کشتار در سرزمین ملکه سبا

نگاهی به درگیری های یمن

دو سال از زمانی که یمن سفرای خود را از تهران و لیبی فراخواند تا امروز که برخی خبرها حاکی از تعطیلی احتمالی سفارت این کشور در ایران است، می گذرد و در این مدت نه تهران و نه صنعا، هیچ کدام نتوانسته اند یکدیگر را درباره مساله حوثی ها قانع کنند تا بیش از این روابط دیپلماتیک دو کشور آسیب نبیند و تنش به وجودآمده افزایش نیابد.

جنجال به وجودآمده بر سر درگیری های یمن به حدی رسیده که طبق گزارش ها علاوه بر صنعا چند کشور عربی دیگر نیز طی تصمیم مشابهی با یمن موضوع تعطیلی سفارت ایران را بررسی می کنند. دلیل این تصمیم نیز ادعای کمک های ایران به گروهک «الحوثی» است که طی چندین سال مبارزات مسلحانه یی را علیه دولت یمن انجام می دهد.

در این سوی ماجرا نیز جمعی از طلاب و دانشجویان تهران در مقابل سفارت یمن تجمع می کنند و با محکوم کردن کشتار شیعیان یمن، خواهان تعطیلی سفارت یمن و اخراج سفیر این کشور از ایران شده اند.

اما جنجال یمن چیست و کشتار شیعیان یمن که تحت عنوان الحوثی ها معروف هستند، به چه علت صورت می گیرد که چنین جنجالی بر سر آن به راه افتاده است؟

یمن که به سرزمین ملکه سبا شهرت دارد به لطف موقعیت جغرافیایی اش، از هزاران سال پیش در مسیر باستانی دادوستد قرار گرفته، سال هاست نقطه تماس بین آفریقا، خاورمیانه و آسیا بوده است. بنابر روایت تاریخ، رومیان این سرزمین حاصلخیز و غنی را در مقایسه با صحرای خشک و بی ثمر عربستان در همسایگی، به عنوان عربستان خوش یمن می شناختند. جمهوری جدید یمن در سال ۱۹۹۰ میلادی، در پی ادغام یمن شمالی سنت گرا و یمن جنوبی سوسیالیست و خاتمه سال ها درگیری و جنگ های مرزی میان طرفین، ایجاد شد.

در سال ۱۹۹۴ صلح میان دو یمن شکست، ولی یمن شمالی پس از جنگی کوتاه بر جدایی طلب های یمن جنوبی پیروز شد و اتحاد دو یمن محفوظ ماند.

از زمان وحدت، یمن گام هایی به سوی نوسازی و باز کردن درها به سوی دنیای خارج برداشته است. اما این کشور تا به امروز بسیاری از ویژگی های قبیله یی و رسوم قدیمی خود را حفظ کرده است. از این رو تنش بین جنوب و شمال باقی مانده و مردم جنوب می گویند شمال بخش زیادی از درآمد و امتیازات اقتصادی را در انحصار دارد. در پی چنین اختلافاتی شورش هایی در سال های اخیر در نواحی شمال غربی کشور در میان پیروان فرقه زیدی که شاخه یی از اسلام شیعه است، رخ داده که طی آن صدها نفر کشته شده اند چرا که رئیس جمهوری یمن آنها را به تلاش برای سرنگونی حکومت متهم کرده است.

علی عبدالله صالح رئیس جمهوری یمن که در تاریخ معاصر این کشور طولانی ترین دوره را حکومت کرده است، در سال ۲۰۰۶ برای یک دوره هفت ساله دیگر انتخاب شد. او از ۲۸ سال پیش یعنی از زمان به دست گرفتن قدرت با چالش های جدی روبه رو بوده است چرا که مخالفان حکومت به چگونگی برگزاری و نتایج انتخابات ۲۰۰۶ اعتراض کردند، با وجود این ناظران بین المللی مدعی اند رای گیری عادلانه بوده است. افزایش دوره ریاست جمهوری از پنج به هفت سال بر اساس نتایج یک همه پرسی در سال ۲۰۰۱ صورت گرفت.

