توصیه های پزشکی موسیقایی

به گفته دكتر رسنتال۱ آسیب ناشی از فشارهای دائمی۲ RSI معمول ترین تشخیص پزشكی است كه او به عنوان متخصص جراحات خارجی و توان بخشی در مركز درمانی هنرمندان نیویورك با آن مواجه است

زخمهای دست گیتاریستها اغلب به دلیل گیتار زدن مداوم و عدم استراحت بین تمرینها است. اگر چه درد بیشتر در ناحیه دست آنها احساس می‌شود، اما معمولاً دلیل دردها را باید در ذهن جست‌وجو كرد. همان گونه كه تركیب صحیح صدا و سكوت منجر به موسیقی گوش‌نواز است، تركیب صحیح استراحت و تمرین لازمه سلامت نوازنده است. در این مقاله سعی شده برای كمك به نوازندگان از تجربه گیتاریستهای حرفه‌ای و توصیه پزشكان متخصص استفاده شود تا به راهكارهایی در این زمینه دست یافت.

● توصیه‌های پزشكان

به گفته دكتر رسنتال۱ آسیب ناشی از فشارهای دائمی۲ (RSI) معمول‌ترین تشخیص پزشكی است كه او به عنوان متخصص جراحات خارجی و توان‌بخشی در مركز درمانی هنرمندان نیویورك با آن مواجه است. بیماران او معمولاً از التهاب توأم با درد یا درد در دستها و گردن شكایت دارند. او می‌گوید: «این مشكلات چند دلیل دارد. آنها برای ساعتهای متمادی بدون وقفه‌ ساز می‌نوازند. حالت بدن آنها نیز چه هنگام نواختن ساز و چه در حالت معمولی صحیح نیست. به علاوه فشارهای روانی دارند كه بر بدن بسیار تأثیرگذار است. من بیمارانی داشتم كه ساعتها قبل از اجرای رسمی‌ تمرین كرده‌اند بدون آنكه استراحت كنند.» دكتر رسنتال انجام نرمشهای كششی قبل از نواختن ساز و استراحت بعد از بیست تا سی دقیقه تمرین ممتد را توصیه می‌كند. در زمان استراحت نیز نرمشهای كششی دست مثمر ثمر است. او همچنین مصرف دارو را، برای این عوارض، درمانی زودگذر می‌داند. رژیم غذایی مناسب، حالت صحیح نشستن در هنگام نواختن ساز و انتخاب ساز مرغوب راهكارهای دیگری است كه پزشكان بدان معتقدند.

● توصیه‌های حرفه‌ای

مشكل زمانی آشكار می‌شود كه بخواهیم به این توصیه‌ها جامه عمل بپوشانیم. برای مثال هنرجوی حرفه‌ای به روزی چهار ساعت تمرین قبل از شروع كلاس نیاز دارد. گیتاریستهای حرفه‌ای نیز كه چند روز بیشتر به زمان اجرای برنامه ندارند در موقعیت تمرینهای فشرده قرار دارند. در این شرایط نوازنده باید بداند كه چگونه تمرینات فشرده و پر اضطراب را به تمرینی خوشایند و سازنده تبدیل كند. در واقع باید بداند كه چه زمانی وقت استراحت است. اولین قانون این است «تا زمانی كه درد از بین نرفته است تمرین را آغاز نكنید.» اسكات تننت۳ یكی از گیتاریستهای معروف كلاسیك می‌گوید: «تا زمانی كه احساس نكنم دردهای دستم كاملاً قطع شده دوباره شروع به گیتار زدن نمی‌كنم. به همین دلیل است كه دردهای دستم هیچ‌وقت به خطر جدی برایم تبدیل نشده است. حتی اگر دردی احساس نكنم پس از یك ساعت و اندی تمرین به همان اندازه استراحت می‌كنم. اگر در تمریناتم با مشكلی مواجه شدم كه در آن لحظه قادر به حل آن نباشم، تمرین را قطع می‌كنم و تا هنگامی كه تمركز فكری به دست نیاورم به تمرین ادامه نمی‌دهم. زمانی كه گیتار همراهم نیست یا در حال استراحت هستم در فكر خود تمرین می‌كنم. گاهی اوقات روزها می‌گذرد و من تمرین نمی‌كنم. همیشه سعی می‌كنم میان روزهایی كه سخت تمرین می‌كنم و روزهایی كه اصلاً تمرین نمی‌كنم به تعادل برسم. اوقات تمرین طولانی مدت بدون تمركز مفید نیست. تمرین كوتاه مدت، با تمركز، بهتر از تمرین بلند مدت، بدون تمركز، است.»

