طبیعت در معرض تهدید

زمین خانه ما در فضا است, تمدن های کهن بر این گمان بودند که زمین پهنه سطحی است و آسمان روزانه به دور آن در گردش است

● اشاره

پژوهش‌ها و کاوش‌های کیهانی تا این تاریخ محقق ساخته است که موهبت حیات در خانواده، خورشید، انحصاراً به زمین اختصاص یافته و تحقیق در اثرات حیات در جهان‌های دور هنوز به‌جائی نبرده و نشانه‌های مثبت و اطمینان‌بخشی به‌دست نیامده است. بر ما زمینیان است که قدر این موهبت عظیم را بشناسیم و در حفظ شرایط مطلوب زیست بکوشیم و از آلودگی، تخریب و نابودی این نعمت انحصاری و مقدس سخت بپرهیزیم.

مبحث زیر که توسط یکی از کارشناسان توسعه کشور به رشته تحریر درآمده زنگ هشداری است به همگان تا در حفظ منابع خدادادی کوشا باشند.

به نام آنکه جان هستی از او یافت

فلک بالا زمین پستی از او یافت

(عطار)

مسئله تخریب منابع طبیعی و بر هم خوردن آرایه زیستی (اکوسیستم) به بهانه توسعه از جمله مسائلی است که حیات بشر را به چالش کشیده و باید با جدیت هر چه تمامتر مورد بررسی قرار گیرد. بدیهی است هرگونه اهمال و سهل‌انگاری در این مورد و نادیده گرفتن و کار امروز به فردا انداختن عواقب دردناک و مهیبی را به همراه خواهد داشت و قطعاً محیط را برای زیست فرزندانمان دشوارتر از امروز و حتی غیرممکن خواهد ساخت. برای درک بهترین مشکل بزرگ و پیشگیری از بحرانی شدن شرایط مرز و بوممان بی‌مناسبت نخواهد بود اگر مقدمتاً مروری اجمالی بر چگونگی پیدایش حیات در زمین داشته باشیم:

کشورهائی که نقش کمتری در تولید گازهای سمی دارند در معرض تأثیرات و ضررهای بیشتر این گازها قرار می‌گیرند طبیعی است که ظواهر منابع طبیعی به‌صورت تنگاتنگ به یکدیگر ارتباط و مکمل همدیگر و زمانی‌که بشر اساس پیشرفت‌های صنعتی و اقتصادی خود را بر منابع طبیعی نهاد بسیاری از اجزاء منابع طبیعی نهاد بسیاری از اجزاء منابع طبیعی به‌هم خورد. کشورهای صنعتی نقش بیشتری در آلودگی منابع طبیعی و به‌هم خوردن توازن و تعادل بین ظواهر منابع طبیعی دارند.

از آنان سوراخ شدن لایه اوزون و ازدیاد حرارت زمین و تغییرات جوی و ذوب یخ‌های قطبی است. کشورهای آسیائی و خاورمیانه شاهد آن تأثیرات شده‌اند که بر کشورهای ساحلی ژاپن و خلیج‌فارس و ادبی درآیند. نزدیک اثر خواهد گذاشت و نسبت املاح در آب‌های گوارای سواحل ایران در سال‌های اخیر افزایش یافته است.

تغییرات محیط‌زیست (آب و هوا) در منطقه خاورمیانه و خصوصاً دریای خزر موب شد با حوادثی نظیر سیل‌های استان گلستان و مازندران پیش آید و طبیعتاً آخرین حادثه نخواهد بود. منطقه خاورمیانه و به خصوص ایران تحت تأثیر توده‌های هوای فشرده که سبب خشکی و یا باران‌های سیل‌آسا قرار دارند که آثار مخربی بر منطقه و مناطق دیگر جهان خواهد گذاشت. لذا مسئولیت متوجه کشورهای صنعتی در این زمینه است تاوان این تخریب را بپردازند.

● پیدایش حیات

زمین خانه ما در فضا است، تمدن‌های کهن بر این گمان بودند که زمین پهنه سطحی است و آسمان روزانه به دور آن در گردش است. هنگامی‌که در سال ۱۶۰۰ میلادی جیرودانو برونو (Girodano Bruni) فیلسوف ایتالیائی به پیروی از نظریه کوپرنیک، گردش زمین به دور خورشید را رسماً مورد تأیید قرار داد، در یکی از میدان‌های رم به‌دست متعصبان بی‌رحمانه در آتش سوزانده شد و نظریه مزبور تا اواسط قرن هفدهم میلادی در سینه‌ها مدفون گردید و ظاهراً به‌دست فراموشی سپرده شد.

