موسیقی فولکلور هند

در حدود سه چهارم جمعیت هند هنوز در روستاها زندگی می کنند و هر چند تغییرات اقتصادی و اجتماعی کاملاً به چشم می خورد, بسیاری از سنت ها هنوز پابرجا هستند در بسیاری از این روستاها, مردمان ترانه ها و رقص های آیینی ویژه ای دارند که در مراسم مختلف اجرا می کنند

در حدود سه چهارم جمعیت هند هنوز در روستاها زندگی می‌کنند و هر چند تغییرات اقتصادی و اجتماعی کاملاً به چشم می‌خورد، بسیاری از سنت‌ها هنوز پابرجا هستند. در بسیاری از این روستاها، مردمان ترانه‌ها و رقص‌های آیینی ویژه‌ای دارند که در مراسم مختلف اجرا می‌کنند. زنان در مراسم عروسی، تولد نوزادان و جشنواره‌ها و به هنگام فعالیت‌های کشاورزی یا خانه‌داری، ترانه‌هایی

را می‌خوانند و در صورت لزوم فقط یک طبل صدای آن‌ها را همراهی می‌کند. مردان معمولاً در جشنواره‌های خاص و هنگام کار آواز می‌خوانند و صدایشان با سازهای گوناگون، به ویژه سازهای کوبه‌ای همراهی می‌شود. این ترانه‌ها ممکن است همراه با سازهای ملودیکی چون عود و هارمونیوم که به دست پمپاژ می‌شود، خوانده شوند.

در اغلب نواحی، موسیقی‌دان‌های حرفه‌ای در مراسم آیینی و یا به منظور سرگرمی، موسیقی اجرا می‌کنند. گاهی اوقات این نقش به صورت مسئولیتی موروثی بر عهده آن‌ها قرار می‌گیرد، ولی گاهی هم از سر لطف و یا به خاطر پول، موسیقی اجرا می‌کنند. این کارشناسان حرفه‌ای شامل کاهن‌ها، مجریان آیین‌ها، سرگرم‌کنندگان، قصه‌گوها، عروسک‌گردان‌ها و گروه‌های تئاتری هستند.

نقش سرگرم‌کنندگان روستایی در بسیاری از نقاط هند به خاطر گسترش فیلم، نوارهای ویدئویی و از همه مهم‌تر ماهواره‌های تلویزیونی که مردم را به شکل گسترده‌ای در معرض موسیقی هند و سایر نقاط جهان قرار می‌دهد، کم‌رنگ شده است. موسیقی فیلم که گاهی با الهام از موسیقی فولکلور ساخته می‌شود، با ارکسترهای بزرگ و با استفاده از سازهای غربی در استودیوها ضبط و از طریق رادیو ترانزیستوری‌های ارزان‌قیمت و پخش صوت‌های کم‌بها، به روستاها می‌رسد و در نتیجه، موسیقی فولکلور به طور غیر قابل اجتنابی در معرض تغییرات کلی قرار گرفته است، اما موسیقی سنتی هند همچنان از تأثیر موسیقی‌های دیگر به دور مانده است.

● موسیقی آوازی پاپ

موسیقی کلاسیک سبک هند به خاطر گسترش سریع صنعت تولید، ضبط و پخش موسیقی در اوایل قرن بیستم، به سرعت جای خود را در میان توده‌های مردم باز کرده است. این نوع از موسیقی شامل سبک‌هایی چون تومری۱ و غزل۲ است که تأثیر عمده‌ای بر موسیقی بسیار مردمی صنعت فیلم‌سازی هند داشته است. موسیقی کلاسیک سبک در هند تا حد زیادی بر اساس راگاها (چهارچوب‌های ملودیک برای بداهه‌سازی) که در سنت موسیقایی کلاسیک هند جایگاه ویژه‌ای دارند و نیز ملودی‌هایی که از موسیقی فولکلور نشئت می‌گیرند، ساخته می‌شود.

هم در تومری و هم در غزل از مضامین و متونی استفاده می‌شود که به خوانندگان امکان بداهه‌خوانی و تأکید بر مفاهیم مورد نظر خالق اثر را می‌دهد. یکی از مثال‌های بارز آن، ترانه‌ عاشقانه‌ای در سبک تومری به نام Dilll Leke muijhe badnaamkiya است که توسط خواننده معروف شوبها گورتو۳ اجرا شده است. به شکلی سنتی، این قطعه و سایر سبک‌های کلاسیک سبک با نوعی طبل (مرکب از دو طبل‌ها)، یک سارنگی۴ (نوعی کمانچه) و یک هارمونیوم (ارگ نئی) همراهی می‌شوند.

● بهاجان۵ سنتی شمال هند

یکی از سبک‌های آوازی کلاسیک موسیقی شمال هند، بهاجان است که اشعار آن در قرن ۱۵ میلادی توسط شاعران قدیس زمانه، از جمله میرابائی۶، سورداس۷ و کبیر۸ سروده شده است. این ترانه‌ها به زبان هندی و در ستایش خدایان مختلف هندو ساخته شده و اصالتاً در معابد و میدان‌های عمومی شهر و توسط پارسایانی خوانده می‌شدند که خود را بهاکت۹ می‌نامیدند. در اوایل قرن بیستم، بهاجان‌ها در اجراهای کنسرتی و صحنه‌ای نیز از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار شدند.

