«هم پیمایی» برای هوای بهتر

یادداشتی برروش هم پیمایی ازدیدگاه زیست محیطی

رشد چشمگیر سرانه مصرف انرژی و قرارگرفتن بخش حمل ونقل در راس آلاینده‎های هوای کشور ایران نیاز به روش‎های کارآمد

در نظام مدیریت حمل‎ونقل را الزامی می‌کند، از جمله راهکارهای توصیه‌شده کنترل تقاضای سفر می‎باشد.

تشویق و زمینه‌سازی برای هم‎پیمایی یا همسفری یکی از زیرمجموعه‎های این راهکار است. از مجموعه تاثیرات آن کاهش انتشار گازهای سمی خطرناک و آلاینده‌های سوختی در اتمسفر، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و همچنین کم‌شدن آلودگی صوتی است.

● مقدمه

آلودگی هوا به یکی از ملموس‌ترین معضلات زیست محیطی در تهران و چندین شهر دیگر ایران تبدیل شده است. قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در ماده ۶۲ دولت را مکلف می‎داند، در طول برنامه چهارم آلودگی هوای شهرهای تهران، اهواز، اراک مشهد، تبریز شیراز، کرج و اصفهان را در حد استاندارد مصوب شورای‌عالی محیط زیست کاهش دهد. این برنامه که در ۸ محور تنظیم شده است در محور هشتم برپایش، آموزش و اطلاع‌رسانی تاکید شده است. ازآنجا که آلودگی هوا در این شهرها تهدیدی جدی علیه سلامتی شهروندان و محیط زیست محسوب می‎شود، نیاز به آموزش و اطلاع‌رسانی هرروز ضروری‎تر از گذشته می‎شود.

معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، در آبان‌ماه امسال اعلام کرد: امسال در تهران اصلا هوای پاک را تجربه نکرده‌ایم و از ابتدای سال تاکنون ۱۴۶ روز هوای سالم داشته‌ایم و ۱۷۵ روز هوای ناسالم. در این روزها نیز تهران و چند شهر دیگر ایران در وضعیت هشداردهنده‎ و شاید اضطراری از لحاظ آلودگی هوا قرار گرفته، تا جایی که منجربه تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات شد. آمارها نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی گاهی تا ۶۰ درصد افزایش می‌یابد. بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری‌های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است و پس ازهمه این موارد، اینجا باید عنوان کرد که بخش حمل‌ونقل مهم‌ترین آلاینده در کشور، یا به عبارتی یکی از مهم‌ترین دلایل به وجود آورنده این مشکلات و بیماری‎ها است.

از جانب دیگر یکی از بزرگترین مصرف‌کننده‎های انرژی و همچنین عمده‎ترین مصرف‎کننده فرآورده‎های نفتی در جهان محسوب می‎شود. در کشور ایران، مصرف انرژی در بخش حمل‎و‎نقل بعد از مصرف خانگی و تجاری، بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است. با توجه به رشد چشمگیر سرانه مصرف انرژی و به تبع آن هدر رفتن منابع و آسیب‎های زیست محیطی و نقش تعیین‌کننده بخش حمل و نقل به عنوان مهم‌ترین آلاینده کشور مدیریت کارآمد و به روز سیستم حمل‌ونقل امری حیاتی و اجتناب‌ناپذیر است.

● مدیریت سیستم حمل‌ونقل

ا۶۵۲۳۹;۶۵۱۹۴;ا۶۵۲۵۱;۶۵۱۶۶;ت ۶۵۲۵۱;۶۵۱۹۴;۶۴۵۱۰;۶۵۱۹۸;۶۴۵۱۰;۶۵۱۷۴; ۶۵۲۰۳;۶۴۵۱۱;۶۵۲۰۴;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۰; ۶۵۱۸۷;۶۵۲۵۲;۶۵۲۴۶;‌و۶۵۲۵۵;۶۵۲۴۰;۶۵۲۴۶; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; ۶۴۳۸۰;۶۵۲۶۰;۶۵۱۶۶;رد۶۵۲۰۳;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۱۹;۶۵۱۷۰;۶۵۲۴۰;۶۵۲۵۸;۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۶;۶۵۱۹۴;ی ۶۵۲۰۷;۶۵۱۹۴;ه ا۶۵۲۰۳;۶۵۱۷۴;:

