جان بخشی به پنجره ها

نگاهی به نماهای درون قطار فیلم Source Code

فیلم کد منبع یا Source Code از نظر جلوه‌های بصری، ارتباط زیادی با فیلم «توقف‌ناپذیر» (Unstoppable) دارد که در چند شماره پیش به آن پرداختیم. در آن فیلم حداکثر تلاش شده بود تا از قطاری واقعی و در شرایط حقیقی استفاده شود؛ با کمترین استفاده از جلوه‌های بصری کامپیوتری. اما در Source Code تلاش زیادی شده تا قطار فیلم به‌طور کامپیوتری ساخته شود. این دو فیلم می‌توانند سوژه یک مقاله مفصل باشند و می‌توان به‌طور مناسبی این دو فیلم را از این منظر با هم مقایسه کرد. اما در مقاله پیش‌رو از این موضوع صرف نظر شده و روی یکی از جنبه‌های مهم جلوه‌های بصری تمرکز کرده‌ایم که اتفاقاً در فیلم‌ها و سریال‌های ساخته‌شده در کشور خودمان هم بسیار مورد استفاده قرار‌می‌گیرد. نمایش صحنه‌هایی که در آن بازیگران درون یک وسیله نقلیه (مثلاً اتومبیل) حضور دارند و با ترکیب پس زمینه این‌طور القا می‌شود که وسیله نقلیه در حال حرکت است. فیلم Source Code مثال خوبی در این زمینه است. ما منظره بیرون از قطار را از طریق پنجره‌های قطار می‌بینیم، در حالی‌که قطار در حقیقت ساکن است و این حرکت مجازی ناشی از تلاش گروه جلوه‌های بصری است. البته، این موضوع بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که در این مقاله به آن اشاره خواهد شد، اما با توجه به این که روش استفاده شده در این فیلم را پیش از این در یک فیلم مربوط به اتومبیل‌رانی هم دیده‌ایم، پرداختن به آن خالی از لطف نیست.

در بسیاری از فیلم‌ها شاهد نماهایی هستیم که در آن بازیگران درون یک وسیله نقلیه در حال حرکت حضور دارند، به‌طوری‌که محیط بیرون از طریق پنجره وسیله نقلیه دیده می‌شود. در بسیاری از موارد، فیلم‌برداری از نمای داخلی یک وسیله نقلیه در حال حرکت بسیار دشوار و در برخی حالت‌ها غیر ممکن است و چنین نماهایی را نمی‌توان به‌طور واقعی فیلم‌برداری کرد. بر همین اساس، معمولاً بازیگران در وسیله نقلیه ساکن، به ایفای نقش می‌پردازند و نماهای پس زمینه که قرار است از پنجره‌ها دیده شود و حس حرکت را القا کند، در مرحله بعد با استفاده از روش‌های کامپیوتری به این نماها اضافه می‌شود.

ممکن است چنین کاری در مقایسه با سایر بخش‌های فرآیند کار فیلم‌برداری و جلوه‌های بصری، ساده به‌نظر برسد. اما باید توجه داشت، سر و سامان دادن به چنین نماهایی از نظر فنی و هنری بسیار مشکل است و کوچک‌ترین ناهماهنگی بین تصاویر پس زمینه با حرکات وسیله نقلیه، نورپردازی‌ها و حتی انعکاس تصاویر در شیشه پنجره‌ها می‌تواند روی نتیجه کار تأثیر منفی بگذارد. این دشواری‌ها زمانی که وسیله نقلیه یک قطار باشد، تشدید می‌شود. شرایط فیلم‌برداری در یک قطار با توجه به امکانات فیلم‌برداری و فیلم‌سازی و مشکلات استفاده از آن‌ها در چنین محیطی بسیار دشوار است.

از میان فیلم‌هایی که می‌توان در این حوزه به آن‌ها اشاره کرد، «سریع و خشمگین» (The Fast and the Furious) و فیلم به تازگی اکران شده Source Code است. در فیلم نخست، وسایل نقلیه اتومبیل‌هایی هستند که به‌طور دیوانه‌واری می‌چرخند و حرکت می‌کنند و نمونه دوم قطاری است که در آن اتفاقات عجیبی رخ می‌دهد. نقطه مشترک این دو فیلم نحوه فیلم‌برداری پس زمینه‌هایی است که قرار است از درون پنجره‌ها دیده شود. در هر دو فیلم، به‌منظور دست‌یابی به نتایج مورد نظر از سیستمی چند دوربینه استفاده شده است.

● تصویربرداری سرصحنه

تهیه چنین نماهایی شامل سه مرحله مهم است‌: فیلم‌برداری از بازیگران در وسیله نقلیه (‌که می‌تواند یک دکور یا وسیله نقلیه واقعی ساکن باشد‌‌)‌؛ فیلم‌برداری از پس زمینه و ترکیب این دو مجموعه تصاویر. در فیلم Source Code، بخش اعظم عملیات ترکیب پس زمینه متحرکی که از پنجره قطار در حال حرکت قابل مشاهده بود توسط Rodeo FX صورت گرفت. بخش‌های مربوط به بازیگران درون قطار، در مونترال فیلم‌برداری شد و بعد از آن، پس زمینه‌ها در شیکاگو فیلم‌برداری شدند.

به‌منظور فیلم‌برداری از صحنه‌های داخلی قطار، تعدادی قطار کهنه تهیه شد و پس از باز‌سازی آن‌ها، در چند بخش و از زاویه‌های مختلف فیلم‌برداری انجام شد. گروه دیواره‌هایی در اختیار داشتند که قادر بودند، به‌طور کشویی آن‌ها را باز و بسته کنند و در حقیقت یک پرده سبز ۳۶۰ درجه‌ای در اختیارشان بود. لوئیس‌مورین (Louis Morin) سرپرست جلوه‌های بصری چنین می‌گوید: «من به کارگردان می‌گفتم، درون قطار آزادی کاملی داریم. تو می‌توانی از هرچیزی که می‌خواهی فیلم‌برداری کنی.»

● فیلم‌برداری از پس زمینه

از آنجا ‌که لازم بود نماهای مربوط به پس زمینه‌ها بعدها گرفته شود، با نظر مدیرفیلم‌برداری دان‌بورگس (Don Burgess) مبنی بر فیلم‌برداری نماها با کمترین میزان تعامل نوری موافقت شد. بنابراین، پس زمینه‌ها زمانی فیلم‌برداری شدند که خورشید در بالای منظره مشاهده شده از پنجره قرار می‌گرفت. به این تصاویر، کمی گرد و خاک و لکه هم اضافه شد. مورین می‌گوید: « من همیشه به گرد و خاک و لکه‌ها، به‌عنوان دوستانم در سر صحنه می‌نگرم‌؛ زیرا می‌توانید از آن‌ها به‌عنوان مارکرهای ردیابی (Tracking) استفاده کنید؛ آن‌ها همچنین در ایجاد حس وجود یک پنجره واقعی به شما کمک می‌کنند.» فیلم‌برداری این پس زمینه‌ها با استفاده از مجموعه‌ای سه دوربینی انجام شد. برای این فیلم دو مجموعه از این دوربین‌ها (جمعاً شش دوربین) استفاده شد که همه آن‌ها با یکدیگر همگام شده بودند. این سیستم چند دوربینه مشابه نمونه استفاده شده در فیلم «سریع و خشمگین۲» (Tokyo Drift) بود. هر یک از این دو مجموعه، متشکل از سه دوربین ۳۵ میلی‌متری با لنزهای ۲۱ میلی‌متری بودند که هر یک ۲۰ درجه را پوشش می‌داد. از این طریق پلیت‌های ۵K حاصل می‌شد. فیلم‌برداری از میان پنجره یک قطار واقعی و از چند جهت انجام شد.

لازم به یادآوری است که پس زمینه‌های فیلم «سریع و خشمگین» توسط سیستمی فیلم‌برداری شد که به‌طور خاص برای این فیلم طراحی شده بود. در فیلم نخست از یک سیستم شش دوربینه استفاده شده بود که با بهره‌گیری از لنزهای ۲۸ میلی‌متری۲۴۰ درجه را پوشش می‌داد (دوربین‌هایCirclevision). در قسمت دوم، این سیستم از دو دوربین VistaVision مجهز به لنزهای پانزده میلی‌متری استفاده کرد که میدان دیدی دویست درجه‌ای ارائه می‌داد. در فیلم سوم، به‌دلیل تفاوت نوع اکشن و مسابقات، گروه سازنده به‌منظور ثبت پس زمینه‌ها، با نیازمندی‌های دیگری مواجه شدند. در این فیلم خاص نیاز بود که راننده‌ها تا حد امکان به دوربین نزدیک باشند. به این منظور آرایه‌ای دوگانه از سه دوربین Arriflex ۴۳۵ مجهز به لنزهای بیست میلی‌متری مورد استفاده قرار گرفت که برای هر مجموعه دوربین زاویه دید ۱۵۰ درجه‌ای فراهم می‌کرد. آفست پرسپکتو در این سیستم در حد پایینی حفظ شده بود و امکان نزدیک شدن به سوژه‌ها را فراهم می‌کرد، بدون این‌که اختلاف دیدگاه مشکلی اساسی ایجاد کند.

