ایالات متحده آفریقا در راه است

قاره آفریقا با ۵۴ کشور یکی از بزرگ ترین قاره های جهان را تشکیل می دهد قاره ای که با بیش از یک میلیارد نفر جمعیت و داشتن ارزنده ترین منابع زیرزمینی و بکر می تواند نقش تعیین کننده ای در تحولات جهانی داشته باشد

قاره آفریقا با ۵۴ کشور یکی از بزرگ‌ترین قاره‌های جهان را تشکیل می‌دهد؛ قاره‌ای که با بیش از یک میلیارد نفر جمعیت و داشتن ارزنده‌ترین منابع زیرزمینی و بکر می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تحولات جهانی داشته باشد. هرچند این قاره از ظرفیت‌های بالایی برای حضور در معادلات بین‌المللی برخوردار است، اما به دلایل مختلف نه تنها به این مهم دست نیافته بلکه همواره کانون بحران‌های متعدد بوده است. البته قدرت‌های جهانی و نظام سلطه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این قاره برای توسعه و پیشرفت خود بهره‌برداری کرده، چنان‌که بخشی از توسعه غرب مدیون این کشورها بوده است.

به عبارت دیگر می‌توان گفت آفریقایی‌ها ثروتمندانی بوده‌اند که فقرشان به دلیل ثروتشان بوده که هرگز نتوانسته‌اند از آن در جهت توسعه خود بهره‌برداری کنند. با تمام این تفاسیر کشورهای مذکور در سال‌های اخیر با گرایش به اتحادیه‌های منطقه‌ای و قاره‌ای توانسته‌اند تا حدودی به احیای جایگاه واقعی خود بپردازند چنان‌که اکنون از طرح ایالات متحده آفریقا سخن به میان می‌آورند. روند تحولات نشانگر حضور نقش‌ آفرین این قاره در تحولات جهانی است به گونه‌ای که بسیاری از ناظران سیاسی از احیای جایگاه جهانی این قاره سخن می‌گویند.

قاره آفریقا به رغم داشتن بیشترین معادن زیرزمینی بویژه منابع انرژی، اورانیوم، طلا و الماس و هزاران معدن گران‌قیمت دیگر و بیش از یک میلیارد نفر جمعیت همچنان در فقر و شرایط بد انسانی قرار دارد. در باب ریشه‌های فقر و بحران‌های جاری در آفریقا چند نکته قابل توجه است.

الف) نظام حاکم بر قاره آفریقا نظام قبیله‌ای است به گونه‌ای که هر کشور و منطقه‌ای متشکل از صدها قبیله کوچک است که هر کدام تلاش دارند سلطه خود را بر کل آن سرزمین حاکم سازند. عدم توافقات و همگرایی قومی در کشورها به جنگ‌های نژادی و قومی و دینی در این کشورها منجر شده است.

ب) اختلافات مرزی و تقابل‌های دوجانبه و چندجانبه میان کشورهای آفریقایی آنها را در مسیر چالش‌های منطقه‌ای قرار داده است. بسیاری از کشورهای آفریقا دارای اختلافات مرزی هستند که آنها را به رویارویی با یکدیگر سوق داده است. هرچند کشورهای آفریقایی گام‌هایی برای حل اختلافاتشان برداشته‌اند، اما همچنان مواردی از این امر مشاهده می‌شود که بر کل قاره تاثیرگذار بوده است.

