شرح وظایف هیپوفیز؛ غده‌ای کوچک با مسوولیت‌های بزرگ

هیپوفیز یعنی بزرگی به هیکل نیست
هیپوفیز، یکی از غده‌های موجود در بدن ماست که شبیه یک فندق است؛ اما همین غده کوچک فندقی، کلی کار مهم و حیاتی را در بدن ما مدیریت می‌کند. اگر باور …

هیپوفیز یعنی بزرگی به هیکل نیست

هیپوفیز، یکی از غده‌های موجود در بدن ماست که شبیه یک فندق است؛ اما همین غده کوچک فندقی، کلی کار مهم و حیاتی را در بدن ما مدیریت می‌کند. اگر باور نمی‌کنید، با «بدن انسان» این هفته همراه شوید و ساختار و عملکرد غده هیپوفیز را بیشتر و بهتر بشناسید...

هیپوفیز کجاست؟

هیپوفیز غده کوچکی است در زیر مغز و درون حفره استخوان شب پره که ۵/۰ تا ۵/۱ گرم وزن دارد. از نظر جنینی دارای منشا دو گانه عصبی و سلول‌های پوششی است. این غده شامل دو قسمت است:

بخش قدامی و بخش خلفی

بخش قدامی

این بخش که بزرگ‌ترین قسمت آدنوهیپوفیز را تشکیل می‌دهد از بیرون به وسیله کپسولی از بافت همبند متراکم احاطه شده است که استطاله‌های ظریفی از آن به درون بافت نفوذ می‌کند. سلول‌های لوب قدامی براساس خصوصیات رنگ‌پذیری خود به دو دسته رنگ‌دوست و رنگ‌گریز تقسیم می‌شوند.

بخش خلفی

بخش پسین هیپوفیز اساسا ساختمان غده‌ای ندارد، بلکه بخشی از دستگاه عصبی است و از اجتماع یک‌سری اکسون تشکیل شده است. اجسام سلولی این آکسون‌ها در هیپوتالاموس مغز قرار دارند. دو هورمون هیپوفیز پسین هورمون آنتی دیورتیک (به معنای ضد ادراری یا کم‌کننده ادرار که موجب افزایش تراوایی نفرون‌های کلیه نسبت به آب و افزایش بازجذب آب می‌شود) و اکسی توسین (به معنای تسهیل کننده زایمان که به وسیله تحریک ترشح شیر از غده‌های شیری و تحریک انقباض ماهیچه‌های رحم صورت می‌گیرد) در جسم سلولی نورون‌های هیپوتالاموسی ساخته می‌شوند و سپس از راه آکسون‌ها به هیپوفیز پسین می‌آیند و از آنجا به خون می‌ریزند. پس در عمل، هیپوفیز پسین وظیفه‌اش ذخیره‌سازی و ترشح این هورمون‌ها است و ساختن آنها در نورون‌های هیپوتالاموس صورت می‌گیرد.

آیا هورمون رشد می‌تواند مستقیما موجب رشد اسکلت و غضروف شود؟

در جواب باید بگوییم خیر. دانشمندان در سال ۱۹۵۷ آزمایشی انجام دادند. در کشت سلول‌های غضروفی در خارج بدن، پس از تزریق هورمون رشد، سلول‌های غضروفی در پاسخ به هورمون رشد، رشد نکردند. پس چرا این هورمون در داخل بدن باعث رشد می‌شود و در خارج بدن اثر ندارد؟ این‌طور فرض کردند که هورمون رشد باعث تولید ماده دیگری می‌شود و آن ماده است که باعث رشد استخوان‌ها و غضروف می‌شود. تحت تاثیر هورمون رشد یک فاکتور شبه انسولین به نام سوماتومدین C در سلول‌های کبدی ساخته می‌شود که نقش اصلی را در رشد اسکلت بدن بازی می‌کند.

ـ سندی آلن، بلندقدترین زن جهان با حدود ۲ متر و ۳۱ سانتی‌متر قد

ـ هیپوفیز و سوخت‌وسازهای ۴گانه

سوخت و ساز پروتئین‌ها

هورمون رشد سرعت انتقال اسیدهای آمینه به داخل سلول‌های عضلانی را زیاد می‌کند و مستقیما نیز دارای اثر فعال کننده سنتز پروتئین‌هاست. این اثر هورمون رشد با انسولین مشابهت دارد.

سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها (قندها)

در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، هورمون رشد اثری مخالف انسولین دارد. افزایش گلوکز خون پس از تزریق هورمون رشد، نتیجه دو نوع اثر است. یکی صرفه جویی در مصرف آن در بافت‌های محیطی و دیگری افزایش فعالیت واکنش‌های نوسازی گلوکز در کبد. هورمون رشد در کبد با فعال کردن واکنش‌های نوسازی گلوکز از منشا اسیدهای آمینه، ذخیره گلیکوژن را نیز افزایش می‌دهد. در واکنش‌های گلیکولیز اثر مهار کنندگی هورمون رشد در چندین مکان بروز می‌کند و به نظر می‌آید که این هورمون از ورود گلوکز به داخل سلول نیز جلوگیری می‌نماید. هورمون رشد در عضله با آزاد نمودن اسیدهای چرب از منشا ذخیره تری‌گلیسریدها نیز از انجام واکنش‌های گلیکولیز جلوگیری می‌کند. تجویز هورمون رشد به مدت طولانی ممکن است به بروز بیماری دیابت منجر شود.

سوخت و ساز چربی‌ها

تجویز هورمون رشد در ظرف مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه باعث افزایش اسیدهای چرب آزاد در خون (از منشا بافت چربی) و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در کبد می‌گردد.

سوخت و ساز مواد معدنی

هورمون رشد باعث افزایش جذب و نگهداری یون‌های کلسیم، منزیم و فسفات در بدن می‌گردد و این عمل آن احتمالا در ارتباط با اثری است که در رشد استخوان‌های طویل دارد.

رئیس جمهور آمریکا، جان اف کندی، مشهورترین فرد مبتلا به بیماری آدیسون بود. در این بیماری کورتیزول از غده فوق‌کلیوی کمتر از حد طبیعی ترشح می‌شود.

دکتر هومن خلیقی