پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
ادبیات قدرت دارد
● گفت وگو با علی اصغر دارایی؛ مدیر گروه ادب و هنر شبكه چهار
شبكه چهار در تعریف سازمانی اش در بین شبكه های دیگر برای مخاطبان فرهیخته و نخبه تعریف شده است. گروه دانش، گروه فرهنگ و اندیشه دینی، گروه اقتصاد، گروه سیاسی، گروه مستند و گروه ادب و هنر گروه های برنامه ساز این شبكه هستند كه وظیفه دارند با تولید و تامین برنامه های مختلف سطح فرهیختگی مخاطب خود را بالا ببرند. گروه ادب و هنر شبكه چهار به عنوان مهمترین گروه این شبكه در بین مخاطبان و مدیران آن مطرح است. در تعریف این گروه آمده است: «گروهی است كه با تهیه برنامه در قالب های متنوع، مسائل و موضوعات ادبی، هنری جامعه را با توجه به نیازهای مخاطب خاص طرح كرده و مورد بررسی، تبیین، گفت وگو و نقد تخصصی قرار می دهد.
هدف از ساخت برنامه ای با چنین مفاهیمی عبارت است از افزایش آگاهی و معرفت مخاطبان نسبت به ادب و هنر عینی، واگرایی به نكات منفی ادب و هنر بیگانه، افزایش گرایش عمیق به هنر اصیل به ویژه هنر دینی، تقویت و بازیابی هویت دینی- ملی، قرار گرفتن هنر در خدمت ارزش های متعالی، مشاركت اندیشمندان و فرهیختگان در رفع آسیب ها و معضلات فرهنگی جامعه، گسترش هنر و ادبیات انقلاب و دفاع مقدس.»
در نقد و تحلیل برنامه های گروه ادب و هنر شبكه چهار با علی اصغر دارایی مدیر این گروه قرار گفت وگو گذاشتیم. پرسش ها حول و حوش ساختار برنامه ها مطرح شد و آنچه شنیدیم تحلیل مدیر گروه ادب و هنر از ماهیت هنرها بود. علی اصغر دارایی فوق لیسانس فلسفه از تربیت مدرس و مدرس دانشگاه صدا و سیما است كه در این دانشگاه فلسفه درس می دهد. او در سال های پایانی دهه ۷۰ به عنوان كارشناس در گروه فرهنگ و تاریخ و هنر شبكه یك وارد سازمان صدا و سیما شد و از سال ۱۳۸۰ در گروه فرهنگ و اندیشه دینی به مدت چهار سال به عنوان مدیر، سیاستگزاری كرد.
دارایی حدود ۱۰ماه است كه مدیریت گروه ادب و هنر شبكه چهار را برعهده دارد. دو برنامه سینما و ماورا و سینما صامت از جمله برنامه هایی است كه در دوره او در این گروه شكل گرفته اند. بنابر گفته دارایی تصمیم گیری و برنامه ریزی در این گروه در هسته ای شكل می گیرد كه یك استاد دانشگاه ادبیات، دو كارگردان سینما و یك كارگردان تئاتر در آن به عنوان افرادِ موثر عضو هستند و هنرهای دیگر موسیقی، نقاشی، عكاسی و معماری در آن نماینده دائمی ندارند. بخش عمده ای از برنامه های این گروه نیز اختصاص به برنامه های ادبی، سینمایی و تئاتر دارد و هنرهای دیگر در آن سهم عمده ای ندارند. برنامه های تولیدی در بخش موسیقی محدود به برنامه «آوای ایرانی» است كه طبق آمار در برخی اوقات در رده پربیننده ترین برنامه قرار گرفته اند. توجه به موسیقی جهان و پخش كنسرت های مهم به جهت اشكال در پخش تصاویر هنوز در این شبكه با موانع روبه رو است.
نقاشی اما سهم كمتری نسبت به موسیقی دارد و مهمترین برنامه این شبكه در سال های اخیر همان برنامه «لذت نقاشی» بود كه در نوع برنامه های «تامین» قرار می گیرد. عكاسی و معماری مهجوریت عمده ای در شبكه چهار دارد. از آنجا كه عمده برنامه های این شبكه شامل برنامه های تولید شده در حوزه ادبیات و سینما است گفت وگوی ما با مدیر گروه ادب و هنر شبكه چهار در این ارتباط اختصاص پیدا كرد.
● تعریف مدیر گروه ادب و هنر شبكه چهار از این شبكه و برنامه هایش چگونه است؟
▪ شبكه چهار شبكه ای برای فرهیختگان و نخبگان است كه سعی می كند سطح فرهیختگی مخاطبان خود را در سطوح مختلف بالا ببرد.
● بنابر تعریفی كه از شبكه چهار صورت گرفته تصور می كنید در گروه ادب و هنر تا چه اندازه به حد قابل قبول نزدیك شده اید؟
▪ از ابتدا كه شبكه چهار راه افتاده تلاش شده از آدم های صاحب نظر و موثر استفاده كنیم. برای این كار هزینه شده. در ۱۰سال راه اندازی شبكه با وجود هزینه های صورت گرفته، هنوز به جایی نرسیده ایم كه مدنظرمان است. وقتی برنامه ای مانند ابن سینا یا ملاصدرا پخش می شود عده زیادی ابراز نارضایتی می كنند. قلمروی كه در آن داریم كار می كنیم قلمرو سختی است. برای تبدیل كلمه به تصویر باید تلاش زیادی كرد و این كار نباید تنها به عهده صدا و سیما باشد. به عنوان مثال وقتی در برنامه ای قرار است از تحقیقات محقق بزرگی چون تقی پورنامداریان استفاده كنیم، باید در فكر به تصویر كشیدن آن بود تا به شكل بهتری ارائه شود. كلمه به تنهایی در ذاتش كار خود را انجام داده، اما وقتی قرار است به تصویر درآید كار مشكل می شود. در برخی از برنامه های كوتاهی كه ساخته ایم نتوانسته ایم به جلوه های تصویری كلمات برسیم.
● داستان كوتاه امروزه به عنوان یكی از مهم ترین نوع های ادبی مطرح است. در این حوزه چه تدبیری اندیشیده اید؟
▪ كاری كه در ادبیات و تئاتر صورت می گیرد كاری تدریجی است. الان داستان كوتاه، رونقی پیدا كرده كه نتیجه پروسه ای طی شده است، ولی ما هنوز با این مقوله ارتباط وسیع پیدا نكرده ایم. قصد داریم این مسئله را بررسی كنیم و برای بررسی نیازمند این است كه فرق رمان با داستان كوتاه را برای مخاطب بگوییم و پروسه طی شده را توضیح دهیم. باید بحث كنیم داستان كوتاه چه مولفه هایی دارد كه تا این اندازه موفق بوده است؟ برای این كار برنامه ریزی كرده ایم كه از چهره های موفق در حوزه داستان كوتاه استفاده كنیم. مثلاً از داستان كوتاه نویس موفقی مانند مصطفی مستور خواسته ایم تا در حدود ۲۰ برنامه برخی از بهترین داستان های كوتاه جهان را انتخاب كند و اهمیت آنها را برای مخاطب شرح دهد. تلاش كرده ایم با این برنامه مخاطب ضمن اینكه از داستان كوتاه لذت می برد به اهمیت آن نیز پی ببرد و این نوع داستانی را بشناسد و به مرور در این مقوله خودش نیز صاحب نظر شود.
● یكی از انتظارات مهم از برنامه های شبكه چهار ایجاد فضایی برای گسترش فرهنگ كتابخوانی است.
▪ باید دید از یك برنامه چه می خواهیم. مثلاً اگر بگوییم وضع كتاب اسفناك است، باید برای برون رفت از این مسئله راه حل پیدا كرد، باید دید رسانه چطور می تواند به كتاب و وضعیت آن كمك كند و چگونه می توان آن را به زندگی مخاطبان و مردم وارد كرد. اگر صرفاً برنامه بسازیم كه در آن فقط بگوییم وضعیت كتاب بد است، دچار تكرار می شویم . واقعاً لزومی ندارد كه كتاب را بیاوریم در رسانه، ما باید فضایی ایجاد كنیم كه مخاطب علاقه پیدا كند كتاب بخواند، ولو اینكه كتاب را در رسانه نشان ندهیم. در ژاپن كتابخوانی خیلی رواج دارد و هر كس به این كشور می رود متوجه این مسئله می شود. در این كشور فرهنگ كتابخوانی به وجود آمده، یك حقیقت مستمری است كه ایجاد شده. با شعار و تبلیغات نمی توان این احساس و حقیقت را به وجود آورد بنابراین باید تامل كرد كه چطور می شود این فضا را ایجاد كرد.
دو برنامه مثال می زنم كه از شبكه چهار پخش شده. در برنامه های الهی قمشه ای، حدود ۴۰ تا ۵۰ بیت از اشعار نظامی گنجوی در ۳ برنامه خوانده شد. شرح و توصیفی كه قمشه ای مطرح كردند به گونه ای بر مخاطب تاثیر گذاشت كه نسخه های مختلف كتاب های نظامی گنجوی مورد توجه قرار گرفت و به چاپ های متعدد رسید. شیوه بیان خیلی مهم است. این اتفاق در زمانی افتاد كه نظامی به عنوان یك شاعر معروف داشت از حافظه مردم ما خارج می شد. برنامه آن چنان از تحقیق و پشتوانه علمی برخوردار نبود، اما تاثیر زیادی داشت. در مقابل در برنامه دیگری با اجرای علی معلم دامغانی، وقت زیادی صرف شد، مطالبی گفته شد كه محصول غوطه خوردن در زبان و فرهنگ اشعار خاقانی بود، اما تاثیری مشابه برنامه قمشه ای در ارتباط با استقبال از خاقانی صورت نگرفت.
● پس قبول دارید كه نوع برنامه سازی، انتخاب كارشناس و مجری تاثیر عمده ای دارد؟
▪ مسلماً. در واقع باید به جای شعار و تبلیغات، فضای دلنشین ایجاد كنیم تا مخاطب جذب كتاب خوانی شود.
● انتقاد به نوع برنامه های معرفی كتاب شما از همین زاویه است. نوع معرفی كتاب در اغلب برنامه های شبكه چهار در فضایی عاری از خلاقیت و صمیمیت صورت می گیرد. چرا شبكه ای مانند شبكه چهار كه ادعای فرهیختگی و ترویج فضای نخبه پرور را دارد، در برنامه های خاص كتابش دارای مجری موثری نیست كه با دست گذاشتن روی كتابی كه البته استعدادش را هم داشته باشد بر مخاطب آن بیفزاید؟ اغلب برنامه هایی كه در شبكه های مختلف درباره كتاب ساخته شده از لحنی سرد و بی رمق برخوردار هستند كه نسبت به یك كتاب هیجان ایجاد نمی كنند. در حالی كه نمونه های موفق در این زمینه در برنامه های مشابه وجود دارد. آیا سرانجام یك روز شاهد تولید برنامه موفقی در حوزه كتاب در شبكه چهار خواهیم بود؟ برنامه كتاب باید از مجری و كارشناسی برخوردار باشد كه صاحب اعتبار و امضا برای مخاطب باشد. در برنامه های مربوط به تئاتر یا سینما شاهد اطلاع رسانی، پخش و تحلیل درباره تازه ترین اجرای روی صحنه و فیلم های سینمای جهان هستیم، اما درباره ادبیات و كتاب این اتفاق كمتر می افتد.