ج) سیاست‌های استعمار و نظام سلطه از جمله نظام آپارتاید حاکم شده بر آفریقا، اصلی‌ترین چالش‌های آفریقا بوده و هست. ثروت‌های آفریقا موجب شده تا در چند قرن گذشته نظام سلطه با عناوین مختلف برای نفوذ در این قاره فعالیت داشته باشد؛ کشورهایی که در چند قرن گذشته برای رسیدن به منافع خود از هیچ جنایت و کشتاری در آفریقا فرو گذار نکرده‌اند. کشتار و قتل‌عام دسته‌جمعی رنگین‌پوستان با ایجاد و حاکمیت نظام آپارتاید (نژادپرستی)، گسترش فقر و بی‌سوادی، انتشار بیماری‌های فراگیر برای کشتار دسته‌جمعی آفریقایی‌ها، ایجاد جنگ‌های قبیله‌ای و منطقه‌ای، بایکوت رسانه‌ای تحولات آفریقا و سرپوش نهادن بر حقایق حاکم بر این قاره، ایجاد گروه‌های تروریستی برای توجیه اشغال و جنایت در این کشورها، جلوگیری از اجرای تعهدات بین‌المللی برای پایان دادن به فقر و چالش‌های انسانی این قاره، مقابله با برقراری ارتباط میان کشورهای آفریقایی با سایر نقاط جهان، ممانعت از ورود علم و تکنولوژی به آفریقا در حالی که ثروت‌های این قاره را چپاول می‌کنند و... تنها بخش‌هایی از طرح‌های استعمار برای سلطه بر آفریقا بوده است.

● قاره‌ای ثروتمند نه فقیر

نکته بسیار مهم آن‌که سلطه‌گران در تبلیغات رسانه‌ای و جهانی چنان وانمود می‌کنند که آفریقا قاره‌ای فقیر و بدون بهره است که صرفا با کمک این کشورها به حیات خود ادامه می‌دهد در حالی که در لوای این تبلیغات حقایق اصلی یعنی ثروت‌های گسترده آفریقا را پنهان می‌سازند.

ثروت‌ کشورهای غربی و استعمارگر از غارت منابع مالی و انسانی این قاره است. جالب توجه آن‌که پیشرفت و توسعه غرب برگرفته از زحمات بردگانی است که در چند قرن گذشته به عناوین مختلف از آفریقا راهی این کشورها شده‌اند.

بردگانی که با کمترین امکانات زندگی و در بدترین شرایط برای توسعه غرب به کار گرفته شده‌اند در حالی که خود و قاره‌شان از این تلاش‌ها دستاوردی نداشته‌اند. باید توجه داشت که در قرن ۲۱ نیز نظام سلطه همچنان به سیاست‌های گذشته‌ خود درقبال آفریقا ادامه می‌دهد حال آن‌که نام آن را امروز کمک به توسعه آفریقا، اجرای کمک‌های بشردوستانه، مبارزه با تروریسم، برقراری امنیت بین‌الملل و... نام نهاده‌اند.

آنها همچنین گسترش القاعده و گروه‌های تروریستی به درون قاره آفریقا را بهانه‌ای دیگر برای سلطه بر این قاره قرار داده‌اند. نمونه بارز آن تحرکات آمریکا برای تاسیس ۱۲?پایگاه نظامی (طرح آفریکوم) در آفریقاست که به نام امنیت بین‌الملل و مبارزه باتروریسم صورت می‌گیرد.

● امید آفریقا به فردا

قاره آفریقا اکنون هرچند با چالش‌های بسیاری مواجه است اما تلاش دارد به عنوان بازیگری فعال در معادلات جهانی ایفای نقش کرده و تا حدودی از شرایط گذشته خارج شود.

تحولات این قاره نشان می‌دهد این کشورها توانایی تبدیل شدن به کشورهایی با جایگاه جهانی را دارند و برای تحقق این مهم نیز گام‌هایی برداشته شده است.

۱) در بسیاری از کشورهای آفریقایی هرچند که هنوز نظام کودتا و حکومت‌های نظامی مشاهده می‌شود اما نوعی بیداری مردم در اکثر کشورها ایجادشده که تلاش دارند ضمن ایجاد حکومت‌های مردمی به مقابله با نظام سلطه بپردازند. نمونه بارز آن آفریقای جنوبی است که با براندازی نظام آپارتاید به سمت توسعه و پیشرفت گام برداشته‌ است یا کشورهایی مانند الجزایر، سودان، لیبی و... که توانسته‌اند با حکومت‌های مردمی و واحد از جایگاه منطقه‌ای مطلوبی برخوردار گردند.

