دوشنبه, ۱۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 6 May, 2024
آزادی را هم اضافه کنیم
۱- از دیرباز امام غزالی پنج مصلحت «دین»، «عقل»، «نسب»، «مال» و «عِرض» را مصلحتهای بنیادین برشمرده است. شمار زیادی از فقیهان شیعی و سنی این استنتاج غزالی را پسندیده، به دیده تحسین نگریسته و در نگاشتههای خود تکرار کردهاند. آنچه بر جذابیت این مصالح میافزاید اینکه آنها همچنان که به برخی مصالح اجتماعی نظر دارند، مصالح فردی مانند عقل، مال و عرض را هم که اصولا اموری فردی هستند، پوشش میدهند. توجه به فرد در این تقسیمبندی به خوبی برجسته است.
۲- غزالی برای بیان اهمیت این مصالح اصولا از جرمانگاری آنچه به این مصالح زیان میرساند، مدد جسته است. جرمانگاری زنا برای پیشگیری از تعرض به نسب، جرمانگاری قذف برای جلوگیری از تعرض به آبرو، جرمانگاری قصاص برای پاسداشت احترام جان آدمیان، جرمانگاری ارتداد برای نگاهبانی از دین و دینورزی و جرمانگاری شرب خمر برای محافظت از گوهر عقل قلمداد شده است.
۳- غزالی در این باره به نص خاصی از متون دینی استناد نکرده است. او برداشت خود از دیدگاه شرع درباره مهمترین مصالح را بیان کرده است. دیگری میتواند با نگاهی دیگر و از چشماندازی دیگر به حساسیتهای شارع نظر بیفکند و مصالح بنیادین در نظر شرع را به گونهیی دیگر تفسیر و تعبیر کند.
۴- مصالح بنیادین دیگری هم وجود دارند که در نظر شرع اقدس با اهمیتاند؛ ولی غزالی آنها را یادآور نشده است. نخست باید به مصلحت «آزادی» اشاره کرد. از ممنوعیت شرب خمر و دیگر مناقیات عقل برمیآید که شارع مقدس، به عقل انسانی همچون گوهری پویا و فعال مینگرد، نه صرفا حالتی بالقوه. لازمه جداییناپذیر چنین عقلی البته «آزادی اندیشه» است.
به همین ترتیب در جرمانگاریهای مربوط به آدم ربایی و حبس انسان، شارع مقدس به «آزادی» انسان اهمیت داده و آن را مصلحت یا ارزشی بنیادین قلمداد کرده است. نیز برخورد شدید کیفری با کسی که انسان آزادی را برده قرار دهد یا از راه به فروش رسانیدن وی با او کالاگونه معامله کند از ارج و منزلت «آزادی» از نظر شارع دلالت میکند. در برخی متون دینی با کسی که انسان آزادی را به عنوان برده بفروشد، همچون سارق رفتار شده است. قرآن مجید از زبان یوسف (ع) آدم ربایی را بدتر از دزدی مال برشمرده است. [یوسف (۱۲): ۷۷] برای دفاع از منزل و حریم خصوصی، قتل مهاجم البته با شرایطی تجویز شده است. میبینیم که جلوههای گوناگون آزادی انسان از مصالح بااهمیت به نظر شارع بوده است. نادیده گرفتن این مصلحت بنیادین هرگز روا نیست. «امنیت» از دیگر مصالح بنیادین است؛ مصلحتی که برای پیشگیری از تعرض به آن، محاربه و افساد فی الارض جرم قلمداد شده است. پیداست که امنیت مورد نظر شارع چنان است که در گام نخست امنیت شهروندان، جامعه و پس از آن دولت و حاکمیت صالح وشایسته را تضمین میکند. در جرمانگاری زنا و همجنسگرایی تنها حفاظت از نسب مورد نظر شارع نبوده است؛ «عفت» هم همچون مصلحتی مهم مورد نظر شارع بوده است. بر فرض که بتوان بر مفسده تولد افراد فاقد نسب صحیح به گونهیی غالب آمد، باز هم مقصود شارع حاصل نشده است. ادلهیی که تلاش برای گسترش روابط جنسی ناسالم را جرم قلمداد میکند، اهمیت «عفت» همچون ارزشی بنیادین را به خوبی نشان میدهد.