۱ ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸;‌و۶۵۲۰۳;۶۴۵۱۱;۶۵۲۴۸;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۷۵;۶۵۲۴۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۱۵;۶۵۱۶۶;ی ۶۵۱۷۵;۶۵۲۰۴;۶۵۲۶۰;۶۴۵۱۱;۶۵۲۷۶;۶۵۱۷۵;۶۴۵۰۹; ۶۴۴۰۰;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۱۹;۶۵۲۶۲;ر ۶۵۲۵۱;و۶۵۱۷۹;۶۵۱۹۸;ی ۶۴۴۰۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۵۹;۶۵۲۰۶; ۶۴۵۱۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۳۵;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸;ا۶۵۲۵۵;۶۵۱۹۴;.

۲ ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; و۶۵۲۰۳;۶۴۵۱۱;۶۵۲۴۸;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۲۷;۶۵۱۹۸;۶۵۲۱۵;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۷۵;۶۵۲۰۴;۶۵۲۶۰;۶۴۵۱۱;۶۵۲۷۶;۶۵۱۷۵;۶۴۵۰۹; ۶۴۴۰۰;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۱۹;۶۵۲۶۲;ر ۶۵۲۵۱;و۶۵۱۷۹;۶۵۱۹۸;ی ا۶۵۲۳۵;۶۵۲۰۰;ا۶۴۵۱۰;۶۵۲۰۶; ۶۴۵۱۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۳۵;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸;ا۶۵۲۵۵;۶۵۱۹۴;.

۳ ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸;و۶۵۲۰۳;۶۴۵۱۱;۶۵۲۴۸;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۷۵;۶۵۲۴۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۱۵;۶۵۱۶۶;ی ۶۵۱۷۵;۶۵۲۰۴;۶۵۲۶۰;۶۴۵۱۱;۶۵۲۷۶;۶۵۱۷۵;۶۴۵۰۹; ۶۴۴۰۰;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸;۶۵۲۱۹;۶۵۲۶۲;ر ۶۵۲۵۱;و۶۵۱۷۹;۶۵۱۹۸;ی ۶۴۴۰۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۵۹;۶۵۲۰۶; ۶۴۵۱۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۳۵;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸; و ۶۵۲۲۷;۶۵۱۹۸;۶۵۲۱۵;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۷۵;۶۵۲۰۴;۶۵۲۶۰;۶۴۵۱۱;۶۵۲۷۶;۶۵۱۷۵;۶۴۵۰۹; ۶۴۴۰۰;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۱۹;۶۵۲۶۲;ر ۶۵۲۵۱;۶۵۱۵۸;۶۵۱۷۹;۶۵۱۹۸;ی ۶۴۴۰۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۵۹;۶۵۲۰۶; ۶۴۵۱۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۳۵;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸; ا۶۵۲۰۳;۶۵۱۷۴;.

۴ ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸;و۶۵۲۰۳;۶۴۵۱۱;۶۵۲۴۸;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۷۵;۶۵۲۴۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۱۵;۶۵۱۶۶;ی ۶۵۱۷۵;۶۵۲۰۴;۶۵۲۶۰;۶۴۵۱۱;۶۵۲۷۶;۶۵۱۷۵;۶۴۵۰۹; ۶۴۴۰۰;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۱۹;۶۵۲۶۲;ر ۶۵۲۵۱;و۶۵۱۷۹;۶۵۱۹۸;ی ۶۴۴۰۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۵۹;۶۵۲۰۶; ۶۴۵۱۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۳۵;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸; و ۶۵۲۲۷;۶۵۱۹۸;۶۵۲۱۵;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۷۵;۶۵۲۰۴;۶۵۲۶۰;۶۴۵۱۱;۶۵۲۷۶;۶۵۱۷۵;۶۴۵۰۹; ۶۴۴۰۰;۶۵۲۵۸; ۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۱۹;۶۵۲۶۲;ر ۶۵۲۵۱;۶۵۱۵۸;۶۵۱۷۹;۶۵۱۹۸;ی ا۶۵۲۳۵;۶۵۲۰۰;ا۶۴۵۱۰;۶۵۲۰۶; ۶۴۵۱۰;۶۵۱۶۶;۶۵۲۳۵;۶۵۱۷۶;۶۵۲۵۸; ا۶۵۲۰۳;۶۵۱۷۴;.