امروز دانش بررسی و شناخت زمین شاخ بسیاری از علوم از جمله مسئله پیدایش حیات در زمین را شامل گردیده و دانشمندان بسیاری در این خصوص به تفحص و کاوش مشغول‌اند و عقاید و نظرات گوناگونی را مطرح ساخته‌اند. امروز این‌طور تصور می‌شود که منظومه خورشیدی از انقباض و تراکم ابرهای خورشیدی (Solur Nebule) پدید آمده است. بدین‌ترتیب که چرخش خورشید به پدید آمدن ریسکی از ابرها انجامیده و سیارات و از جمله زمین اما از به‌هم پیوستگی و انبوهش این ذرات (البته نه به‌صورتی که لاپلاس تصور می‌کرد) به‌وجود آمده‌اند.

پوسته زمین تا پایان دوران پروتوزویک از حالتی ناپایدار و بی‌ثبات بهره‌مند بود. از آن دوران به بعد فعل و انفعالات بسیار پیچیده کوهزائی، پیدایش یخبندان و عمل پروژتز خاک و به‌عبارتی بشر حیات پدید آمد.

عنصر دیگر حیات، جو کنونی زمین، هم زمان با انجماد تشکیل پوسته زمین طی فرآیند خاصی به‌نام گاز جدائی (Deyassing) از گرمای درونی زمین پدید آمده پس از این مرحله بیشترین دگرگونی‌ها و تعدیلات جو زمین در زمینه فرآیندهای زیستی صورت پذیرفته و متناسب با افزایش عمر زمین، از میزان دی‌اکسیدکربن موجود در جو طی ۵/۲ میلیارد سال کاسته شد و در مقابل نیتروژن افزایش یافت و اکسیژن خالص نیز شروع به پیدایش نموده است.

بررسی گازهای حاصل از فوران آتشفشانی گواه بر این است که در روزگارهای نخستین بخار آب از درون زمین وارد فضای پیرامون زمین گردیده و آن قسمت از بخار آب که در لایه‌های بالائی جو جدی داشته و تجربه شده و به گازهای هیدروژن و اکسیژن دگرگون شده است؛ در مقابل گازهائی مانند متان و مونواکسیدکربن بر اثر تابش نور خورشید به آب (مایه حیات) و دی‌اکسیدکربن مبدل گردیده‌اند تا آنجا که امروزه نزدیک به ۷۰ درصد سطح کره‌زمین را اقیانوس، دریاها و عوارض آبی دیگر فرا گرفته است.

با وجود اینکه طی فعل و انفعالات مذکور همه عناصر لازم (خاک، آب، هوا و نور) برای شکل‌گیری حیات پدیدار گردید. مع‌الوصف تا آن زمان هنوز اثری از حیات در کره‌زمین یافت نمی‌شد تا اینکه غلظت دی‌اکسیدکربن در اتمسفر به مرور به‌حدی رسید که نقش گرمخانه کره‌زمین را بر عهده گرفت. و دمای کره‌ خاکی را در سطح نسبتاً بالائی نگاه داشت و به این ترتیب شرایط لازم برای حضور حیات لااقل در سطح خیلی پست فراهم شد.

اما در خصوص منشاء حیات، گروهی از زیست‌شناسان بر این گمان هستند که حیات از خود زمین سرچشمه گرفته و آغاز آن را پس از شکل‌گیری سیاره زمین یعنی حدود ۴ یا ۵ میلیارد سال پیش دانسته‌اند. در مقابل این گروه دسته دیگری بر این اعتقادند که حیات از کرات و یا سیارات دیگر به زمین منتقل گردیده است.

با وجود اینکه تاکنون اثری از ردپای حیات در فضای خارج از زمین مشاهده نگردیده و سیارات گروه خورشید به‌استثناء زمین محیط مساعدی برای حیات ندارند، اما خورشید و خانواده او فقط یکی از صدها هزار و حتی صدها میلیون ستاره منظومه عظیم کهکشان راه شیری را تشکیل می‌دهد. تازه منظومه کهکشانی‌ ما نیز خود یکی از این شمار کهکشان‌هائی است که گوشه‌هائ از پهنه عالم افلاک را به خود اختصاص داده‌اند بنابراین منحصر نمودن حیات به زمینیان تصویری است ظاهراً خودبینانه و شاید هم بی‌منطق.

بیان اینکه دقیقاً حیات از چه زمانی و چگونه در زمین پیدا شده است کار آسانی نیست و قطعاً حق با خواجه شیراز است که راز دهر را دست نایافتنی می‌داند و معتقد است که راز دهر را دست نایافتنی می‌داند و معتقد است که با حکمت و تحقیق، معمای حیات و آفرینش را نمی‌توان گشود.

گردآوری: مهندس فتاح قاسمی فیض‌آبادی

---