به همین ترتیب شکنجه در متون دینی شدیدا نکوهش شده است و برای ارتکاب آن حتی برای بردگان آن روز مجازاتهای سخت پیشبینی شده است. این به معنای آن است که شارع مقدس به «کرامت انسان» بها میدهد و آن را مصلحتی غیرقابل نقض قلمداد میکند؛ چه شکنجه در ذات خود ناقض کرامت و حرمت انسان است. واکنش شدید شارع به جرم تجاوز به عنف که همه احکام و مسائل آن با زنای همراه با تراضی متفاوت است برای برخورد با تعرض به «کرامت انسان» است. در زنای به عنف، کرامت انسانی که به هر دلیل مایل نبوده به یک رابطه خاص تن در دهد آشکارا نقض شده است. این مصلحت با مصلحت دفاع از نسب به کلی متفاوت و خود مصلحتی بنیادین است. هم از این روی تفاوت نمیکند که تجاوز به عنف با جنس موافق صورت گیرد یا با جنس مخالف. این کار ممکن است در نهان صورت گرفته باشد و عرض و آبروی مجنی علیه در عموم مخدوش نشده باشد، اما به کرامت و حیثیت بزهدیده در هر حال تعرض شده است. پس مصلحت مورد نظر در این باره عرض به معنای خاص آن نیست.
و سرانجام شارع مقدس به «نظم و انتظام اجتماعی» سخت بها میدهد، چه این مصلحت ضامن بقای نوع انسانی است. شاید مصلحت اخیر جنبه آلی داشته باشد و زمینه ساز تحقق دیگر مصالح باشد یا شاید بتوان آن را به مصلحت امنیت به معنای گسترده آن بازگرداند ولی در هر حال شماری از عناوین مجرمانه موجود در متون دینی به پاسداشت این مصلحت ناظر است. حتی به بیانی که جای شرحش نیست شاید برخی از مصالح پیشگفته به این مصلحت بازگشت کنند و مصلحت نظم، از مصالح آلی و مقدمی نباشد. میبینیم که با این نگرش، شمارگان مصالح بنیادین از نظر شرع، دستکم به ۱۰ مصلحت میرسد. به پنج مصلحت مورد نظر غزالی میتوان «آزادی»، «کرامت انسان»، «امنیت»، «عفت» و «نظم» را هم افزود. بیگمان آنها با نگاهی دیگر تاب توسعه بیشتر هم دارند.
۵- درست است که گاه این مصالح را میتوان به یکدیگر ارجاع داد و از شمارگان آنها کاست اما این تقلیل ضرورتی ندارد. مصالحی که در واقع مهمان هستند را باید با شفافیت و صراحت شناسایی کرد، شناساند و بر پاسداشت آنها تاکید کرد و حتی از حکم تزاحم آنها در فرضهای گوناگون به گونهیی که مصالح فردی رنگ نبازند، سخن گفت.
۶- تغییراتی از این دست در چگونگی برداشت از متون دینی یادآور دستکم دو نکته مهم است؛ نخست اینکه در چارچوبهایی که از گذشتگان به ارث بردهایم محصور و محدود نباید ماند. آنها ضمن اینکه الهامبخشند نباید همچون ساختارها و قالبهایی ایستا و غیرمولد قلمداد شوند و چشمه جوشان اندیشه ما را بخشکانند. دوم اینکه نوع نگاه و نگرش ما به متون دینی بسیار تعیینکننده است. نوع تعامل ذهنی ما با متون _حتی متون مقدس_ میتواند دستمایه برداشتها و حتی رویکردهای جدیدی باشد. مهم این است که ما از قرارگرفتن در پارادایمهای نو و تنفس کردن در فضاهای جدید نهراسیم و متون را از چشمانداز پیامی که برای جامعه امروز دارند، بخوانیم. از این رو است که - آن گونه که متون خود خبر دادهاند -فهم درست پارهیی از متون به گروهی ژرفاندیش و متعمق در آخرالزمان اختصاص دارد. این به معنای آن است که آنها پیوسته چشم به راه نگاه باز و بصیرانه دینپژوهان حوزههای گوناگونند.
رحیم نوبهار
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران آمریکا رهبر انقلاب شورای نگهبان انتخابات مجلس شورای اسلامی دولت حسین امیرعبداللهیان حجاب دولت سیزدهم جنگ حسن روحانی
هواشناسی شهرداری تهران سلامت سیل قتل تهران فضای مجازی آموزش و پرورش سازمان هواشناسی باران سامانه بارشی شهرداری
قیمت دلار قیمت خودرو خودرو قیمت طلا بانک مرکزی ایران خودرو بازار خودرو دلار حقوق بازنشستگان مسکن تورم یارانه
محمدعلی علومی برنارد هیل تئاتر تلویزیون نمایشگاه کتاب سینمای ایران مسعود اسکویی دفاع مقدس صدا و سیما موسیقی سینما مهران غفوریان
دانش بنیان
اسرائیل رژیم صهیونیستی فلسطین غزه حماس جنگ غزه روسیه اوکراین طوفان الاقصی نوار غزه نتانیاهو ایالات متحده آمریکا
فوتبال پرسپولیس استقلال لیگ برتر نساجی جواد نکونام رئال مادرید سپاهان لیگ برتر ایران بازی بارسلونا لیگ برتر انگلیس
اپل اینستاگرام آیفون مایکروسافت باتری گوگل سامسونگ
سازمان غذا و دارو رژیم غذایی کاهش وزن بیمه توت فرنگی سیگار فشار خون اعتماد به نفس