۶۰هجریقمری سفرهای خود را آغاز کرد. او ابتدا به ارمنستان رفت و چندصباحی را در آنجا اقامت داشت و سپس از آنجا به هند کوچید و از هند به سوی مصر و از آنجا به سرزمینهای مغرب رهسپار شد. ابنواضح پس از این سفرها بود که آثارش را در زمینههای مختلف از جمله تاریخ و جغرافیا تالیف کرد و همین امر میتواند دلیلی باشد بر این مدعا که آثار جغرافیایی و تاریخی او از درجه اطمینان و اعتماد زیادی برخوردار است چراکه روش او مشاهده و معاینه پدیدهها، توجه به جغرافیای تاریخی و بررسی سابقه و تاریخچه و بناهای شهرها، توجه به جمعیتشناسی و مردمنگاری و ذکر آداب و رسوم مردم مناطق مختلف بوده و از اینرو است که میتوان ادعای مورد ثقه بودن آثار او را طرح کرد. تالیفات او عبارتند از:
۱- التاریخ: این کتاب مهمترین تالیف تاریخی ابنواضح است که از دو قسمت تشکیل شده؛ قسمت اول از آفرینش موجودات آغاز میشود و سپس ذکر شرح حال پیامبران، فارس قدیم و عرب پیش از اسلام را شامل میشود. علاوه بر این شاید این اثر از معدود منابع کهنی باشد که درباره اقوام باستانی نظیر آشوریان، بابلیان، هندیان، یونانیان، رومیان، مصریان، بربرها، حبشیها، ترکها و چینیها سخن گفته باشد اما بخش دوم این اثر تماما شامل تاریخ اسلامی است و مطالبی چون تاریخ وفات پیامبر، تاریخ زمانه خلفای راشدین، حکومتهای بنیامیه و بنیعباس تا عصر معتمدعباسی را دربرمیگیرد. ابنواضح برای نگارش تاریخ اسلامی، راویانی را منبع و ماخذ تاریخنگاری خود قرار داده که جمیع آنها از اخباریان، محدثان، غزوهنویسان، شاعران و ستارهشناسانی بودند که گرایشهای علوی و عباسی داشتند از قبیل: اسحاقبنسلیمان بن علی بن عبدالله، ابویعقوب هاشمی بغدادی، محمد بن کثیر و ابواسحاق قرشی کوفی.
۲- البلدان: اثر درخور توجه و ستایش دیگر ابنواضح، کتاب جغرافیایی البلدان است. ابنواضح پیش از آنکه مورخ باشد، یک جغرافیدان زبردست است تا جایی که در این دانش از نوابغ قرن سوم به شمار میآید؛ هرچند که پیش از او جغرافیدانان بنامی چون ابنخرداد و هشامبن محمد الکلبی آثاری ارزنده تالیف کرده بودند اما ابنواضح در جغرافیانگاری نوآوریهای بدیعی پدید آورد و دانش جغرافیا به معنای واقعی کلمه را بنیاد نهاد و به همین دلیل است که او را پدر علم جغرافیای مسلمین خواندهاند. البلدان فرهنگنامهای است که در چهار بخش و یک توضیح مفصل ابتدایی تنظیم شده که متاسفانه فصولی که به جغرافیای هند، چین و امپراتوری بیزانس مربوط میشده، از میان رفته است. در قسمت توضیح، او به تشرح شهر بغداد میپردازد و کتاب خود را با توصیف این شهر آغاز میکند. بخش اول کتاب شامل بررسی جغرافیای قسمت شرقی دنیای اسلام است که سرزمینهای عراق عجم، آذربایجان، همدان، قم، اصفهان، طبرستان، نیشابور، مرو، بادغیس، کرمان، سیستان، بخارا و سمرقند را شامل میشود.
بخش دوم قبله نام دارد که در آن از کوفه و مدینه گرفته تا مکه و یمن به آنها پرداخته. بخش سوم، بخش شمالی است که با توصیفی کوتاه از بصره به سمت شامات میرود و از دمشق تا فلسطین و مرز مصر را توضیح میدهد.
بخش چهارم که بخش غربی است، جغرافیای شهرهای مصر تا مرزهای جنوبی رود نیل، حاشیه دریای مدیترانه و تنگه جبلالطارق، سرزمینهای مغرب تا قیروان و طرابلس را بررسی میکند.
۳- المسالکالممالک: علاوه بر کتاب البلدان، ابنواضح آثار مستقل دیگری در زمینه دانش جغرافیا داشته است از جمله دو اثر که یکی در مورد جغرافیای بیزانس بوده و دیگری المسالکالممالک نام داشته که متاسفانه هر دو اینها در طول تاریخ از میان رفته و به دست ما نرسیدهاند.
۴- شاکله الناس لزمانهم: او در این کتب دستاوردهای سفرهایی از مناطق گوناگون را به رشته تحریر درآورده و گزارشهای سیاسی، اقتصادی و اداری برگرفته از عصر خلفای راشدین و همچنین نمونههایی از آداب و رسوم مردم مناطق مختلف را ارایه داده است.
فرزانه صدیقی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
اسرائیل ایران رئیس جمهور دولت سیزدهم رئیسی توماج صالحی دولت مجلس شورای اسلامی سیدابراهیم رئیسی مجلس تعطیلی شنبه ها شورای نگهبان
سیل مشهد سیل مشهد هواشناسی تهران خراسان رضوی پلیس باران آموزش و پرورش بارش باران قوه قضاییه قتل
خودرو چین قیمت خودرو بازار خودرو قیمت طلا مالیات قیمت دلار مسکن ایران خودرو بانک مرکزی دلار تعطیلی شنبه
لیلا حاتمی زری خوشکام علی حاتمی نمایشگاه کتاب نمایشگاه کتاب تهران سینمای ایران کتاب تلویزیون سریال فردوسی سینما دفاع مقدس
رژیم صهیونیستی غزه روسیه آمریکا فلسطین جنگ غزه حماس اوکراین ترکیه یمن لبنان حزب الله لبنان
فوتبال استقلال تراکتور پرسپولیس مس رفسنجان جام حذفی لیگ برتر سپاهان لیگ برتر انگلیس باشگاه استقلال بازی جواد نکونام
هوش مصنوعی گوگل آیفون اپل اینترنت سونی سرعت اینترنت عیسی زارع پور ایرانسل
بارداری کاهش وزن چای دیابت پوکی استخوان سرماخوردگی