رژیم حقوقی حاشیه نشینان مانعی برای سرمایه گذاری گسترده در خزر

خزر را به سرنوشت خلیج فارس دچار نكنیم امروزه وجود منابع هیدروكربوری برای هر كشوری یك نعمت بزرگ محسوب می شود نفت, گاز و مشتقات و فرآورده های آنها در عصر تكنولوژی از چنان ارزشی برخوردارند كه در روابط استراتژیك كشورها نقش غیرقابل انكاری پیدا كرده اند طبعا در چنین شرایطی احتمال وجود نفت در یك منطقه نیز تمامی امكانات و تجهیزات را برای بهره برداری از آن بسیج می كند و چه بسیارند مناطقی كه دریغ از یك قطره نفت برای ادامه حیات در دنیای جدید چشم به دستان دلالان نفتی دوخته اند

خزر را به سرنوشت خلیج‌فارس دچار نكنیم امروزه وجود منابع هیدروكربوری برای هر كشوری یك نعمت بزرگ محسوب می‌شود. نفت، گاز و مشتقات و فرآورده‌های آنها در عصر تكنولوژی از چنان ارزشی برخوردارند كه در روابط استراتژیك كشورها نقش غیرقابل انكاری پیدا كرده‌اند. طبعا در چنین شرایطی احتمال وجود نفت در یك منطقه‌ نیز تمامی امكانات و تجهیزات را برای بهره‌برداری از آن بسیج می‌كند و چه بسیارند مناطقی كه دریغ از یك قطره نفت برای ادامه حیات در دنیای جدید چشم به دستان دلالان نفتی دوخته‌اند.

●میدانی به نام خزر

دریای خزر، یكی از همان مناطقی است كه نتایج شناسایی اولیه در هشت بلوك مهم جنوبی آن نشان از ۳۲میلیارد و ۸۵۰ میلیون بشكه نفت درجای احتمالی دارد كه درون آن نهفته است در كل منطقه نیز جمهوری آذربایجان ۲۷ میلیارد بشكه، ایران ۵/۷ میلیارد بشكه، روسیه ۱۵ میلیارد بشكه و تركمنستان ۱۶ میلیارد بشكه نفت در قسمت‌های متعلق به خودشان در دریای خزر ذخیره دارند. نكته جالب اینجاست كه هنوز هیچ قطره‌ای از طلای سیاه این منطقه عاید كشورمان نشده است. در خوشبینانه‌‌ترین حالت با ضریب برداشت ۲۰ درصد از میادین نفتی جنوب دریای خزر با ذخیره حدود ۳۳ میلیارد بشكه ۵/۶ تا ۷ میلیارد بشكه نفت به دست می‌آید كه با احتساب هزینه ۱۰ دلاری برای تولید هر بشكه به ۷۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم كه با فروش هر بشكه نفت تا ۵۰ دلار به بازار جهانی می‌توانیم ۳۵۰ میلیارد دلار را وارد خزانه كشور كنیم. بلوك البرز یك با ذخیره نفت درجای احتمالی ۲۰ میلیارد بشكه، بزرگ‌ترین ساختار شناسایی شده در جنوب دریای خزر است كه در محدوده مشترك با جمهوری آذربایجان و در عمق ۵۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. بلوك‌های ۲۹ (چالوس) و شش نیز هر یك با ذخیره احتمالی ۳ میلیارد بشكه در محدوده ۱۷ تا ۲۲ درصد و محدوده ۱۴ درصد آب‌های دریای خزر و در عمق ۷۵۰ تا ۸۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌اند. همچنین بلوك‌های نور و رویان با ذخیره ۵۵/۲ میلیارد بشكه در محدوده ۱۷ درصد و در عمق ۷۰۰ متری، بلوك رامسر با ذخیره ۵/۱ میلیارد بشكه در محدوده ۱۱ درصد و در عمق ۶۰۰ متری، بلوك هشت با ذخیره ۴/۱ میلیارد بشكه در نزدیك ساحل ایران و در عمق ۵۵۰ متری، بلوك هفت با ذخیره ۹۰۰ میلیون بشكه نفت درجای احتمالی و در عمق ۷۵۰ متری و بلوك ۱۸ (رودسر) با ذخیره نفت درجای احتمالی ۵۰۰ میلیون بشكه در نزدیكی ساحلی ایران و در عمق ۸۰ متری واقع شده‌اند.

●سهم ایران از منابع دریای خزر

پس از این كه چاه نفت میثم و مقداد و یك چاه دیگر درسالهای ۶۹ و۷۰ در نزدیكی ساحل ایران در دریای خزر با استفاده از دكل قرضی آذربایجان به گاز رسید، برای مدتی طولانی بحث استخراج نفت در دریای خزر به حاشیه رانده شد و پس از سالها، همچنان موضوع رژیم حقوقی دریای خزر و خط مرزی ایران بلاتكلیف مانده است و هنوز هم برای بحث در این رابطه به قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ استناد می‌شود. امروز رژیم حقوقی ایران در این بحر قدیمی نامعلوم است و خط مرزی كه برای كشورمان كشیده شده، موهوم و غیرقابل قبول محسوب می‌شود؛ چرا كه بخش اصلی سهم ایران را از منابع نفت را در بر نمی‌گیرد.ناگفته نماند كه از ابتدای سال ۲۰۰۴ میلادی تاكنون بیش از یك میلیارد بشكه نفت از ذخایر دریای خزر برداشت شده كه سهم ایران از این رقم صفر بوده است و دلیل آن هم مشكلات مربوط به رژیم حقوقی كشورهای حاشیه خزر و نبود یك موافقتنامه جامع میان پنج كشور ساحلی این دریاست؛ هر چند كه روسیه، آذربایجان و قزاقستان هر یك موافقتنامه‌های دو جانبه‌ای را با دیگری امضاء كرده‌اند، اما موضع ایران این است كه به هركشور باید ۲۰ درصد از منابع دریا داده شود و به بیان دیگر هر كشور باید ۲۰ درصد تمامی درآمدهای تولید را از كل منطقه خزر دریافت كند. دریای خزر منطقه‌ای شامل دولت‌های ساحلی این دریا یعنی آذربایجان، قزاقستان، تركمنستان، روسیه و ایران است. سه كشور آذربایجان، قزاقستان و تركمنستان طی یك سال و هشت ماه گذشته یك میلیارد و ۴۰ میلیون بشكه نفت از ذخایر نفتی دریای خزر برداشت كرده‌اند و قزاقستان بیشترین برداشت را از ذخایر نفت دریای خزر در این مدت داشته و در حالی كه تولید نفت این كشور در دریای خزر در سال ۲۰۰۴ میلادی روزانه یك میلیارد و ۱۷۶ هزار بشكه در روز بوده ،‌ این رقم در سال ۲۰۰۵ به یك میلیون و ۲۳۴ هزار بشكه در روز افزایش یافته است. آذربایجان نیز طی هشت ماه سال ۲۰۰۵ میلادی به طور متوسط ۳۹۸ هزار بشكه نفت در روز از دریای خزر برداشت كرد كه این رقم در سال ۲۰۰۴ میلادی ۳۱۰ هزار بشكه در روز بوده است. از سوی دیگر تركمنستان در سال ۲۰۰۵ میلادی به طور متوسط ۱۹۵ هزار بشكه نفت در روز از خزر برداشت كرد كه این رقم در مقایسه با تولید ۱۹۷ هزار بشكه‌ای این كشور از دریای خزر اندكی كاهش نشان می دهد. به طور متوسط در سال ۲۰۰۵ میلادی روزانه یك میلیون و ۳۹۷ هزار بشكه نفت دریای خزر به بازارهای جهانی صادر شده است كه این رقم در مقایسه با سال ۲۰۰۴ میلادی ۲۵۰ هزار بشكه در روز افزایش نشان می‌دهد. پیش‌بینی می شود كه سطح تولید نفت خزر در سال ۲۰۱۵ به چهار میلیون بشكه در روز برسد و این در حالی است كه میزان تولید كشورهای عضو اوپك در همین سال ۴۵ میلیون بشكه خواهد بود. در طول ۱۵ سال گذشته كشورهای غربی با استفاده از سرمایه، تكنولوژی و دیپلماسی تلاش‌های بسیاری را به منظور كاهش وابستگی به نفت خاورمیانه انجام داده‌اند و بازارهای شرق به ویژه چین و آسیای جنوب شرقی نیز حساب ویژه‌ای را برای بهره‌برداری از منابع نفت خزر باز كرده‌اند. ذخایر ثابت شده نفت خزر بین ۱۷ تا ۳۳ میلیارد بشكه برآورد شده كه حد پایین این برآورد با ذخایر نفت قطر و حد بالای آن را با ذخایر نفت آمریكا قابل قیاس است. از سوی دیگر پیش بینی شده كه كشورهای حوزه دریای خزر تا سال ۲۰۱۰ روزانه بین ۴/۲ تا ۹/۵ میلیون بشكه نفت تولید كنند. با این حال با بررسی وضعیت منابع نفتی هر یك از كشورهای حوزه دریای خزر ومیزان بهره‌مندی آنها از ذخایر نفتی، مشخص می شود كه بخش‌های مربوط به روسیه و ایران در دریای خزر را می‌توان بازمانده از روند پیشرفت در توسعه نفت و گاز طبیعی نامید. هرچند كه تلاش‌های مربوط به اكتشاف نفت در این منطقه در حال انجام است و شركت برزیلی «پتروبراس» نیز برای نهایی كردن توافقات خود در تهران با شركت ملی نفت ایران مذاكره كرده است.

