مشکل جنسی شایع خانم ها

مطالعات در کشورهای غربی نشان می دهد از هر ۱۰ زن, یکی به این نشانه مبتلاست اما تخمین متخصصان در کشور ما بالاتر از اینهاست

وسط آجیل خوری، یک بادام یا تخمه تلخ زیر زبان‌تان رفته تا به حال؟ یا شده گرسنه باشید و سر سفره بنشینید به نیت دلی از یک غذای چرب درآوردن و اولین لقمه را که خوردید، از شوری غذا حال‌تان بد شود؟ درست وقتی لذت را انتظار می‌کشیم، اگر رنج و درد به جایش بنشیند، بدترین اتفاق دنیا افتاده. تلخی همیشه تلخی است، اما وقتی جای شیرینی بنشیند، می‌شود زهر هلاهل.

درد هنگام رابطه زناشویی در خانم‌ها -مشکلی که پزشکان به آن «دیسپارونی» می‌گویند- مصداق همان زهر هلاهل است. تحقیقات در کشورهای غربی نشان داده شیوع لحظه‌‌ای آن در جمعیت عمومی زنان حدود ۱۰ درصد است. در زنان ۲۰ تا ۳۰ سال، ۱۳ درصد می‌شود و در زنان ۵۰ تا ۶۰ سال ۷ درصد. اما اگر از متخصصان بپرسید، خیلی‌های‌شان می‌گویند در ایران، شاید بیش از نیمی از زنان در دوره‌‌ای از زندگی‌شان این نشانه را تجربه کرده باشند.ازطرفی گفته می‌شود در ایران، بیش از نیمی از طلاق‌ها ریشه در مشکلات جنسی دارد.

حاصل مقاربت‌های دردناکی که اغلب به دلیل ناآگاهی از قابل درمان بودن آن یا شرم از بازگویی آن حتی با همسر، مثل یک راز در سینه یک زن می‌ماند، گاهی می‌شود سردی روابط زناشویی و گاه طلاق و این در حالی است که با کمک یک مشاور سلامت جنسی می‌توان این بیماری را درمان کرد.

دیسپارونی (Dyspareunia) را فرهنگستان زبان فارسی ترجمه کرده: دش آمیزی. دش را هم از کلمه دشوار گرفته‌اند. در اصطلاح پزشکی، به زنی که هنگام نزدیکی درد دارد و از رابطه زناشویی لذت نمی‌برد، می‌گویند «دیسپارونی» دارد.

دلایل ایجاد این مشکل البته بسیار متنوع است؛ از علل ارگانیک مثل تنگی واژن گرفته تا علل روانی مثل واژینیسموس یا همان انقباض غیرارادی عضلات واژن. متخصصان می‌گویند دیسپارونی در خانم‌های ایرانی بسیار شایع است و بعضی‌ها حتی شیوع آن را حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد ذکر می‌کنند، اما متاسفانه بیشتر خانم‌ها برای درمان به پزشک مراجعه نمی‌کنند.

درد گاهی از نخستین رابطه جنسی شروع می‌شود، گاهی بعدها و به دنبال ایجاد یک مشکل جسمی یا روانی ایجاد می‌شود و گاهی هم به علت کاهش سطح هورمون‌ها در سنین بالاتر.

معلوم است که نوع اول، بیشتر خانم‌های جوان را گرفتار می‌کند؛ مخصوصا در کشور ما به دلیل وجود مسائل فرهنگی، خجالت، ترس و ابهام در مورد روابط جنسی شایع‌تر است. درواقع ترس از درد و پاره شدن پرده بکارت و انقباضات کف لگن از یک طرف و نابلد بودن و عجول بودن همسر از طرف دیگر، گاهی باعث می‌شود نخستین روابط بعد از ازدواج به سختی صورت بگیرد. گاهی توصیه می‌کنند خانم‌ها در اولین روابط از ژل‌‌های بی‌حس‌کننده و روان‌کننده استفاده کنند، اما راه‌حل اصلی، مشاوره قبل از ازدواج است؛ اتفاقی که بیشتر وقت‌ها نمی‌افتد.

