جایگاه زن در خلقت

شخصیت زن و حقوق وی, از مسائلی است كه در طول تاریخ همواره مظلوم واقع شده است هرچند در جهان كنونی درباره آن بسیار سخن گفته و كتاب نوشته شده اما واقعیت آن است كه این مظلومیت در جهان متمدن كنونی هنوز وجود دارد

مقدمه

شخصیت زن و حقوق وی، از مسائلی است كه در طول تاریخ همواره مظلوم واقع شده‏است. هرچند در جهان كنونی درباره آن بسیار سخن گفته و كتاب نوشته شده. اما واقعیت آن است كه این مظلومیت در جهان متمدن كنونی هنوز وجود دارد. در اعصار گذشته، همواره زن راموجودی پست می‏شمردند و او را عضوی ناقص كه طفیلی و سربار جامعه است معرفی می‏كردند و تفاوت‏های او را با مرد، مایه نقصان او می‏دانستند. اما بر عكس در قرن اخیر در هر محفلی سخن از زن، شخصیت و حقوق اوست. مخصوصا در جوامع غربی كه مبارزه برای آزادی زن بیداد می‏كند. جالب این‏جاست كه هرچند این دو دوره از لحاظ تقدم و تاخر زمانی با هم اختلاف و فاصله دارند، اما شیوه برخورد با زن هیچگاه عوض نشده است; به دیگر سخن اگرچه شعارها و شخصیت ظاهری به زن دادن نسبت‏به گذشته جلوه‏ای زیباتر به خود گرفته اما نفس‏الامر با گذشته هیچ تفاوتی نكرده است. در گذشته، به زن سركوفت ناقص بودن می‏زدند و او را مجبور می‏كردند برای كم جلوه كردن نقص خویش، همیشه خود را محتاج مرد و زیر سایه او بداند و سعی كند تا می‏تواند كاری كند كه مردها از او راضی باشند و در نتیجه، همواره در كنج‏خانه بماند و از كمال علمی و معنوی محروم بشود و بدین روی، خود نیز باور كرده بودكه عضو ناقص اجتماع است و خود را مستحق شخصیت و حقوق نمی‏دانست. در هر حال، هر دو دوره در پایمال كردن شخصیت و حقوق زن مشترك بوده‏اند و چه بسا ضربه دوره دوم بسیار مخرب‏تر بوده است. جوامع غربی، شخصیت و ارزش زن را در استفاده ابزاری از وی می‏داند. ملاك پذیرش یك زن در غرب، این است كه خود را بیش‏تر در معرض دیگران قرار بدهد. متاسفانه در پیش از انقلاب، تب مبارزه برای آزادی زن به ایران هم سرایت كرده بود. حكومت پهلوی سعی داشت‏به هر شكلی كه شده چادر را از سر زنان بردارد و بالاجبار آن‏ها را در جایگاه رفیع خود بنشاند و با انجام مراسم‏های گوناگون از قبیل انتخاب دختر شایسته و... ایران را به ماكتی از غرب تبدیل كرده‏بودند. و به قول امام عزیزمان رحمه الله «در دوره اختناق می‏خواستند زنان جنگجوی ما را ننگجو بار آورند.» به این ترتیب، آن‏ها زن را حتی بالاتر از مرد حساب می‏كردند و این بار برعكس دوره قبل، تفاوت‏های زن و مرد را نقص برای مرد می‏دانستند! ولی واقعیت این است كه زن در هیچ كدام از این دو دوره، شخصیت واقعی خود را نیافته و در هر دو دوره از رشد و كمال علمی و معنوی خود باز مانده است.

در این‏جاست كه پای اسلام ناب به عنوان حامی واقعی زن به میان می‏آید. آنچه اسلام در مورد زن می‏گوید، كاملا با آنچه در جهان امروز بدان عمل می‏شود تفاوت دارد; اسلام زن را همانند مرد، انسانی بزرگ با شخصیتی مستقل می‏داند كه تا اوج ملكوت می‏تواند پرواز كند. اسلام با قرار دادن محور تقوا برای سنجش انسان‏ها، ملاك برتری افراد را نسبت‏به دیگران، صرفا داشتن تقوای بیش‏تر می‏داند.

خلقت انسان

در اندیشه قرآن انسان از خاك آفریده شده و بازگشت همه به خاك و مبعوث شدن همه نیز از خاك می‏باشد: «منها خلقناكم و فیها نعیدكم و منها نخرجكم تارهٔ اخری‏». (۱)

هم‏چنین قرآن خلقت انسان را به هفت مرحله تقسیم می‏كند. (۲) تفسیر نمونه در توضیح آیه ۶۷ سوره مؤمن می‏نویسد: «.. به این ترتیب نخستین مرحله، مرحله تراب و خاك است. مرحله دوم، مرحله نطفه كه مربوط به همه انسان‏هاست جز آدم و حوا. مرحله سوم، مرحله‏ای است كه نطفه تكامل یافته و رشد قابل ملاحظه‏ای نموده و به صورت یك لخته خون بسته در آمده است. پس از این مرحله «مضغه‏» (چیزی شبیه به گوشت جویده) و مرحله ظهور اعضا، مرحله حس و حركت است كه در این‏جا چهارمین مرحله را مرحله تولد جنین ذكر می‏كنند و مرحله پنجم را مرحله تكامل قدرت و قوت جنسی كه (بعضی آن را سن سی سالگی می‏دانند) قرآن از آن تعبیر به «بلوغ اشد» كرده است. از آن به بعد، مرحله عقب گرد و از دست دادن نیروها آغاز می‏شود و تدریجا دوران پیری كه مرحله ششم است فرا می‏رسد. سرانجام پایان عمر، كه آخرین مرحله است فرا می‏رسد و انتقال از این سرا به سرای جاویدان تحقق می‏یابد» (۳)