۶۵۲۱۹;۶۵۱۷۰;۶۵۲۴۰;۶۵۲۵۸;‌۶۵۱۶۹;۶۵۲۵۶;۶۵۱۹۴;ی۶۵۲۵۹;۶۵۱۶۶; ۶۵۲۵۹;۶۵۲۵۲;۶۴۵۱۱;۶۵۲۰۸;۶۵۲۵۸; در ۶۴۵۱۰;۶۴۴۰۱;۶۴۵۰۹; از ۶۵۲۵۱;۶۵۱۸۸;۶۵۱۶۶;۶۵۲۰۳;۶۵۱۷۰;۶۵۱۶۶;ت و۶۴۵۱۰;۶۴۳۹۵;ه از ۶۵۲۰۷;۶۵۱۶۶;۶۵۱۹۱;۶۵۲۵۸;۶۵۲۵۹;۶۵۱۶۶;ی ۴ ۶۴۴۰۴;۶۵۱۶۶;۶۵۲۵۵;۶۵۲۵۸; ۶۵۲۳۵;۶۵۲۶۲;ق ۶۵۲۵۱;۶۵۲۵۶;۶۵۱۸۸;۶۵۲۱۲;۶۵۱۹۸; ۶۵۲۵۵;۶۴۵۱۱;۶۵۲۰۴;۶۵۱۷۴;، اما برای جلوگیری از پراکندگی و به‌حاشیه رفتن مطلب، به دسته اول یعنی به روش‌های کاهش تقاضا پرداخته می‎شود. این روش شامل آن دسته از اقداماتی می‎شود که می‎تواند بدون تغییر در سطح عرضه حمل‌ونقل، منجر به کاهش تقاضا برای سفر شود. اقدامات متفاوتی در این دسته جای می‎گیرند یکی از آنها که می‌تواند تاثیر کاهش تقاضا را درنظر بگیرد هم‎پیمایی یا همسفری است.

● هم‎پیمایی؛ علیه خودروی تک‌سرنشین

چند سالی است که در برخی کشورها از جمله آمریکا، کانادا، استرالیا و برخی کشورهای اروپایی هم‎پیمایی صورت می‎گیرد و آمارهای موجود بیانگر تاثیرات مثبت آن در کشورهای فوق است. اگرچه ممکن است هم‎پیمایی نیز مانند هر راهکار دیگر نکات منفی و مسائلی به همراه داشته باشد، ولی چیزی که قطعا می‌توان درمورد آن نظر داد اتومبیل کمتر در خیابان‎ها به معنای آلودگی کمتر است.

کشورهای مختلف بر طبق شرایط جغرافیایی، امکانات، نوع مدیریت سیستم حمل‎ونقل و عوامل دیگر، فرهنگ سفر متفاوتی دارند. از حمل‎ونقل عمومی گرفته تا نیمه‌عمومی و رفت‌وآمد با دوچرخه تا حرکت پیاده انواع متفاوت سفر صورت می‎گیرد. هرکدام از این موارد خود مشتمل بر زیرمجموعه‌هایی می‎باشد که در این یادداشت کوتاه نه مجال و نه ضرورت بیان آن وجود دارد، لذا تنها به یک نوع سفر و آن هم سفر با اتومبیل متمرکز می‎شویم.

هر روز در جهان میلیون‌ها نفر با اتومبیل شخصی تک‌سرنشین سفرهای درون شهری و برون‌شهری دارند. در تهران طبق آمار سال ۱۳۸۹ شهرداری تهران، سالانه ۵۴۰ میلیون سفر درون‌شهری صورت می‎گیرد که ۴۱ درصد آن با وسیله نقلیه شخصی صورت گرفته است. چاره‌جویی‌های متفاوتی برای تعدیل مشکلات ناشی از حضور این تعداد اتومبیل در خیابان‌ها می‎تواند صورت گیرد راهکارهای کاهش تقاضا برای سفر از جمله آنهاست. همان‌طور که در بالا ذکرشد، روش هم‎پیمایی جزء اقداماتی است که کاهش تقاضا را مد نظر قرار می‎دهد. هم‎پیمایی (carpooling) که حتی می‌تواند به عنوان مکملی برای حمل و نقل عمومی باشد، به معنای حضور اتومبیل‎های کمتر در خیابان‌ها و درنتیجه تولید گازهای گلخانه‎ای کمتر است. هم‎پیمایی باعث می‎شود هیدروکربن، اکسیدنیترژن، مونوکسید کربن و دی اکسیدکربن کمتری ایجاد و وارد محیط زیست شود.

