پنجشنبه, ۲۰ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 9 May, 2024
درنگی بر «فرجام تاریخ» در فلسفه ایده آلیستی «هگل»
مولانا و هگل روزانه در کوی و برزن با انبوهی از بردگان (غلامان و کنیزان) روبهرو شدند بهگونهای که در زمان هگل تجارت برده توسط غربیها همچنان رواج داشت. هگل که همواره میپنداشت آنچه واقعیت دارد عقلانی است، پذیرش تجارت برده را لزوما پارهای از همان واقعیتی پنداشته است که در زمان او عقلانی نیز بود! اصولا در مطالعه دو منظومه فلسفی و عرفانی هگل و مولوی باید به شمای مفهومی (Conceptual Scheme) آن دو فرهنگ ناهمگون توجه داشت. مولانا و هگل یکی امپراتوری عشق را طلب میکند و دیگری امپراتوری عقل را. آن دو عشق و عقل را در خدمت امپراتوری میخواهند و هر دو با جمهوری بیگانهاند. آنها دولت عقل و جمهوری عشق را رضا نیستند و امپراتوری را آرزویند. مولانا از آثار هجوم هولناک چنگیز مغول آگاه است و هگل هم از آثار خروش سهمگین ناپلئون بناپارت باخبر است؛ دو شرایط تاریخی که یکی را بهسوی عقل میکشد و دیگری را به سوی عشق. جالب است که در این میان، واجبالوجود با آن دو ممکنالوجود همسفر است. خدایی که هم در منظومه فلسفی هگل و هم در منظومه معنوی مولوی همچنان نقشآفرین است، با این تفاوت که در ایدهآلیسم دیالکتیکی هگل، خدایی که در پایان تاریخ است، دیگر همانی نیست که در آغاز تاریخ بود؛ اما پروردگار مولانا در آغاز و فرجام، همان است که هست.
نباید سادهانگارانه پنداشت که ایده آزادی مولانا هیچ تعلق خاطری به حیات سیاسی و اجتماعی خلق ندارد ولی مفهوم آزادی در فلسفه تاریخ هگل منطبق بر شرایط طبیعی خلق است. با گذشت ۲۰۰ سال از بنیان دانشگاه برلین و تئوریپردازی هگل در این دانشگاه، امروز با توجه به شرایط جهانی شاهدیم که «عقل» باز در گوشه و کنار این سیاره در بند است آنگونه که عشق مولانا هم در این کره خاکی در بازار «اروتیسم» گرفتار است. نه عقل مقصود هگل بر جهان حکم میراند و نه عشق محمود مولانا بر گیتی غالب است. حوادث تاریخی و سیاسی نشان میدهند که نه آنچه واقعیت دارد لزوما عقلانی است و نه آنچه عقلانی است، ضرورتا زُنار عشق نیز بر میانش بسته شده است. جهان پر از بحران کنونی و حیات معنوی و مادی جوامع سنتی و مدرن نشان میدهد که «هگلیسم» در منطقی کردن تدریجی جهان تا امروز بیهوده است و کوشش مولانا نیز در لطیف کردن جهان تاکنون بینتیجه ماند. چنین بهنظر میرسد که هگل در فلسفه تاریخ با ستایش از اسکندر، سزار، ناپلئون و برجسته کردن نقش آنها در سیر عقلانیشدن روح جهان ناکام شده است. این سه سردار هگلی که نماینده سه دین وحیانی، طبیعی و هنری هستند چه ارمغانی برای تاریخ و انسانیت داشتند؟ آوردهاند که چنگیز همواره میپنداشت که توانست نیمی از جهان را به خاک و خون کشیده و تسخیر کند؛ او در بستر مرگ پیشاز دم فرو بستن، آخرین آرزویش را بر زبان میراند: پسرانم! نیمه دیگر جهان را هم، شما تسخیر کنید.
