اخلاق در شاهنامه فردوسی

بحث اخلاق یکی از مسائل مورد توجه، بر پایه قرآن مجید و اخبار و روایات و روش رسول اکرم(ص) و ائمه معصومین است.
مقصود از علم اخلاق ؛ معرفت فضایل و کسب آن هاست، تا نفس بدان آراسته شود …

بحث اخلاق یکی از مسائل مورد توجه، بر پایه قرآن مجید و اخبار و روایات و روش رسول اکرم(ص) و ائمه معصومین است.

مقصود از علم اخلاق ؛ معرفت فضایل و کسب آن هاست، تا نفس بدان آراسته شود و با شناخت رذایل، از آن ها دوری جوید و پاکیزه شود.

اخلاق به طور عام بر همه افعال انسان، خواه پسندیده و خواه ناپسندیده اطلاق می شود.

این علم بر محور انسان، صرف نظر از نژاد، رنگ و ملیت دور می زند و کرامت او در استعداد و کسب اخلاق نیکو و گزینش نیکی است.

این خصیصه به او شایستگی، امانت داری، معرفت خدایی و خلیفه خدا در زمین می بخشید.

برای تحقق این اهداف در زندگی اجتماعی به ناچار وجود آیین ها و اصول اخلاقی لازم است، که از آن به حکمت عملی تعبیر می کنند و در معنی گسترده هم اخلاق فردی، فطری واخلاق وضعی و اجتماعی را در بر می گیرد.

شاهنامه، علاوه بر محسنات و فواید بی شمار ادبی و تاریخی و اهمیت فراوان از لحاظ اشراف بر بخش اعظم آداب و رسوم کهن، متضمن بسیاری از مطالب آموزنده و عبرت آموز اخلاقی و اجتماعی، مذهبی و دیگر مباحث انسانی است که می تواند آن را آیینه عبرت و گنجینه پند و حکمت دانست.

این مطالب اخلاقی دو گونه اند، یکی پندها و حکمت های فراوانی که فردوسی به میل باطنی و ذوق فطری خویش بیشتر در آغاز و انجام حوادث و وقایع و بعد از پیروزی ها یا شکست های پادشاهان و پهلوانان و انقراض سلسله ها که دگرگونی اوضاع و احوال را در پیش داشته از سر عبرت و نصیحت به مناسبت و به جا در متن اصلی شاهنامه افزوده است.

نوع دیگر، اندرزها، وصایا، مواعظ و حکمی است که در نسخه منثور ابومنصوری و دیگر ماخذ وجود داشته و از قول بعضی از پادشاهان، وزیران، موبدان و پهلوانان آمده است.فردوسی اندرزهای بزرگمهر و دیگر سخنان اخلاقی را در قالب زیباترین شکل بیان کرده است.

چو داری به دست اندرون خواسته

زر و سیم و اسبان آراسته

هزینه چنان کن که بایدت کرد

نشاید گشاید و نباید فشرد

در این بیان گویا به آیه ۲۹ سوره اسراء نظر داشته که بخش نخست آیه، کنایه از این است که باید دست دهنده داشته باشی و در بخش دوم آیه، خداوند گفته است که بذل و بخشش بی حساب مکن.فردوسی پند را دارویی می داند که بیمار را تندرست می کند و آن را پزشکی می داند که در معالجه بیماری، سخت به او نیاز مندیم.

پشیمانی آیدت زین کار پیش

زگفتار ناخوب و کردار خویش

تو بیماری و پند، داروی توست

بگوییم همی تا شوی تندرست

فردوسی در موارد فراوان راستی را می ستاید و کژی و ناراستی را نکوهش می کند و معتقد است راستگویان از آرامش روحی سود می برند.

به گیتی به از راستی پیشه نیست

ز کژی بتر هیچ اندیشه نیست

بی آزادی

در عصر ما که روزگار اتم و تسخیر فضاست، بر اثر از میان رفتن کمالات معنوی و مکارم صفات انسانی، جنگ و خونریزی ، ظلم و آزار مردم و درنده خویی در جهان بی داد می کند، مضامین عالی اخلاقی و اسلامی که در متون کهن ادب فارسی به یادگار مانده است، برای مردم این سامان سند افتخاری به شمار می رود.

میازار موری که دانه کش است

که جان دارد و جان شیرین خوش است

بترس از خدا و میازار کس

ره رستگاری همین است و بس

و به قول حافظ شیرین سخن:

مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن

که در شریعت ما غیر از این گناهی نیست

علی حسینی- کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی