اهمیت تعیین هدف در امر تبلیغ

هر کاری که انسان انجام می دهد, می تواند با اهداف مختلفی باشد و بسته به هدفی که برای آن در نظر گرفته شده است ارزش آن تغییر می کند

هر کاری که انسان انجام می‌دهد، می‌تواند با اهداف مختلفی باشد و بسته به هدفی که برای آن در نظر گرفته شده است ارزش آن تغییر می‌کند.

بنابراین، ممکن است افراد زیادی همگی مشغول یک کار مشابه باشند و در ظاهر تفاوتی میان آنها وجود نداشته باشد، ولی به جهت تفاوتی که در هدف آنها برای انجام کار وجود دارد، ارزش کار آنها نیز تفاوت داشته باشد. برای مثال، رانندگان زیادی را در نظر می گیریم که همگی مشغول رانندگی هستند و از این نظر میان آنها تفاوتی وجود ندارد.

اما با توجه به هدفی که هرکدام از این رانندگان برای رانندگی دارند ارزش کار آنها تفاوت می کند. راننده ای صرفا برای تفریح و خوشگذرانی رانندگی می کند، راننده دیگری برای رسیدن به هدفی تجاری در حال رانندگی است و راننده دیگر هدفش از رانندگی کمک رساندن به فرد نیازمندی است. مسلم است که ارزش عمل رانندگی این سه راننده یکسان نیست و تفاوت می کند.

کار تبلیغی هم مانند کارهای دیگر می‏تواند با اهداف مختلفی انجام شود. با این حال، باید توجه داشته باشیم که هرچند یک فعل می‏تواند به اهداف مختلفی انجام پذیرد، ولی انتخاب برخی اهداف برای برخی فعالیت‏ها عاقلانه نیست و از این رو، اصل هدفگذاری روی فعالیت‏ها باید مورد توجه قرار گیرد، تا متهم به بی‏عقلی و بی‏خردی نشویم. چه بسا ما برای رسیدن به هدفی خاص، کاری را انجام می‏دهیم و به هدف خود هم می‏رسیم، اما به هیچ‏وجه عاقلانه عمل نکرده‏ایم، زیرا می‏توانستیم با هزینه بسیار کمتری به آن هدف برسیم یا ممکن است هدفی که به آن دست یافته‏ایم با اهداف دیگرمان در تعارض باشد.

برای مثال، کسی که می‏خواهد میخی را به دیوار بکوبد ممکن است با گذاشتن چند کتاب زیر پای خود به هدفش برسد، اما این به بهای لطمه خوردن به کتاب‏ها تمام شده یا حتی موجب هتک حرمت شود، حال آن‏که می‏توانست از راهی دیگر بدون این پیامدهای منفی میخ را به دیوار بکوبد؛ گذشته از آن‏که چه بسا کوبیدن میخ به دیوار با اهداف دیگر او مثلا حفظ زیبایی اتاق در تعارض باشد. بنابراین، کسی که دغدغه عقلانی بودن را دارد، اولا باید از دنبال کردن هدف‏هایی که متعارض با اهداف اساسی زندگی اش است پرهیز کند و دیگر این که برای رسیدن به اهدافش مناسب‏ترین فعالیت‏ها را که کمترین هزینه را در پی دارد، برگزیند.

اکنون سوال این است که عاقلانه‏ترین هدفی که می‏توان برای تبلیغ دین در نظر گرفت چه هدفی است و برای رسیدن به چنین هدفی چه عواملی تأثیرگذار است. قطعا عاقلانه نیست که هدف اساسی خود از تبلیغ را اموری مانند درآمدزایی یا کسب موقعیت اجتماعی قرار دهیم، زیرا اولا، وسیله قرار دادن دین برای رسیدن به این اهداف مادی ممکن است به بهای بسیار سنگینی تمام شود و ما را از رسیدن به اهداف عالی زندگی و درک سعادت ابدی باز دارد، به‏گونه‏ای که در نهایت جز آه و افسوسی ابدی از اشتباه و خطایی که مرتکب شده‏ایم؛ نصیب‏مان نشود و دیگر این که وسیله قرار دادن تبلیغ برای رسیدن به امور دنیوی مانند این است که فردی بی‏خرد کتابی گرانبها را کاغذ نقاشی و وسیله سرگرمی خود قرار دهد، غافل از آن‏که چه بهره‏های بزرگی از این کتاب می‏توان برد و چه انسان‏های خردمندی که با رهنمودهای آن به بالاترین آرمان‏های زندگی‏شان دست یافته‏اند.

از راه تبلیغ دین می‎توان به اهداف بسیار ارزشمندی دست یافت و اهمیت آن به حدی است که خداوند متعال بهترین انسان‎ها را برای انجام این وظیفه گزینش کرده و به آنها چنین مأموریتی را محول کرده است. تبلیغ دین خدا اگر با هدف صحیح انجام پذیرد به معنای واقعی کلمه ادامه رسالت پیامبران الهی است و بزرگ‎ترین افتخار قابل تصور را نصیب یک مبلغ دینی می‎کند.

افتخاری بالاتر از این‎که انسان واسطه بین خدا و بندگان او قرار گیرد و پیام خدا را به گوش آنها برساند قابل تصور نیست. از این رو، کوچک شمردن این مساله و روی آوردن به اهدافی پایین به مثابه فروختن کالایی بسیار ارزشمند به ثمن بخس است و عقلانیت انسان در زندگی را زیر سوال می‎برد.

البته کسی که هدفی خدایی و غیردنیوی را از تبلیغ دنبال کند، برطرف کردن نیازهای مادی و دنیوی او را خدا به عهده می گیرد و در واقع، چنین کسی به اهداف صحیح مادی خود هم خواهد رسید؛ هم رزق و روزی او از جایی که محاسبه نکرده تامین خواهد شد (وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ ۶۵: ۳) و هم مقام و جایگاهی درخور پیدا خواهد کرد و به عزت و سربلندی خواهد رسید (مَنْ کانَ یُریدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمیعاً ۳۵: ۱۰). در مقابل، کسی که اهدافی دنیوی را برای امر تبلیغ برگزیند، در همان اهداف نیز موفق و کامیاب نمی شود (وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَعْمالُهُمْ کَسَرابٍ بِقیعَه یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئا ۲۴: ۳۹).

در حدیثی از قول پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که خداوند متعال به صفات والای خود قسم خورده است که کسی که خواستۀ خودش را بر خواستۀ من مقدم کند، امور دنیویش را در هم و دلش را مشغول آنها خواهم کرد و چیزی جز آنچه برایش مقدر کرده ام نصیبش نخواهم کرد و کسی که خواستۀ من را بر خواستۀ خودش مقدم دارد، ملائکه ام را نگهبان او قرار می دهم و زمین و آسمان را به تأمین روزی او می گمارم و دنیا را به او می دهم در حالی که او از آن رویگردان است.

هدفی که شایسته امر تبلیغ است همان هدفی است که خدا از فرستادن پیامبران داشته است و آن زنده کردن دین خدا در میان بندگان و پیمودن راهی است که به سعادت ابدی انسان ختم می شود که همان راه توحید و بندگی محض خدا و دوری از هرگونه شرک و بت پرستی است. هدف تبلیغ همان هدفی است که خداوند متعال از فرستادن قرآن کریم داشته است؛ این که در انسان خوف و خشیت الهی ایجاد شود و با تمام وجودش درک کند که کسی جز خدا سزاوار پرستش نیست (هذا بَلاغٌ لِلنَّاسِ وَ لِیُنْذَرُوا بِهِ وَ لِیَعْلَمُوا أَنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ لِیَذَّکَّرَ أُولُوا الْأَلْباب‏ ۱۴: ۵۲). هدف آن است که انسان در مسیر سعادت بیفتد و با اعتقاداتی درست مسیر بندگی حق را در پیش گیرد و جز به آنچه رضای خدا در آن است عمل نکند و سر تسلیم در برابر خواست خدا فرود آورد. در یک کلام، هدف از تبلیغ دین خدا این است که در انسان تحول ایجاد شود و از بیراهه درآمده، قدم در صراط مستقیم گذارد. در نتیجه، هدف از تبلیغ را می توان تحول آفرینی انسان در مسیر صحیح دانست و طبعا بدون شروع از خود، تلاش برای تحقق این هدف در سطح جامعه تلاشی معقول نخواهد بود. «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ» (بقره: ۴۴)

در ره منزل لیلی که خطرهاست در آن / شرط اول قدم آن است که مجنون باشی (حافظ)

حجت الاسلام محمدعلی مبینی