● خیال۱۰ کلاسیک شمال هند

خیال محبوب‌ترین نوع موسیقی آوازی شمال هند و پاکستان است خود این کلمه به معنی «تخیل» است و این سبک تا حد زیادی مبتنی بر بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی است. این شکل آوازی، مهارت و توانایی زیادی را در زمینه خلق کمپوزیسیونی اصیل و بدیع می‌طلبد، زیرا بر اساس تم ملودیک معینی قرار دارد. مثلاً در این موسیقی ترانه‌ای هست که با الهام از فصل باران در هند ساخته شده و به‌طور سنتی، در بعد‌ازظهرها یا اوایل شب خوانده می‌شود. از ترانه‌های معروف این سبک می‌توان به ترانه Rag megh اشاره کرد که توسط سلامت و نزاکت علی ساخته و اجرا شده است.

● بزرگان موسیقی هند

راوی شانکار۱۲

نوازنده سی‌تار و آهنگ‌ساز بزرگ هند که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پدیده‌های هنری این کشور، از شهرت جهانی برخوردار است، در سال ۱۹۲۰ در وارا ناسی۱۳ (نام قبلی بنارس۱۴ به دنیا آمد. در کودکی همراه با برادرش همراه با گروهی به مدیریت اودی شانکار۱۵ به انجام حرکات موزون اشتغال داشت. او موسیقی را نزد موسیقی‌دان برجسته هند، استاد علاءالدین خان آموخت. تأثیر استاد را می‌توان در سبک بدیع، غیر‌معمول و اختراعی شانکار که بر اساس ریتم‌های متقارن بنا شده است، به‌خوبی احساس کرد. شانکار در طی همکاری با رادیوی سراسری هند، آثار بی‌شماری را ساخت و جوایز متعددی را برای موسیقی و موزیک متن فیلم‌های سینمایی (از جمله پاتر پانچالی۱۶، ۱۹۵۵) و باله‌هایی بر اساس متونی از نویسنده و فیلسوف شهیر هند، رابینز رانات تاگور، نوشته است. در دهه ۶۰، شانکار، موسیقی هند را به بیتل‌ها در انگلستان آموخت و همچنین همراه با نوازنده شهیر ویولن، یهودی منوهین۱۷ آثار بسیاری را اجرا کرد. او همچنین دو کنسرتو برای ارکستر (در سال‌های ۱۹۷۱، ۱۹۷۶) نوشته است.

● زوبین مهتا۱۸

رهبر ارکستر هندی امریکایی که به خاطر سبک خیال‌برانگیز و منحصر به فرد خود در رهبری ارکستر از شهرت جهانی برخوردار است، در سال ۱۹۳۶ در بمبئی به دنیا آمد. خانواده او اهل موسیقی و پدرش نوازنده ویولن و رهبر ارکستر بود و از سال ۱۹۵۵ تا ۱۹۵۹ با ارکستر مجلسی منچستر در انگلستان همکاری می‌کرد.

مهتا هنوز کودک بود که نواختن پیانو و ویولن را آموخت. در ۱۸ سالگی هندوستان را ترک کرد تا در کلاس رهبری ارکستر موسیقیدان اتریشی، هانس سواروسکی۱۹ در آکادمی موسیقی وین، ثبت‌نام کند. در دوره اقامت در آنجا، در ارکستر دانشجویی هم فعالیت می‌کرد.

مهتا در سال ۱۹۵۸، جایزه اول رهبری را در مسابقاتی که توسط ارکستر سلطنتی لیورپول برگزار شد، ربود. جایزه اول یک سال همکاری به عنوان دستیار رهبر ارکستر بود. از آن پس او با ارکسترهای برجسته بی‌شماری همکاری کرد. در سال ۱۹۶۰، رهبر ارکستر فیلارمونیک لوس‌آنجلس شد و در عین حال همین شغل را در سال ۱۹۶۲ در ارکستر سمفونی مونترآل به دست آورد. او نخستین فردی بود که هم‌زمان رهبری دو ارکستر بزرگ را در امریکای شمالی به عهده داشت.

مهتا تا سال ۱۹۶۷ همکاری خود را با ارکستر سمفونی مونترآل و تا سال ۱۹۷۸ با ارکستر فیلارمونیک لوس‌آنجلس ادامه داد و پس از پی‌یر بولز۲۰، رهبر ارکستر فرانسوی ارکستر فیلارمونیک نیویورک، رهبری آن را به عهده گرفت. سبک مهتا با نگرش روشنفکرانه بولز فرق داشت، ولی بسیاری از مردم، مقدم او را در این مقام مغتنم شمردند. او در سال ۱۹۹۱، ارکستر فیلارمونیک نیویورک را ترک کرد. او از سال ۱۹۹۸ و به مدت پنج سال مدیر موسیقی اپرای ملی باواریا در مونیخ شد. هر‌چند تکنیک مهتا از نظر مخاطبان او بسیار دلپذیر بود، ولی عده‌ای هم به سبک او که به‌زعم آن‌ها نوعی گرایش تئاتری و نشانه‌هایی از تمایلات خیالی و حتی خرافی در شیوه رهبری‌اش دیده می‌شد، اعتراض کردند.

او در طول دوران فعالیتش همکاری نزدیکی با ارکستر فیلارمونیک تل‌آویو داشت و در سال ۱۹۷۷ رهبری آن را به عهده گرفت. او همچنین اپراهایی را در فلورانس نیویورک، لندن، لوس‌آنجلس و وین رهبری کرد. مهتا در اجراهای رومانتیک ید طولائی داشت. در سال ۱۹۶۷، دولت هند بالاترین نشان فرهنگی خود، پادما بهوشان۲۱ (لوح نیلوفر آبی) و در سال ۱۹۷۶، دولت ایتالیا، عنوان افتخاری Commendatore (تقدیر) را به او اعطا کردند.

ترجمة پروین قائمی