● اثرات گازهای سمی تولیدی اتومبیل‎ها

طبق آمار وزارت صنایع، در ۷ سال اخیر به اندازه تمام سال‌های قبل از آن اتومبیل تولید شده است. اثرات ناشی از تردد این تعداد انبوه اتومبیل در خیابان‌ها خروج حجم زیادی از گازهای سمی بسیار مضر است. از ترکیب دی‌اکسیدنیتروژن و هیدروکربن، اوزون تشکیل می‎شود که به شدت باعث سوزش گلو، چشم و مشکلات تنفسی می‎شود. منواکسیدکربن باعث ایجاد سردرد، بی‎حالی و خواب‌آلودگی می‎‎شود. در موارد حاد آن نیز منجر به مرگ می‎شود. دی اکسیدکربن یکی از عمده‌ترین ایجادکننده‌های گرمایش جهانی است. گرمایش جهانی در سال‌های اخیر نگرانی‌های زیادی را برای دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی مربوط به محیط زیست و کارشناسان بهداشت و توسعه ایجاد کرده است. فاجعه‎ای که می‎تواند طوفان‌ها و سیل‌هایی را موجب شود اثرات مخرب عظیمی به‌بارآورد. پس با درنظر گرفتن هر کدام از تاثیرات مخربی که ورود این مواد سمی خطرناک به محیط زیست طبیعی وارد می‎کند، ضرورت به‌کارگیری روشی که بتواند به انتشار کمتر آنها در محیط کمک کند آشکارتر می‌شود.

در اینجا شاید لازم باشد مثال کوتاهی برای روشن شدن میزان کاهش انتشار گازهای سمی ناشی از به‌کارگیری روش هم‌پیمایی بیاوریم. در نظر بگیرید که ۱۲۵ نفر کارمند روزانه با اتومبیل شخصی خود مسافت ۳۰ کیلومتری محل کارشان را طی می‌کنند. اگر این کارمندان تصمیم بگیرند درطول ۲ هفته هر ۲ نفر با یک اتومبیل به محل کار خود بروند در حدود ۳۶ کیلوگرم گاز هیدوکربن، ۲۰ کیلوگرم اکسید نیتروژن ۳۰۰ کیلوگرم مونواکسید کربن، ۵۰۰۰ کیلوگرم دی اکسید کربن کمتری در محیط انتشار می‌دهند. علاوه بر آن ۵۵۰ گالون بنزین نیز در طول این ۲ هفته کمتر مصرف می‎شود. حال در نظر بگیرید اگر این کار در تمام مدت سال و در نقاط مختلف توسط افراد مختلف انجام شود میزان انتشار گازهای سمی و مضر و مصرف بنزین و همچنین آلاینده‌های سوختی ناشی از آن تا چه حد کاهش می‌یابد؟

اکنون نوع دیگر آلودگی، یعنی آلودگی صوتی را درنظر می‌گیریم، یک عامل خستگی که ظرفیت کار انسان را چه در مشاغل فکری و چه در شغل‌های بدنی و ساده کاهش می‌دهد. آلودگی که بر وضع روانی و روحی شخص اثر کرده، باعث اشکال در تطابق انسان با محیط کار و حتی اجتماع و خانواده می‌شود. با جا افتادن فرهنگ هم‎پیمایی و رواج آن، به تدریج اتومبیل‌های کمتری در خیابان‎ها حضور خواهند یافت که در نتیجه ازدحام و شلوغی کمتری به وجود خواهد آمد. به‌عبارتی، آلودگی صوتی که امروزه همه ما علی‌الخصوص در شهرهای بزرگ هنگام حضور در خیابان‌ها تجربه می‌کنیم، آشفتگی‌ها و هیجاناتی که با بوق‌های ممتد و ازدحام سرسام‌آور اتومبیل‌ها ایجاد می‎شود کمتر خواهد بود.

اگرچه اجرای فرهنگ هم‎پیمایی نیاز به زمینه‌سازی از طریق آموزش و تشویق افراد به انجام آن دارد، ولی با درنظر گرفتن مزایای آن و نیازی که وجود دارد، می‌توان گفت هزینه‎ای است که در صورت پرداخت و مسیری که در صورت طی شدن، می‌توان امیدوار بود در درازمدت به نتایج مثبتی برسد.

نسرین شیخی

دانش‌آموخته برنامه‌ریزی شهری دانشگاه هنر تهران