شگفت است با وجودی که هگل از نقش سردار آسیایی باخبر است ولی از او در رسالهاش به نیکی یاد نمیکند؛ گویی فقط سرداران اروپایی (اسکندر، سزار و ناپلئون) در فرآیند آزادی عقلانیت در تاریخ نقش داشتهاند! او در رساله فلسفه تاریخ، مغول آسیایی را خلقی کمبها میشمارد که شیر الاغ میخورد: سواران چنگیز و تیمور مانند سیلابی از کوه سرازیر میشوند و در سر راهشان انسان و مزارع و احشام را نابود میکنند و سپس خود نیز ناپدید میشوند.
پیداست که هگل نمیخواهد یک مورخ باشد که حوادث تاریخی را مینگارد بلکه او همواره نشان میدهد در درجه نخست وی یک فیلسوف است و بههمین سبب در رساله فلسفه تاریخ، او بر وجه فلسفه بیشتر از وجه تاریخ متمرکز است. فیلسوف آلمانی بهدرستی که نخواسته شرح حال آمدگان را بنویسد تا مایه عبرت آیندگان شود. بهطور اجمالی میتوان دو نگرش عاقلانه و عاشقانه هگل و مولانا را که هر دو نیز دیندار، ایدهآلیست و آرمانخواه هستند به این شکل بیان کرد: هگل از خدا به انسان سفر میکند و مولانا از خدا به خدا. هگل در تاریخ سه بار بهسوی آن قدرت صرفا واحد (Monism) که آن زمان «خدا» مینامیدند میرود و سرانجام مینویسد که «او خودش مرده است.» به عبارتی، خداجویی هگل همواره سیر نزولی دارد؛ او میکوشد حدیث هبوط «آدم» از آسمان به زمین و راندهشدن او از باغ عدن را درباره خدا نیز تکرار کند. خدای قادر مطلق دوران ظهور عیسای مریم، در زمان هگل به یک نیروی ماورایی (مونیستی) تبدیل میشود که اصولا دخالتی در امور این جهان ندارد. مطلوب هگل آن است که در پایان تاریخ، صفات آزادی، ضمیر هوشیار، اراده و عقل را که در خدای مریم، مطلق و فردی است بهزودی در نهاد جدیدی بهنام دولت آلمان، مطلق و جمعی شود؛ با این حساب در پایان تاریخ از خدای ستار و غفار چیزی باقی نمانده است که هگل سر به آستان وی ساید. در حیرتم از هگلیستهای چپ جوان (لودویگ فوئرباخ و برونو بائر) که همین وجود مونیستی را نیز برنتافتند و در نقدی کوبنده، بر ایدهآلیسم و خدای مهبوط، آنچنان بیرحمانه بر هگل و خدایش تاختند!
علیمحمد اسکندریجو
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران رئیسی انتخابات دولت رئیس جمهور دولت سیزدهم مجلس شورای اسلامی سید ابراهیم رئیسی انتخابات مجلس رافائل گروسی مجلس حجاب
تهران هواشناسی بارش باران قتل شهرداری تهران پلیس سیل آموزش و پرورش فضای مجازی سلامت وزارت بهداشت سازمان هواشناسی
گاز قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی خودرو نمایشگاه نفت مسکن مالیات حقوق بازنشستگان بازار خودرو سایپا
نمایشگاه کتاب نمایشگاه کتاب تهران تلویزیون کتاب زنان سپند امیرسلیمانی سینمای ایران محمدمهدی اسماعیلی تئاتر سریال دفاع مقدس سینما
اینوتکس
رژیم صهیونیستی روسیه فلسطین غزه جنگ غزه حماس مصر حمله به رفح نوار غزه رفح ترکیه ولادیمیر پوتین
فوتبال استقلال رئال مادرید لیگ قهرمانان اروپا پرسپولیس بایرن مونیخ لیگ برتر باشگاه استقلال دورتموند ذوب آهن بازی باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فیبرنوری فناوری اپل آب هواوی گوگل سامسونگ ناسا ایلان ماسک
تخم مرغ شیر آسم روغن زیتون سنگ کلیه بیمه افسردگی کمردرد