صالح در سال ۱۹۷۸ با یک کودتای نظامی در بخش شمالی یمن به قدرت رسید و در سال ۱۹۹۰ و ادغام دو بخش و شکل گیری جمهوری جدید، مقام ریاست جمهوری را برای خود حفظ کرد. او از سوی قدرتمندترین عوامل در یمن یعنی ارتش و سران قبایل حمایت می شود و در عین حال متحد امریکا در منطقه محسوب می شود. در همین راستا به ارتش امریکا اجازه داده در عملیات علیه القاعده و تروریست ها در خاک این کشور فعالیت داشته باشد.

● حوثی ها چه کسانی هستند

جمعیت قابل توجهی از مردم یمن را شیعیان زیدی مذهب تشکیل می دهند. اندکی بیش از ۳۰ درصد از کل جمعیت یمن را شیعیان زیدی تشکیل می دهند که اکثراً در شمال این کشور زندگی می کنند. اما این عده همواره از تبعیض و سرکوب شیعیان توسط دولت یمن شکایت داشته اند و خواهان نقش بیشتر مذهب خود در جامعه این کشور هستند.

ولی دولت یمن آنها را متهم می کند قصد تشکیل حکومت شیعه زیدی و خودمختاری را در این کشور دارند. در همین راستا ارتش یمن از سال ۲۰۰۴ پس از به قتل رساندن حسین الحوثی رهبر شیعیان زیدی مقابله گسترده یی را با شیعیان زیدی در پیش گرفت که نام شان را از رهبر مقتول خودبرگرفته و به «حوثی» شناخته می شوند.

از چندین سال پیش حسین حوثی یکی از علمای زیدی مذهب یمن که گروهی به نام «جوانان مومن» را پایه گذاری کرده بود، دو سال و نیم پیش پس از دو ماه درگیری با نیروهای امنیتی کشته شد اما پدرش شیخ بدرالدین رهبری گروه جوانان مومن را به دست گرفت و اینک دولت یمن او را مسوول ادامه درگیری میان پیروان او و ارتش می داند.

این درگیری ها عمدتاً در استان صعده جریان دارد و برخی مقامات یمنی با این بهانه که شورشیان به دنبال سرنگون کردن حکومت و روی کار آوردن حکومتی اسلامی به شیوه شیعی اند و در عین حال مردم را به جهاد علیه امریکا و اسرائیل فرامی خوانند، مورد هجوم و سرکوب قرار می دهند.

رد شدن طرح صلح جنبش الحوثی توسط دولت یمن زمینه ساز درگیری های وخیم داخلی در این کشور شد و ارتش یمن حملات گسترده یی را علیه گروه الحوثی که از شیعیان زیدی در استان صعده هستند، آغاز کرد. علی عبد الله صالح رئیس جمهور یمن که خود را از شاگردان صدام می داند و به این شاگردی افتخار می کند جنگ ششم خود با طایفه الحوثی را از سه ماه قبل آغاز کرده است آن هم با حمایت های مالی عربستان. به همین خاطر در یک ماه گذشته، آغاز این حملات علیه جنبش شیعی مذکور وارد مرحله جدیدی شده است.

● مواضع یمن و ایران

در بحران جاری یمن نام ایران هم از آغاز درگیری ها مطرح بوده است. مقام های یمن بارها انگشت اتهام را متوجه ایران کرده اند و می گویند بعضی از نهادهای ایران به شورشیان حوثی کمک های مالی و نظامی می رسانند. ایران همواره این اتهامات را رد کرده است با این وجود هیچ یک از طرفین نتوانسته اند با اظهارات خود ذره یی از این تنش به وجودآمده را بکاهند.

علی عبدالله صالح رئیس جمهور یمن پیش از کشته شدن حسین حوثی گفته بود وی به همراه پدرش بدرالدین سفری به ایران داشته و چند ماه در شهر قم اقامت کرده است.

بدرالدین حوثی هرچند در گفت وگو با هفته نامه عربی الاوسط که در لندن چاپ می شود ادعای رئیس جمهور یمن را پذیرفت اما گفت سفر او به ایران به معنی پشتیبانی ایران از او نیست.