این فرآیند می‌رود تا از کشورهای آفریقایی، کشورهایی در حال توسعه بسازد که در عرصه جهانی نیز ایفای نقش خواهند کرد.

۲) تشکیل اتحادیه‌های منطقه‌ای و سراسری مانند اتحادیه آفریقا از بزرگ‌ترین دستاوردهای قاره آفریقاست. کشورهای آفریقایی دریافته‌اند که تنها راه‌حل پایان چالش‌هایشان و قرار گرفتن در مسیر توسعه و پیشرفت اتحاد داخلی و مقابله واحد با مشکلات بویژه نظام سلطه است. ۵۴ کشور آفریقایی با ایجاد اتحاد سراسری و حتی طرح ایجاد ایالات متحده آفریقا تلاش کرده‌اند تا ضمن مدیریت چالش‌های داخلی به بازیگری فعال در معادلات جهانی بپردازند.

این تحرکات دستاوردهای بسیاری برای آفریقا داشته است، چرا که از یک‌سو مشکلات آفریقا به صورت بومی و بدون دخالت خارجی بررسی و مرتفع می‌شود و از سوی دیگر این اتحاد پیوندی را در میان بیش از یک میلیارد نفر جمعیت ایجاد می‌کند که می‌تواند بازیگری فعال آفریقا در معادلات جهانی را به همراه داشته باشد.

اکنون کشورهای آفریقایی خواستار داشتن یک کرسی دائم در شورای امنیت و فعالیت در بسیاری از اتحادیه‌ها و نهادهای بین‌المللی هستند که می‌تواند به ایجاد جایگاه واقعی این قاره در جهان منجر شود. بسیاری از ناظران سیاسی تاکید دارند قاره آفریقا محور تحولات آینده جهان خواهد بود، زیرا با همگرایی منطقه‌ای می‌تواند در معادلات بین‌المللی نقشی تاثیرگذار ایفا کند. از دلایل این مهم، نیاز روزافزون بشریت به منابع انرژی و مواد خام است که آفریقا از بیشترین ظرفیت در این حوزه برخوردار است.

۳) توسعه روابط با کشورهای مستقل و دوری از روابط با کشورهای دارای سابقه استعمارگری از دیگر راهکارهای اجرا شده در آفریقاست.

همچنین قاره ثروتمند آفریقا برای رسیدن به توسعه، ایجاد همگرایی با کشورهای مغایر با نظام سلطه را در پیش گرفته‌ است که توسعه روابط با کشورهایی مانند چین، ایران، کشورهای آمریکای لاتین و... در این چارچوب است. این روابط موجب تقویت جایگاه و موقعیت طرفین در مقابله با تحرکات زیاده‌طلبانه نظام سلطه شده، در حالی که هر کدام با برخورداری از ظرفیت‌های ویژه خود می‌توانند مکملی برای توسعه یکدیگر باشند.

نکته اساسی آن که بخش قابل توجهی از جمعیت آفریقا را مسلمانان تشکیل می‌دهند و در کنار مسلمانان سایر مناطق جهان می‌توانند ابعاد گسترده‌ای از مبارزه با نظام سلطه را اجرایی سازند.

در این میان ارتباط کشورهای آفریقایی با کشورهای عربی و اسلامی ضمن این که همبستگی بین مسلمانان را در سراسر جهان تقویت می‌کند می‌تواند راه را برای پیشرفت و توسعه روابط کشورهای قاره آفریقا هموار سازد و به همین ترتیب جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی آنها که آرزو دارند روزی ایالات متحده جدیدی باشند مستحکم کند. کشورهای آفریقایی با عبور از دوران‌های سیاه گذشته که عمدتا زایده شرایط استعمارگران و استعمارشوندگان بود اینک در دوران جدید می‌تواند آنچنان که منافع‌شان اقتضا می‌کند به توسعه روابط خود با کشورهای دوست همت گمارند.

قاسم غفوری