چرا مقاربت دردناک می‌شود؟

دیسپارونی علاوه بر اینکه می‌تواند بر اثر عوامل روحی، استرس و اضطراب ایجاد شود، دلایل فیزیکی زیادی هم دارد که با رفع آنها درد مقاربت نیز برطرف می‌شود، مثلا گاهی ممکن است پرده بکارت بعد از رابطه سالم بماند و هر بار درد ایجاد کند که در این صورت باید با کمک جراحی برداشته شود. در بعضی موارد نادر هم ممکن است در واژن پرده‌هایی به صورت طولی یا عرضی وجود داشته باشد و موقع نزدیکی ایجاد درد کند که در این موارد هم باید پرده‌ها با جراحی برداشته شوند. این یعنی در اولین قدم، باید معاینه توسط متخصص زنان صورت بگیرد.

اما گاهی هم هیچ مانع فیزیکی‌ای وجود ندارد و «واژینیسموس» وجود دارد یعنی انقباض غیرارادی عضلات واژن که مانع دخول می‌شود. واژینیسموس معمولا زمینه روانی دارد و باید زیر نظر مشاور روانشناس درمان شود.

البته متخصصان زنان گاهی برای رفع این انقباضات و همچنین تنگی جدار واژن از تزریق بوتاکس هم استفاده می‌کنند و فلج کردن این عضلات باعث می‌شود رابطه با درد کمتری همراه باشد، اما معلوم نیست که بعد از چند ماه که تاثیر بوتاکس کمتر شد مشکل دوباره عود نکند.

درد گاهی با بچه می‌آید!

دیسپارونی و انقباضات کف لگن حین بارداری هم معمولا علل روانی دارد و به دنبال ترس از آسیب دیدن جنین اتفاق می‌افتد. همین طور بعد از زایمان و موقع شیردهی هم به دلیل بالا بودن سطح پرولاکتین، ترشح هورمون استروژن کاهش پیدا می‌کند و مخاط واژن مانند دوران یائسگی خشک می‌شود. خانم‌ها در این دوران هم معمولا دیسپارونی را تجربه می‌کنند که در این موارد استفاده از ژل‌های لغزنده توصیه می‌شود.

اگر فرزند دختر باشد می‌توان به مدت محدود و تحت نظر پزشک از کرم‌های واژینال حاوی استروژن هم استفاده کرد. البته دیسپارونی بعد از زایمان و سزارین به‌ندرت می‌تواند نشانه یک وضعیت خطرناک باشد به‌خصوص امروزه که عوارض بعد از زایمان بسیار کمتر شده است.

در خانم‌های سن بالا رایج‌تر است؟

از حدود ۴۵ سالگی به بعد با نزدیک شدن به یائسگی، ترشح هورمون استروژن کاهش پیدا می‌کند و خشکی و درد هنگام مقاربت و واژینیسموس بیشتر می‌شود. در این موارد اگر سطح هورمون‌ها کاهش چشمگیری داشته باشد باید آنها را با هورمون‌های خارجی جایگزین کنیم؛ کاری که پزشکان به آن HRT می‌گویند. همین‌طور می‌شود از ژل‌ها یا قرص‌های مخصوص هورمونی در داخل واژن استفاده کرد.

اما بعد از ۷۰ سالگی به‌خصوص اگر فرد زایمان طبیعی نکرده باشد، دچار تنگی شدید واژن و دیسپارونی می‌شود و مخصوصا اگر خانم‌ها عمل افتادگی مثانه و مقعد انجام داده‌ باشند، این اتفاق بیشتر می‌افتد. البته همه اینها زیر نظر متخصص زنان قابل درمان است.

آیا با سرطان ربط دارد؟

به عنوان یک اصل، اگر مقاربت با درد و خونریزی همراه باشد باید حتما به متخصص زنان مراجعه کرد تا از لحاظ سرطان‌های دهانه رحم بررسی صورت بگیرد. در بعضی موارد نادر سرطان‌های واژن هم می‌توانند باعث دیسپارونی شوند. درواقع هرجور تومور یا بدخیمی در کف لگن، روده، مثانه، رحم، واژن و. . . می‌تواند با دیسپارونی همراه باشد.

وجود «مول» یا بچه‌خوره در ناحیه واژن هم یکی دیگر از دلایل درد هنگام مقاربت است. در این بیماری به جای تشکیل جنین و جفت در رحم مادر، تنها بافتی از جنس جفت به وجود می‌آید که می‌تواند ترشح خونی یا غیرخونی داشته باشد، البته این مورد خیلی شایع نیست. تومورهای قسمت پایین دستگاه گوارش هم می‌توانند باعث دیسپارونی شوند.