با وجود این در جوار درگیری های نظامی یمن، رسانه های جهان عرب نیز جنگی رسانه یی علیه ایران به عنوان آتش افروز بحران یمن به راه انداخته اند. از جمله دو سال قبل طی درگیری میان شیعیان زیدی و نیروهای دولتی که در استان صعده جریان داشت، یک هواپیمای بدون سرنشین در منطقه حضرموت سرنگون شد و روزنامه یمنی اخبارالیوم که رابطه نزدیکی با دولت یمن دارد، گزارش داد این هواپیمای بدون سرنشین ایرانی بوده است. در کنار آن مقام های یمن هم رسانه های ایران را به حمایت گسترده از حوثی ها متهم کرده و می گویند شبکه العالم و رادیو تهران به حمایت از شورشیان می پردازد.

اما مقامات مسوول ایران نیز به شدت هرگونه اتهام کمک نظامی به حوثی ها را رد کرده اند و تاکید دارند تهران در هیچ حوزه یی از تشنج زایی مشارکت ندارد.

همچنین چندی قبل یمن اعلام کرد یک فروند کشتی ایرانی را که حامل اسلحه برای ایران بوده است در آب های شمال این کشور توقیف کرده، اما به گفته ناظران تاکنون مدرک معتبری در این ارتباط به دست نیامده است.

مجموعه این حوادث که با تشدید حملات ارتش یمن همراه شد، باعث شد تنش میان تهران و صنعا افزایش یابد؛ تنشی که حتی علی لاریجانی رئیس مجلس ایران در سفر چند ماه پیش خود به یمن نیز نتوانست تغییری در آن ایجاد کند. در عین حال سفر متکی به یمن به تاخیر افتاد، این در شرایطی بود که وزارت امور خارجه ایران اعلام کرده بود منوچهر متکی قصد دارد برای میانجیگری میان الحوثی ها و دولت یمن به صنعا سفر کند. همزمان با تشدید حملات مقامات یمن به ایران، در تهران نیز اعتراضات دانشجویی و مردمی به راه افتاد.

جمعی از طلاب و روحانیون تهران مقابل سفارت یمن در این شهر تجمع کردند تا کشتار شیعیان یمن را محکوم کنند. آنان خواهان تعطیلی سفارت یمن و اخراج سفیر این کشور از ایران شدند. تجمع کنندگان در پایان در حالی که شعار می دادند به سمت خیابان ولیعصر تهران به راه افتادند و برگه یی را روی خیابان آصف گذاشتند که روی آن نوشته بود؛ «خیابان الحوثی». در دیگر سو بیمارستان ایرانی در یمن به دستور دولت این کشور تعطیل شد. مقامات یمن در واقع از حدود یک ماه پیش از دسترسی بیماران به این بیمارستان که تحت نظارت هلال احمر ایران بود، جلوگیری کردند. در همین زمینه وزارت کشور یمن با صدور یک بیانیه رسمی و ارسال آن به رسانه ها، اعلام کرد تصمیم گرفته بیمارستان و درمانگاه ایران در صنعا را به بهانه فقدان شفافیت در حسابداری این دو موسسه و نیز کمک مالی ایران به آن دو تعطیل کند.

حال آنچه واضح است دولت یمن طی پنج سال گذشته نتوانسته بر مبارزان حوثی فائق آید و این جنگ فرسایشی همچنان ادامه دارد. مقامات یمنی در عین حال تاکید می کنند اتهامات شان متوجه دولت ایران نیست، بلکه برخی نهادها را در ایران در این قضیه دخیل می دانند.

حال این سوال مطرح است که چگونه می توان ضمن آنکه حقوق شیعیان یمن تامین شود، دو کشور مجدداً سطح روابط خود را به چهار پنج سال قبل برسانند؟ به نظر می رسد همه گلایه ها و نگرانی هایی که تهران و صنعا نسبت به یکدیگر دارند در صورت بازگشت به رویکرد تعامل چهار سال قبل می تواند کاهش یابد. هرچند به نظر می رسد این کار در فضای فعلی و رویکرد امنیتی دو کشور نسبت به هم بسیار دشوار خواهد بود. به خصوص آنکه پای عربستان نیز به این چالش باز شده است.

مریم جمشیدی