▪ سطوح مختلف برنامه ها درباره كتاب است. برنامه ای داریم به صورت مجله ای كه درباره كتاب اطلاع رسانی می كند. این برنامه كتاب تازه منتشر شده را معرفی و درباره آن اطلاع رسانی می كند. در برنامه مجله ای در هفته تنها نیم ساعت مجال هست. در این نیم ساعت نمی توان درباره كتاب برنامه سازی كرد. برای سخن گفتن از یك كتاب باید برنامه سازی كرد و به سمت مستند سازی رفت. در برنامه ای قصد داریم درباره برخی از كتاب های مهم ایران و جهان مستند سازی كنیم كه در این مستند سازی، درباره كتاب های مهم ادبیات جهان از برخی از فیلم های تولید شده در ارتباط با آن كتاب ها نیز بهره گرفته ایم. قبلاً به این شكل بود كه برنامه ها به صورت گفت وگو ساخته می شد و می رفتیم درباره یك كتاب گفت وگو می كردیم ولی قصد داریم به جای گفت وگو كردن، از شكل مستند سازی استفاده كنیم. سطوح مختلفی از متفكران، نویسندگان و هنر های مختلف را در نظر گرفته ایم كه درباره آنها مستند سازی كرده و در این برنامه ها جذابیت ایجاد كنیم.
● از اتفاق برنامه هایی كه به صورت مستند درباره برخی از چهره های ادبی، فرهنگی و هنری ساخته شده، مخاطب بیشتری را جذب كرده، نمونه های خارجی موفقی نیز از شبكه چهار پخش شد. آیا تصمیم ندارید بنا بر همان الگو، مستند سازی كنید؟
▪ همین مسئله موفقیت در جذب مخاطب باعث شده كه شبكه چهار به سمت برنامه مستند سازی برود. در تعهد شبكه چهار، سریال سازی پیش بینی نشده است اما به جهت استقبال مخاطب، تصمیم گرفتیم به سمت مستند سازی سریالی برویم. مدیران نیز به این نتیجه رسیدند اگر قرار است مثلاً درباره شخصیت هایی مانند ابن سینا یا ملاصدرا سریالی ساخته شود در شبكه چهار این اتفاق بیفتد. یكی از برنامه هایی كه به طور جدی در شبكه چهار دنبال می شود، ساخت برنامه درباره خواجه نصیر الدین طوسی است. این كارها در سطوح مختلف مستند، مستند داستانی و نمایشی قرار است انجام شود. در این قلمروها شبكه مامور شده طرح بدهد و دنبال ساخت و تهیه آن باشد. با مقدماتی باید سراغ ساخت این برنامه ها برویم تا مخاطبان رده های مختلف داشته باشد و تنها با یك قشر خاص سروكار نداشته باشد.
● شكل داستانی نیز پیدا می كند؟
▪ بله. مانند برنامه های مستند خارجی كه مثلاً درباره میكل آنژ پخش كردیم، بنا داریم به گونه ای جذاب و دلنشین برای مخاطب باشد. خیلی از شخصیت های مهم و ماندگار ما زندگی جذاب و جالبی دارند. شخصیتی مانند پروفسور حسابی زندگی اش آنقدر جذاب است كه در یك برنامه سازی موفق می تواند مخاطب زیادی را جذب كند و به آن علاقه مند شود. مخاطب از نظم موجود در زندگی پروفسور حسابی درمی یابد كه چگونه آدمی موفق بوده است. در گذشته چندان از این زاویه نگاه نكرده ایم و برنامه های جذابی از این نوع نساخته ایم. این كاری است كه به صورت تدریجی پیش می رود. مخاطب برخی اوقات حساسیت هایی پیدا كرده كه امكان دارد، مثلاً حوصله تماشای برنامه های تئاتر را نداشته باشد و نتواند با المان های آن ارتباط برقرار كند. این ارتباط به صورت تدریجی امكان پذیر است.
حسن محمودی