● کار روی پس زمینه‌ها

Rodeo FX روی بیش از سی‌صد شات مربوط به پنجره‌های قطار کار کرد. با استفاده از Plateهای فراهم شده، Rodeo میدان دیدی در حدود ۱۲۰ درجه در اختیار داشت و برای تشخیص این‌که پس زمینه‌ها مربوط به کدام بخش هستند، از داده‌ها و شات‌هایی استفاده شد که گروه جلوه‌های بصری فراهم کرده بودند. در این نماها، از پنج زاویه پرکاربردتر استفاده می‌شد. تحقیق زیادی به‌منظور تعریـف جعبــه رنـگ(Color Palette) جهت نمایش سرعت و خـط افق و میزان ترکیب با پس زمینه انجام شد. همچنین، توجه زیادی به سطوح نوردهی محیط آن‌سوی پنجره شد. میزان تغییر در نور، مقدار و قابلیت رؤیت انعکاس‌ها و لکه‌های موجود روی پنجره و مقدار نورپردازی تعاملی (interactive lighting) موجود مد نظر قرار گرفت. برای کامپوزیت، همه این نکته‌ها مورد توجه قرار گرفت. بر همین اساس، امکان کنترل ساده شفافیت، انعکاس‌ها و لکه‌ها به‌طور آزادانه بر‌اساس آنچه در پس زمینه‌ها دیده می‌شد، فراهم شد.

در چنین مواردی، انطباق نورهایی که منبع آن‌ها (به‌طور مجازی) در فضای بیرون وسیله نقلیه است و روی بازیگران می‌افتند، از اهمیت بالایی برخوردار است. بی‌دقتی به این موضوع سبب می‌شود ساختگی بودن نماها و تصنعی بودن پس زمینه‌های پنجره‌ها کاملاً به چشم بیاید. در این فیلم به‌منظور افزودن نورپردازی تعاملی (interactive lighting) و کنترل نورهای وارد شده به قطار، ابزاری ایجاد شد که اجازه می‌داد حرکت نورهای درون قطار بر‌اساس آنچه در بیرون قطار اتفاق می‌افتد، قابل بازسازی باشد. مورد مهم در این نماها، حفظ یکپارچگی شات‌ها بود به‌طوری‌که این شات‌ها ظاهری یک‌دست و مشابه داشته باشند و چون قرار بود همه این شات‌ها در Flame و Nuke کامپوزیت شوند، لازم بود تا از این امر اطمینان حاصل‌شود که همه این ابزارها و روش‌ها در بسته‌های مختلف کامپوزیتینگ به‌خوبی جای می‌گیرند.

یکی از چالش‌های عمده در مرحله کامپوزیت، خط افق و سرعت پس زمینه‌ها بود که لازم بود به طور مناسبی به هم کات بخورند. در حقیقت، حتی اگر حرکت قطار همان حرکت قطار واقعی بود که توسط واحد دوم فیلم‌برداری شده بود، حس سرعت از یک شات به شات دیگر تفاوت زیادی می‌کرد. سرپرست‌های‌کامپوزیتینگ بررسی دقیقی روی این موضوع انجام دادند تا اطمینان حاصل شود که سرعت قطار در همه شات‌ها یکنواخت است.

● کاری با جزئیات فراوان

موضوع ترکیب پس زمینه‌ها با نماهای پرده سبز در یک وسیله نقلیه، بسیار مفصل است و در این مطلب کوتاه نمی‌توان به آن پرداخت. استفاده از سیستم‌های مکانیکی برای حرکت دادن مناسب محل فیلم‌برداری بازیگران به طوری‌که حرکات منطبق با خواسته‌های فیلم باشد، استفاده از نورپردازی درست و ترکیب بی عیب و نقص پس زمینه‌های پنجره، در چنین پروژه‌هایی نقش حیاتی دارند. به هر حال، این مطلب مقدمه‌ای خواهد بود برای پرداختن مفصل‌تر به این موضوع و اشاره کردن به کاربرد چنین روش‌هایی که می‌تواند حتی فراتر از حوزه فیلم‌سازی باشد. نکته مهم این است که گاهی چنین پروژه‌هایی بسیار دست کم گرفته می‌شوند، در حالی‌که در چنین نماهایی اطلاعات مهمی درباره داستان فیلم بیان می‌شود که در صورت درست اجرا نشدن، باورپذیری صحنه‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد. این موردی است که باید به آن توجه داشت. پیچیدگی کار ترکیب پس‌زمینه‌های قابل مشاهده از درون پنجره‌های یک وسیله نقلیه از پروژه‌ای به پروژه دیگر کاملاً متفاوت است، اما دیدن نماهای Source Code می‌تواند نکته‌های آموزشی فراوانی برای افرادی داشته باشند که روی این نوع از ترکیب تصاویر کار می‌کنند.

مهدی صنعت‌جو

منابع:

- FX Guide

- Animation World Network

- ART of VFX