شاید اندومتریوز باشد!

اندومتریوز یکی دیگر از دلایل دیسپارونی است. در این بیماری بافت رحم در جایی به غیر از رحم کاشته می‌شود مثلا در مخاط واژن، مقعد، مثانه یا کف لگن و. . . این بیماری باعث لکه‌بینی بین دو عادت ماهانه و دردهای بسیار شدید در روز سوم و چهارم عادت ماهانه می‌شود، همچنین درد حاصل از آن هر ماه بدتر می‌شود. این بیماری بدخیم نیست اما باید تحت درمان قرار بگیرد. کیست‌های تخمدان و فیبروم‌های رحم هم می‌توانند باعث درد هنگام مقاربت شوند که البته با برطرف شدن آنها درد نیز از بین می‌رود.

رحم به عقب برگشته!

رحم در حالت طبیعی به طرف جلو و سمت مثانه خم شده اما در گروهی از افراد به طرف مقعد و سمت عقب می‌چرخد، در این صورت هنگام مقاربت، برخورد آلت با دهانه رحم باعث می‌شود تخمدان‌ها و رحم به استخوان‌های عقب (ساکروم) برخورد کنند و دردناک شوند. البته اگر مقاربت خیلی عمیق نباشد معمولا دردی حس نمی‌شود. این هم یکی از علت‌های رایج دیسپارونی است.

افتادگی رحم هم اگر شدید باشد، می‌تواند باعث دیسپارونی شود. برای مثال خانم‌هایی که زایمان‌های متعدد داشته‌اند یا کسانی که به سندرم مارشال مبتلا هستند و بافت‌های بدن‌شان شل است، معمولا دچار افتادگی رحم می‌شوند. در این حالت چون رحم پایین‌تر از جایگاه عادی خود قرار دارد، برخورد آلت با دهانه آن می‌تواند باعث جابه‌جایی تخمدان‌ها و درد شود، البته این مشکل امروزه کمتر دیده می‌شود زیرا تعداد زایمان‌ها کمتر شده است. با این حال در موارد نادری هم دیده می‌شود که بیمار حتی با یک‌بار زایمان دچار افتادگی رحم می‌شود.

وقتی بعد از جراحی اتفاق بیفتد. . .

چسبندگی بعد از جراحی‌های شکم و رحم هم می‌تواند باعث دیسپارونی شود. هر عمل جراحی که روی شکم انجام می‌شود با مقداری چسبندگی همراه است. هرقدر جراحی بزرگ‌تر باشد، چسبندگی هم بیشتر می‌شود. در عمل هیسترکتومی (خارج کردن رحم) روده‌ها جای خالی رحم را پر می‌کنند و ممکن است هنگام مقاربت تحریک شوند.

گاهی اوقات جراح زنان مجبور می‌شود همراه با رحم، تخمدان‌ها را خارج کند؛ به‌خصوص اگر داخل آنها کیست وجود داشته باشد و سن بیمار بالا باشد. در این صورت یک یائسگی خیلی سریع برای بیمار اتفاق می‌افتد و خشکی واژن و درد هنگام نزدیکی افزایش پیدا می‌کند.

وقتی ریشه مشکل جایی دیگر است

دیسپارونی گاهی هم ریشه‌های مطلقا روانی دارد؛ وقتی تصویری که یک زن از رابطه جنسی پیدا می‌کند، تصویری ناخوشایند و ترسناک می‌شود. گاهی هم تنها به این علت که یک مرد «پیش‌نوازی» همسرش را در رابطه نادیده می‌گیرد اتفاق می‌افتد. اینها مسائل ساده‌‌ای است که با مشاوره راحت حل می‌شود و بدون مشاوره، گاهی حل و فصلش غیرممکن است.