● سیم گیتار

در سال ۱۹۸۷، برایان گُر۴ در حال ارائه رپرتوار حرفه‌ای خود بود، اما تمرین زیاد و ترجمه تعدادی كتاب از زبان آلمانی به انگلیسی منجر به درد تاندون دستهای او شد كه سه سال به طول انجامید. هر روز بیماری او وخیم‌تر می‌شد تا جایی كه حتی نمی‌توانست در را باز كند. پزشكان به او توصیه كردند كه مچ دستش را عمل كند، اما او قبول نكرد. برایان ماساژ درمانی، كلاس یوگا، طب سوزنی و روان درمانی را جایگزین عمل كرد و نوع نشستن خود را نیز تغییر داد. پس از سه ماه دردهای او از بین رفت و دوباره به سراغ ساز محبوب خود گیتار رفت. پس از مدتی درد مجدداً به سراغ او آمد و شش ماه او را آزار داد. برایان می‌گوید به دلیل اینكه یوگا كار می‌كرد این بار توانست با درد به راحتی كنار بیاید. او سیمهای گیتار را نیز شل‌تر كرد كه آسیب كمتری به دستهای او وارد شود.

برایان متوجه شد هنگامی كارهایش موفق‌تر است كه گیتارش سیم نرم‌تری دارد. او تركیبی از سیمهایی را با سختی متوسط و پایین انتخاب كرد زیرا معتقد بود سیم بسیار نرم كیفیت صدا را پایین می‌آورد. برایان می‌گوید: «من برای خودم برنامه روزانه تنظیم كردم؛ قبل از شروع تمرین یوگا و پس از آن بیست دقیقه تمرینات قدرتی دست انجام می‌دادم. با تمركز حواس گیتار می‌نواختم و هنگامی كه امكان داشت از سه سیم به جای پنج سیم استفاده می‌كردم.»

● Focal Dystonia

یكی دیگر از گیتاریستها نیز دچار عارضه عجیبی به نام فوكال دایستونیا شد. دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند دلیلی برای این عارضه بیابند. چند انگشت بیمار به یك باره از كار می‌افتد بدون اینكه دردی داشته باشد. او به مراكز درمانی مختلفی مراجعه كرد؛ زیرا این امر باعث می‌شد كه نه تنها چند قرارداد مهم را از دست بدهد بلكه به شهرت او نیز لطمه وارد شود. او تحت درمانهای مختلفی قرار گرفت ولی بهبود نیافت.

چند سال بعد او دوباره شروع به نواختن ساز كرد، اما این بار فقط از انگشت شست و سبابه دست راست خود استفاده می‌كرد. این وضعیت ادامه داشت تا اینكه او چیزهایی در خصوص چگونگی كار گروهی عضلات شنید. تا آن زمان فكر می‌كرد كه فقط عضلات پایین ساعد دست در نوازندگی نقش ایفا می‌كنند؛ اما او متوجه شد كه عضلات دیگر دست نیز در این امر دخالت دارند. هنگام تمرین او در خیال خود تصور می‌كرد كه عضلاتش از نوك انگشتان تا نقطه‌ای در پشت شانه‌های خود جایی كه دستها به بدن متصل می‌شوند در حال حركت است. بعد از گذشت یك سال انگشت وسط او كاملاً شروع به حركت كرد و سال دیگر انگشت دوم او. پس از سه سال تمام انگشتان او به حالت طبیعی باز گشتند. در این مدت او همچنین با پزشكی مشورت كرد كه به او توصیه كرد شنا كند. او می‌گوید: «گرچه شنا به بهبودی بیماری‌ام كمكی نكرد، اما باعث شد احساس سلامتی بیشتری بكنم؛ به علاوه بدانم كه چگونه بدن كار می‌كند و چگونه می‌توان به تن آرامی دست یافت.»

● نسخه نهایی

با توجه به توصیه پزشكان و تجربه نوازندگان حرفه‌ای، نكات زیر برای جلوگیری از جراحات دست در هنگام نوازندگی توصیه می‌شود:

▪ تمرین و نرمش

▪ نوشیدن زیاد مایعات

▪ خواب كافی

▪ داشتن بدنی انعطاف‌پذیر

▪ پرهیز از دخانیات و مشروبات الكلی

▪ مدیتیشن و تمرینات تنفسی

▪ مطالعه كتابهای معتبر گیتار زدن صحیح برای هنرجویان

▪ نرمش و گرم كردن دست قبل از شروع تمرین

▪ پوشیدن دستكشهای مخصوص طبی برای كسانی كه جریان خون در دستشان به خوبی انجام نمی‌شود.

▪ قرار دادن دست به مدت یك دقیقه در آب سرد و سپس یك دقیقه در آب گرم (آب بسیار سرد و بسیار گرم مضر هستند.)

▪ ماساژ دست با كرم یا لوسیون از نوك انگشتان تا آرنج

▪ كشیدن دست و انگشتان و خم كردن كف دست

▪ یوگا

▪ فعالیت هم‌زمان با نوازندگی مانند تدریس، تنظیم آهنگ و آهنگسازی

▪ طب سوزنی

گاهی اوقات تعویض ساز یا قسمتی از آن و یا سیمها می‌تواند دلیلی بر این پدیده باشد. در عین حال مهم‌ترین چیزی كه پزشكان توصیه می‌كنند این نكته است: «برده ‌ساز خود نباشید.»

بهروز شاهقلی