●لرزه‌نگاری در خزر

درحال حاضر عملیات لرزه‌نگاری سه بعدی در دریای خزر در بخش‌های جنوبی آن توسط شركت نفت خزر ادامه دارد و نباید فراموش كرد كه عملیات اكتشاف نفت به خصوص در آبهای عمیق، پروژه‌ای همراه با ریسك فراوان است. در این رابطه صالحی‌فروز از ادامه فعالیت كشتی پژواك برای لرزه‌نگاری سه‌بعدی در دریای خزر خبر داد و گفت: شركت عملیات اكتشاف نفت با توجه به اتمام قرارداد قبلی، قراردادی جدید در جهت ادامه كار در این دریا با شركت نفت خزر خواهد بست و این كشتی در دریای خزر خواهد ماند. وی با بیان این كه شركت نفت شمال باید تا بهمن ماه امسال ۱۰۰ متر چاه آزمایشی راحفر كرده و تحویل دهد، افزود: زمان‌بندی حفر این چاه آزمایشی هنوز در حال مذاكره است. وی، پیش از این زمان اولین حفاری در دریای خزر را با تاخیری قابل توجه اردیبهشت ماه ۸۵ اعلام كرده بود. صالحی‌فروز به تعهد شركت‌های صدرا و GVA سوئد به عنوان پیمانكاران این پروژه برای حفر یك حلقه چاه ۱۰۰ متری اشاره كرده و افزوده بود: پس از حفر چاه و موفقیت‌آمیز بودن آن، سكوی البرز به شركت حفاری شمال برای شروع كار حفاری اصلی ارجاع داده می‌شود.لازم به ذكراست كه لرزه‌نگاری دوبعدی، قبلا توسط كنسرسیومی متشكل از شركت‌های شل و باولازما در بخشی از دریای خزر انجام شده است.

●قرارداد اكتشاف در خزر

معاون وزیرنفت در امور نفت و گاز دریای خزر با اشاره به امضای قرارداد اكتشافی در دریای خزر گفته بود: درحال حاضر وسایل حفاری برای دو حلقه چاه خریداری شده است و شركت حفاری شمال از همكاری یك شركت خارجی كه تجربه كافی در رابطه با حفاری در آب‌های عمیق داشته باشد، استفاده خواهد كرد، زیرا برای اولین بار این كار در داخل كشورتجربه خواهد شد. صالحی‌فروز همچنین به توافق وزارت نفت با كشور روسیه در جریان سفر اخیرش به این كشور اشاره كرده و افزوده بود: پیشنهاد حضور شركت ثالث در میادین مورد اختلاف بین ایران و تركمنستان و آذربایجان ارائه شده است تا در صورتی كه توافق حاصل شود،عملیات اكتشافی در این میادین شروع شود.

●سكوی البرز

تكمیل و راه‌اندازی هرچه سریع‌تر سكوی نیمه شناور ایران - البرز - برای آغاز عملیات حفاری چاه‌های اكتشافی در دریای خزر و همچنین مشخص شدن هر چه سریع‌تر رژیم حقوقی این دریا مهم‌ترین عامل پیشرفت در توسعه میادین نفتی دردریای خزر است. مراحل اولیه ساخت سكوی حفاری نیمه شناور ایران ـ البرز كه تاكنون ۳۰۰ میلیون دلار هزینه در برداشته است از سال ۱۳۷۹ آغاز شده و طبق پیش‌بینی‌ها باید تیرماه سال ۱۳۸۳ تحویل داده می‌شد، اما به دلایل مختلف از جمله تغییر در برخی قسمت‌های سكو و نیز تاثیرات رژیم حقوقی دریای خزر این سكو با حدود دو سال تاخیر آماده حفر چاه و اكتشاف نفت در اعماق بسیار زیاد قسمت جنوبی دریای خزر شده است.

---