مایع آمنیوتیک نه کم, نه زیاد

دکتر ابوالفضل مهدی زاده می گوید هم کاهش این مایع خطرناک است, هم افزایش آن

چند روز پیش به مطب متخصص زنان رفته بودم. در سالن انتظار خانم بارداری را دیدم که آرام اشک می‌ریخت. وقتی علت را پرسیدم گفت در سونوگرافی حجم مایع آمنیوتیکش بالاتر از حد طبیعی تشخیص داده شده و پزشک به او گفته بود خود و جنینش در خطر است...

از اینکه مبادا اتفاقی بیفتد و فرزندش نارس متولد شود می‌ترسید و منتظر بود هرچه سریع‌تر با پزشک در این رابطه صحبت کند. در «بارداری و زایمان» این هفته از دکتر ابوالفضل مهدی‌زاده، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران در این مورد پرسیده‌ایم.

▪ آیا تغییرات حجم مایع آمنیوتیک در دوران بارداری طبیعی است؟

بله، به‌طور طبیعی باید حجم مایع آمنیوتیک در دوران بارداری به‌تدریج افزایش یابد. در طول روز نیز میزان مایع آمنیوتیک افزایش و کاهش می‌یابد. یعنی هم تولید می‌شود و هم مصرف. میزان زیادی از حجم مایع آمنیوتیکی به‌وسیله پرده‌های آمنیون جنینی ترشح می‌شود و مقداری مربوط به ترشحات دستگاه گوارش، ادرار و پوست جنین است. جنین مدام مقداری از این مایع را می‌بلعد و بعد از مدتی همان را با ادرار برمی‌گرداند اما اگر تولید یا مصرف بیشتر یا کمتر از حد طبیعی باشد، غیرطبیعی است.

▪ افزایش یا کاهش غیرطبیعی در حجم این مایع به چه دلیل رخ می‌دهد؟

گاهی وجود سوراخ ریزی زیر کیسه آب، باعث هدررفتن مایع می‌شود. افزایش بیش ‌از حد مایع آمنیوتیکی هم نشانه ناهنجاری‌های جنینی است. ممکن است سیستم گوارش جنین دچار اختلال باشد یا به دلایلی امکان بلع یا دفع به‌وسیله او وجود نداشته باشد. بیماری‌های متابولیکی مثل فشار خون بالا یا دیابت مادر هم ممکن است باعث افزایش مایع آمنیوتیک شود. گاهی هم مایع مغز نخاعی جنین راهی به بیرون می‌یابد و وارد مایع آمنیوتیکی می‌شود که این نشانه بیماری‌های سیستم نخاعی در جنین است. برخی بیماری‌های کلیوی نیز باعث تولید بیش‌ازحد ادرار در جنین می‌شود. البته در بیشتر موارد نه مادر دچار مشکل است نه جنین ولی مایع آمنیوتیک از حد طبیعی بیشتر است.

▪ آیا این افزایش یا کاهش خطرناک است؟

بله، به هر حال افزایش و کاهش بیش‌ازحد مایع پیام‌هایی دارد. مخصوصا در کاهش مایع آمنیوتیک باید به ناهنجاری‌ها و رشد نکردن جنین و نارسایی جفت یا سیستم تغذیه جنین و... توجه داشت. وقتی مایع آمنیوتیک کم باشد، فضای تحرک جنین کم می‌شود و ممکن است جنین روی بند ناف فشار آورد و شاهد مرگ او در رحم باشیم. افزایش مایع آمنیوتیک نیز باعث افزایش هیدرواستاتیک می‌شود که عامل پاره شدن کیسه آب و زایمان زودرس است.

▪ افزایش مایع آمنیوتیک برای جنین خطرناک‌تر است یا کاهش آن؟

کاهش مایع آمنیوتیک برای جنین خطرناک‌تر از افزایش آن است. اگر حجم مایع آمنیوتیک کمتر از حد طبیعی باشد، نیاز به مراقبت بیشتر است و اگر خیلی کم باشد، تا حدی خطر مرگ جنین وجود داشته باشد، باید تا مدتی مایع به داخل کیسه آب تزریق کرد و در اولین فرصت ممکن به بارداری خاتمه داد.

▪ منظور از حد طبیعی چقدر است؟

در هفته ۳۶ بارداری، مایع آمنیوتیک حدود یک لیتر حجم دارد و هر ۳ تا ۴ ساعت، این مایع با همان روند تولید و مصرفی که گفتیم در گردش است یعنی در روز ۶ تا ۸ بار عوض می‌شود.

▪ آیا خود مادر می‌تواند متوجه کاهش یا افزایش حجم مایع آمنیوتیک شود؟

بله، وقتی جنین حرکت کمی دارد یا اصلا حرکت ندارد، معنایش این است که ممکن است حجم این مایع کم شده باشد. در مادرانی که دچار افزایش حجم مایع آمنیوتیکی هستند، رحم از حد طبیعی بزرگ‌تر است و قله رحم بالاتر از حد معمول قرار دارد. در موارد شدید، مادر دچار نفس‌تنگی می‌شود و پاهایش ورم می‌کند. در معاینه پزشک، متوجه این مشکل می‌شود و با سونوگرافی می‌توان آن را تایید کرد. در سونوگرافی شاخصی وجود دارد به نام اندکس مایع آمنیوتیک که نباید زیر ۶-۵ سانتی‌متر باشد. با این روش ۴گوشه رحم را اندازه می‌گیرند و به این ترتیب حجم مایع مشخص می‌شود.

▪ آیا می‌توان این مشکل را درمان کرد؟

اگر علت کاهش یا افزایش مایع مشخص شود، مثلا دلیل آن دیابت یا فشار خون مادر باشد، می‌توان با کنترل علت مشکل را حل کرد اما اگر مساله ناهنجاری‌های جنینی باشد، باید هوشیار بود. اگر ناهنجاری قابل‌درمان نباشد مثل هیدروسفالی و... می‌توان مجوز گرفت و قبل از هفته ۲۸ به بارداری خاتمه داد اما اگر بیماری جنین قابل‌درمان باشد، می‌توان دور جنین مایع تزریق کرد (در کاهش حجم) یا از حجم مایع آمنیوتیک کاست (در افزایش حجم) و هر زمان جنین قابل حیات باشد، بارداری را خاتمه داد.

▪ به مادرهای دچار این مشکل چه توصیه‌ای دارید؟

توصیه می‌کنم به خدا توکل کنند و تحت‌نظر پزشک باشند و سونوگرافی‌ها را به‌موقع انجام دهند. استرس بی‌دلیل اوضاع را بدتر می‌کند. انجام به موقع تست‌های سلامت جنین هم در صورت نیاز توصیه می‌شود تا زمانی که وقت زایمان برسد.

الهه جوانپور