پایان شاه غلام

۳۱ سال پیش در ۲۵ فروردین ۱۳۵۷ امیراسدالله علم، مرد پرنفوذ دربار محمدرضا پهلوی، درحالی که از سمت و مقام خود عزل شده بود بر اثر بیماری سرطان درگذشت. اسدالله علم فرزند محمد ابراهیم …

۳۱ سال پیش در ۲۵ فروردین ۱۳۵۷ امیراسدالله علم، مرد پرنفوذ دربار محمدرضا پهلوی، درحالی که از سمت و مقام خود عزل شده بود بر اثر بیماری سرطان درگذشت. اسدالله علم فرزند محمد ابراهیم شوکت الملک بیرجندی، از چهره‌های شناخته شده دوران پهلوی دوم، به ویژه در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۴۰ بود، که ۴ بار به وزارت و یک بار به نخست وزیری رسید. علم در سال۱۲۹۸ در بیرجند متولد شد. پدرش از نزدیکان و معاشران رضاخان پهلوی بود و طبعاً او نیز به دربار راه یافت و به مقتضای سن با ولیعهد که تازه از اروپا بازگشته بود آشنا شد. پس از مرگ پدر، اولین سمت دولتی را احراز کرد و حکمران سیستان و بلوچستان شد و قریب سه سال گاهی در تهران و زمانی در بیرجند حکومت کرد. علم در دوران حکومت مصدق گاهی در تهران و زمانی در بیرجند و چندی نیز در اروپا و آمریکا مشغول تحریکات علیه دولت مصدق بود.

علم از اعضای فعال شبکه‌ای بود که کار آماده سازی کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ رابر عهده داشت؛ بعد از کودتا علم که از استقرار شاه بر سریر سلطنت وقوف کامل داشت بدون شغل دولتی، در کنار شاه قرار گرفت و ضمن دادن مشورت به شاه، برای ساقط کردن سپهبد زاهدی تلاش می‌کرد و سرانجام پس از سفر شاه به آمریکا در اوایل ۱۳۳۴ موفق شد در یک مذاکره طولانی با زاهدی استعفای او را گرفته و نزد شاه ببرد. حسین علاء جانشین زاهدی، در کابینه خود پست وزارت کشور را به علم سپرد. انتخابات دوره نوزدهم مجلس شورای ملی در دوران وزارت کشور علم انجام شد. وی با تشکیل کنگره، در متمم قانون اساسی تغییراتی انجام داد و علاوه بر افزایش نمایندگان مجلس دوران آن نیز به چهار سال افزایش یافت، در این دوره غالب وکلای مجلس توسط علم دستچین می‌شدند. علم در تیر ماه ۱۳۴۱ از طرف شاه به نخست وزیری منصوب شد. اولین اقدامی که علم در دوران نخست وزیری اش انجام داد، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود که به‌خاطر محورهای اسلام‌ستیزانه آن روحانیون قم در مواجهه با دولت دست به مخالفت برداشتند و علم با شدت هر چه تمام‌تر به سرکوب مخالفان پرداخت و در اینجا بود که ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی شکل گرفت. دولت علم برای فرو نشاندن تظاهرات عده‌ای از اصناف و کسبه که روحانیون عهده‌دار رهبری آن بودند از آغاز سال۱۳۴۲ شدت عمل بیشتری نشان داد و علاوه بربازداشت سران جبهه ملی، چند روحانی را بازداشت و به تبعید رهبران مبارز از جمله آیت‌الله امام خمینی پرداخت.

امیر اسدالله علم تا اسفند ۱۳۴۲ بر اریکه قدرت بود اما به طور ناگهانی از کار برکنار شد و ریاست دانشگاه شیراز را به وی سپردند.علم در۱۳۴۳ به وزارت دربار شاهنشاهی برگزیده شد؛ او در نخستین روزهای سمت جدید اعلامیه‌های تاجگذاری شاه و جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی را انتشار داد و سرپرستی هر دو جشن را عهده دار شد. علم تا هشت ماه قبل از مرگ یعنی به مدت دوازده سال وزیر دربار و یار وندیم محمد رضاشاه بود. او در سال‌های آخر رژیم پهلوی دچار بیماری سرطان شد؛ چندی در بیمارستان‌های آمریکا به معالجه پرداخت. هنگامی که در آمریکا تحت معالجه بود شاه او را از وزارت دربار برداشت و سمت او را به امیر عباس هویدا داد و به این ترتیب اسدالله علم مرد قدرتمند دربار پهلوی در۲۵ فروردین ۱۳۵۷ در آمریکا در سن ۵۹ سالگی درگذشت.

علم آنچنانکه گفته شد از دوستان بسیار نزدیک و محرم اسرار محمدرضا پهلوی بود. او از خود یادداشت‌های محرمانه‌ای به جا گذاشته است که این یادداشت‌ها به عنوان گزارشی دقیق از وضعیت دربار پهلوی و شخص شاه اعتبار زیادی دارد. این یادداشت‌ها توسط علی نقی عالیخانی ویرایش و تحت عنوان «یادداشت‌های علم» منتشر شده است. یادداشت‌های این مجموعه شش جلدی نشانگر میزان تاثیرگذاری علم بر شاه است و تصویر روشنی از روانشناسی محمدرضا پهلوی و اعتمادبه نفس پایین او در اداره مملکت و با این حال دخالت غیرکارشناسانه او در امور کشور به دست می‌دهد.