اشکال اینجاست که خیلی از ما اصلا مشاوره را به رسمیت نمی‌شناسیم و فکر می‌کنیم خودمان از پس همه مسائل‌مان بر می‌آییم. گاهی هم خجالت می‌کشیم. خیلی خانم‌ها این مسئله را مخفی نگه می‌دارند و نقش بازی می‌کنند. غافل از اینکه این کار درنهایت باعث دلزدگی در همسر‌شان می‌شود. وقتی حس متقابل وجود نداشته باشد، میل جنسی در مردان کم‌کم فروکش می‌کند. به این اضافه کنید که چنین مشکلی احساس اعتماد به نفس جنسی یک زوج را هم به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و این یعنی نقطه شروع برای پایان یک زندگی سعادتمند مشترک؛ آن هم برای مشکلی که آسان می‌شد اگر فقط رودربایستی با خودمان را کنارمی‌گذاشتیم.

عفونت‌های تناسلی باعث درد نزدیکی می‌شوند؟

عفونت‌های واژن معمولا همراه درد نیستند و نهایتا ممکن است خارش و سوزش ایجاد کنند. عفونت‌های ناحیه تناسلی در صورتی باعث دیسپارونی می‌شوند که خیلی شدید باشند یا اینکه به طرف لوله‌های رحمی‌ رفته‌باشند. اما عفونت مزمن و التهاب دوطرف واژن می‌تواند باعث تنگی واژن و درد هنگام مقاربت شود. عفونت و التهاب کف لگن (PID) نیز معمولا با ترشحات بدبوی زرد یا سبزرنگ همراه است و باعث دیسپارونی می‌شود. PID یک بیماری جدی است چون می‌تواند باعث ایجاد آبسه در لوله‌های رحمی و تخمدان‌ها و چسبندگی کف لگن شود.

نکته مهم این است که موقع درمان عفونت‌های تناسلی زنان، در اغلب موارد شوهر هم باید همزمان با همسر خود تحت درمان قرار بگیرد زیرا عفونت در پروستات مردان باقی می‌ماند اما علامت کلینیکی ایجاد نمی‌کند. خیلی وقت‌ها دقیقا به همین علت است که درمان یک‌طرفه خانم‌ها باعث ریشه‌کن شدن عفونت نمی‌شود و ممکن است بعد از بهبود، دوباره عفونت عود کند. در عفونت‌های تناسلی، زن و شوهر باید بین ۱۴ تا ۲۱ روز تحت درمان با آنتی‌بیوتیک خوراکی قرار بگیرند و طی این مدت از کاندوم استفاده کنند.

ضایعاتی مثل زگیل و تبخال ناحیه تناسلی بیشتر باعث خارش می‌شوند تا درد. باید توجه داشته باشید بعضی از انواع زگیل ممکن است منجر به سرطان ابتدایی یا پیشرفته شود بنابراین حتما باید تست پاپ اسمیر و نمونه‌برداری از دهانه رحم و زگیل‌ها صورت گیرد تا مشخص شود زگیل از نوع پرخطر و سرطان‌زاست یا خیر. حساسیت نسبت به کاندوم، ژل و دیگر مواد نیز معمولا باعث سوزش و خشکی پوست می‌شود اما دیسپارونی ایجاد نمی‌کند.

خوددرمانی ممنوع!

آیا می‌شود برای پیشگیری از این درد به مسکن پناه برد؟ قطعا نه! استفاده از داروهای مسکن برای دیسپارونی تنها زمانی توصیه می‌شود که پزشک بیمار را کاملا بررسی کرده باشد و علت خاصی برای این مشکل پیدا نکرده باشد. در این موارد بیمار به فوق تخصص درد ارجاع داده می‌شود تا داروهای مناسب برایش تجویز شود اما مصرف داروهای مسکن به صورت سرخود، تشخیص علت را به تعویق می‌اندازد و اصلا توصیه نمی‌شود. گرما و آب گرم هم می‌تواند باعث کاهش درد شود اما این روش هم ممکن است تشخیص را به تعویق بیندازد بنابراین استفاده از آن هم بدون نظر پزشک جایز نیست.

درد در بارداری و بعد از زایمان چه علتی دارد؟

دیسپارونی و انقباضات کف لگن حین بارداری هم معمولا علل روانی دارد و به دنبال ترس از آسیب دیدن جنین اتفاق می‌افتد. همین طور بعد از زایمان و موقع شیردهی هم به دلیل بالا بودن سطح پرولاکتین، ترشح هورمون استروژن کاهش پیدا می‌کند و مخاط واژن مانند دوران یائسگی خشک می‌شود.