تماشای فیلم در سینما یا خانه

«مدیریت زمان» تماشاگر در انتخاب فیلم و سریال ها

شاید تجربه آثاری همچون سریال قهوه تلخ تنها بخشی از ویژگی‌های آزمون در ژانرها و گونه‌های ارتباط‌ در حوزه هنر تصویر است که ما خیلی دیر به سوی آن گام برداشته‌ایم. «مدیریت زمان» از جمله مهمترین بحث‌هایی است که در رابطه با استقبال از چنین آثاری حرف اول را خواهد زد.

برخی از مخاطب امروز سعی می‌کند از وقتش استفاده کند و هزینه‌هایی را که در رابطه با زمان صرف شده پیش روی او قرار می‌گیرند، کم کند و به همین دلیل او با پدیده‌ای مدرن و نو و دانش دوران یعنی مدیریت زمان روبه‌رو است. او سعی می‌کند برای دیدن یک فیلم، مدت زمانی را از منزل، اداره تا سینما طی نکند، کرایه ماشین ندهد. و احیاناً اگر حوالی سینما هم گرسنگی به سراغش آمد هزینه‌ای را برای خریدن ساندویچ بوفه سینما نپردازد. پس به تولیدات شبکه سینمای خانگی روی می‌آورد.

اما این جا یک سؤال پیش می‌آید، پس چه کسی در دنیای مدرن امروز باید سینما برود. اصلاً تکلیف صنعت سینماداری چیست؟ اینجا گزینه‌ای به نام فیلم خوب حلقه مفقوده این معما قرار می‌گیرد. فیلم خوب قادر است یک مخاطب را در باد و باران و سرما و گرما از منزل بیرون بکشد و به سالن بیاورد. اگر این چنین شود، هم هزینه‌ها مصرف درست می‌شود، و هر فیلمی هم با انگیزه کشاندن مخاطب به سینما و کیفیت بالا تولید می‌شود. شاید نمونه چنین آثاری را همین روزها در سینماهای تهران شاهد بودیم. اگر سریال قهوه تلخ فروش میلیاردی داشت، فیلم ملک سلیمان نیز از فروش میلیاردی برخوردار بود؛ در فاصله حدود ۲ ماه ۲ میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان فروش داشت. با این حال گرایش و ذائقه مخاطب به سمت تولیدات سینمای خانگی است.

یک صاحب‌نظر سینما در همین باره می‌گوید: در حال حاضر بسیاری از فیلم‌های سینمایی بر پرده سینما راه نمی‌یابند و صرفاً امکان پخش تلویزیونی یا ویدئویی پیدا می‌کنند (که این البته برای فیلم‌هایی که در حد و اندازه پخش تلویزیونی ساخته می‌شوند مشکلی ایجاد نمی‌کند). اکنون در مورد سینما سؤالات تازه‌ای در برابر ما قرار گرفته است که اصولاً از جنس سؤالات فنی و نظری گذشته نیستند؛ اینکه: بر سر سینما چه خواهد آمد؟ سالن سینما به طور بالقوه چه امکاناتی را می‌تواند در اختیار تماشاگر قرار دهد؟ آیا با فرعی شدن نقش سالن‌ها، فیلم ۳۵ و ۱۶ میلیمتری جای خود را به فیلم ویدئویی خواهند داد؟ لابراتوارها و استودیوهای فیلمسازی سنتی چه تحولاتی را طی خواهند کرد؟ سالن تاریک چه ویژگی‌هایی دارد که احتمالاً می‌تواند بقای آن را تضمین کند؟ آیا نسبت تماشاگر با فیلم در سالن سینما با این نسبت در موارد دیگر ماهیتاً تفاوت دارد؟ پخش‌کنندگان فیلم چه نسبتی با دیگر انواع روش‌های پخش فیلم برقرار خواهند کرد یا کرده‌اند؟ همه این پرسش‌ها به نحوی به گزاره اصلی ما در این بحث یعنی کاسته شدن احتمالی از تجربه جمعی تماشای فیلم و افزایش تجربه فردی و خانگی تماشا مربوط می‌شوند.

در برابر این مسائل شاهد تحولاتی نیز در خود رسانه سینما هستیم که احتمالاً برای مقابله با این موج ظاهر شده‌اند.(۱) ساخته شدن مجتمع‌های چند سالنی (تا ۱۲ سالن) در نقاط مختلف (مثل بریتانیا و ژاپن) برای دادن امکان انتخاب به تماشاگر، (۲) تحول در امکانات سمعی ـ بصری سالن نمایش جهت ترغیب افراد به حضور، (۳) مجتمع شدن سالن‌های سینما از طریق پخش کابلی و کوچک شدن آنها برای تنوع و تعدد بیشتر و پاسخ به نیازهای متفاوت و (۴) جهت‌گیری به سوی ساختن فیلم‌هایی در حد و اندازه پرده بزرگ سینما، یعنی فیلم‌هایی که تماشاگر ترجیح دهد بر پرده آنها را تماشا کند، برخی از این تحولات هستند.

با این حال سینما به راحتی نخواهد توانست بر موج تفریحات خانگی و فربه‌تر شدن زندگی خصوصی غلبه کند و توسعه بزرگراه‌های اطلاعاتی باعث خواهد شد که همه کالاهای رسانه‌ای مورد نیاز افراد به در خانه آنها تحویل شود.

در این میان تحولات فنی در حوزه سینما و کم و کیف تحولات در رسانه‌های دیگر و نیز ساختارهای فرهنگی ـ اجتماعی جوامع تعیین‌کننده غلبه یک رسانه بر رسانه دیگر خواهند بود.این در حالی است که برآورد ذائقه مخاطبان برای هیچ کارشناس و اهل فنی شدنی نیست، امکان دارد یک فیلم چنان توجه مخاطبان را به خود مشغول کند که هر لحظه معادلات میلیاردی در گیشه ایجاد کند.