خلقت زن در آینه ادیان و اندیشه‏ها

به راستی خلقت زن چگونه است؟ آیا او هم خلقتی همانند مرد دارد؟ آیا تفاوتی از لحاظ تركیب ماده و جسم بین زن و مرد وجود دارد؟ یا به تعبیر بعضی‏ها كه مرد را موجودی برتر می‏دانند، آیا از آفرینش برتر نیز نسبت‏به زن برخوردار است و «زن خلقتی ناقص دارد»؟

برای پاسخ به سؤالات فوق ابتدا به بررسی نظریات مختلف در این‏باره پرداخته و سپس نظر اسلام را مطرح می‏كنیم. قدیمی‏ترین نظریه در این زمینه، نظریه افلاطون است كه می‏گوید: «انسان در اول دو جزء نبود بلكه در اثر ارتكاب گناه، مورد غضب خداوند قرار گرفت و به دو جزء نر و ماده تقسیم گردید». (۴) «ایرانیان باستان نیز اعتقاد داشتند، كیومرث اولین انسان بود كه وارد زمین گردید و سی سال در كوهستان‏ها زندگی نمود و در موقع مرگ نطفه‏ای از پشتش چكید و در اثر تابش آفتاب خشكید تا چهل سال دیگر در روز مهرگان (۱۶ مهر) كه جشن باستانی است‏به صورت دو ساقه ریواس از زمین رویید، آنگاه به شكل انسان یكی به نام «میشانه‏» جنس ماده و دیگری «میشه‏» جنس نر در آمدند.» (۵) «كاتولیك‏ها، معتقدند كه روح مرد با روح زن فرق دارد و تنها مریم در میان زنان دارای روح معادل با مردان است و روح بقیه زنان حالت‏بین انسان و حیوان دارد.» (۶)

یهودیان معتقدند: «حوا از آخرین دنده چپ آدم آفریده شده است‏» (۷) و نیز در تورات (تحریف شده) آمده است: «خدا گفت: درست نیست آدم تنها بماند لذا حوا را آفرید ...» (۸)

«بهاگواد گیتا - كه دارای آیین هندو می‏باشد - عقیده كلی را این‏گونه تشریح می‏كند: این فقط روح گنهكار است كه به صورت زن متولد می‏شود.» (۹)

«در كتاب لجبكی - كتاب مذهبی ژاپن باستان - در قسمت‏خلقت انسان نوشته شده است: آماتراسو - اله آفتاب - كه خدای خدایان است مرد و زن را یكسان آفرید ولی زن نتوانست از این تساوی بهره گیرد، لذا مرد برتر گردید.» (۱۰)

نظر اسلام در خلقت زن

اگر بخواهیم دقیقا نظر اسلام را مورد بررسی قرار بدهیم، باید ببینیم نظر قرآن درباره خلقت زن و مرد چیست. قرآن كریم در آیات متعددی این موضوع را مطرح كرده است; از جمله آیه ۲۱ سوره روم، ۲۷ نحل، ۱۱ شوری، ۴۹ ذاریات، و آیه ۱ سوره نساء. از باب نمونه و رعایت اختصار، به تفسیر و توضیح آیه اول سوره نساء پرداخته و نظریات مختلف مفسران و دانشمندان را در این مورد، بررسی می‏نماییم:

یایها الناس اتقوا ربكم الذی خلقكم من نفس واحدهٔ و خلق منها زوجها...»; تعدادی از مفسران و دانشمندان اهل تسنن اعتقاد دارند كه زن از دنده چپ مرد آفریده شده است. از جلمه طبری پس از این‏كه در تفسیر خود نظرات مختلف محدثین را در این مورد می‏آورد، به بررسی آن‏ها می‏پردازد. هرچند كه در آخر نظر خود را بیان نمی‏دارد، اما آنچه از شواهد به دست می‏آید این است كه او هم این نظریه را بیش‏تر قبول دارد و حتی در تاریخ خود (تاریخ طبری) این‏گونه می‏آورد: «.. خدا آدم را در بهشت قرار داد كه در آن تنها همی رفت و همسری نداشت كه بدو آرام گیرد لحظه‏ای بخفت و چون بیدار شد زنی را بالای سر خود دید كه خدای از دنده او خلق كرده بود... به گفته اهل تورات و دیگر مطلعان، خوابی برای او [آدم] انداخت. آن‏گاه یك دنده او را از طرف چپ بگرفت و جای آن را از گوشت پركرد و آدم هم‏چنان در خواب بود تا خدا از دنده وی حوا را بیافرید...» (۱۱)

---