نقش ایران در جنبش عدم تعهد

وجود نهادهائی همچون جنبش عدم تعهد, به عنوان جزئی از نظام کلی بین المللی , وسیله و ابزاری هستند که دولتها ,در پاسخ به نیازهای سیاسی موجود و برای ارائه خدماتی که در سطح بین المللی از یک کشور منفرد ساخته نیست بوجود آمده اند

وجود نهادهائی همچون جنبش عدم تعهد، به عنوان جزئی از نظام کلی بین المللی ، وسیله و ابزاری هستند که دولتها ،در پاسخ به نیازهای سیاسی موجود و برای ارائه خدماتی که در سطح بین المللی از یک کشور منفرد ساخته نیست ؛بوجود آمده اند. امروزه ، وجود سازمان های متشکل از کشورهای آزاد هم طراز با سازمان ملل ضروری می باشد و این نهادها می توانند در مواردی که حقوق دولتهای ضعیف در حال تضعیف می باشد ؛ به صحنه آمده و از حقوق کشورهای محروم دفاع کنند. جنبش عدم تعهد در نظام جدید بین الملل به عنوان یک نیروی قدرتمند در مقابل دیگرسازمان ها ، اتحادیه ها ، معادلات و ترتیبات اقتصادی- سیاسی جهانی به ایفای نقش می پردازد و در تلاش است که رفتار قدرت های بزرگ را در ارتباط با موضوعات جهانی تعدیل کند.

ایران به دلیل پیوستن به پیمان نظامی بغداد ،نتوانست در نخسین اجلاس سران کشورهای غیر متعهدها ۱۹۶۱بلگراد حضور یابد و از آن به بعد مسئله عضویت ایران مطرح نشد .در سال ۱۹۷۹ پس از انقلاب اسلامی و ازهم پاشیدن پیمان سنتو ودر پی اعلام مواضع سیاسی خارجی ایران ،مسئله عضویت ایران در جنبش به طور جدی مطرح شد.یک ماه پس از انقلاب ،وزیر خارجه کوبا اعلام کرد که سیاست جدید ایران به این کشور اجازه می دهد به جنبش کشورهای غیر متعهد بپیوندد و دولت جدید ایران اقدامات مهمی در جهت تغییر روابط اقتصادی وسیاسی بین المللی انجام داده که با هدفهای جنبش غیر متعهدها سازگاری دارد.در خرداد ۱۳۵۸،وزارت خارجه ایران اعلام کرد که به جنبش غیر متعهدها خواهد پیوست ودر کنفرانس هاوانا شرکت خواهد کرد. در نشست ششم سران ، در هاوانا ایران به عنوان هشتاد و هشتمین کشور عضو پذیرفته شد.

((ورود ایران به جنبش عدم تعهد با امید و خوش بینی و جاذبه ای که این جنبش در دوران مبارزات پیش از انقلاب اسلامی برای ما داشت ؛صورت گرفت و هم اکنون نیز ما به آینده غیر متعهدها خوشبین هستیم و معتقدیم که برای تقویت آن باید تلاش جدی وزیادی انجام پذیرد.))رهبر معظم انقلاب اسلامی مرداد ۱۳۶۴ در دیدار با وزیر خارجه یوگسلاوی در سال های اولیه حیات جنبش، ایرانیان نام آن را به «جنبش ناوابستگان» ترجمه کردند. اما به دلیل عدم اقبال عمومی نام «غیرمتعهدان» مصطلح گردید. نظام جمهوری اسلامی ایران نیز از بدو تأسیس با توجه به اصول انقلاب اسلامی از جمله اصل «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی»، سیاست خارجی خود را همسو با اهداف جنبش عدم تعهد یافت. در کنفرانس هاوانا در بندهائی از اعلامیه نهائی، از پیروزی مردم ایران در سرنگون کردن رژیم شاه ابراز خرسندی شده و اعلام گردید که این پیروزی برای همه ملتهای در بند جهان مایه دلگرمی است. ایران بعد از پیوستن به جنبش در اجلاس سران ۱۹۷۹ در هاوانا و از آن به بعد در همه نشست های مختلف این جنبش حضور داشته است .با وجود اینکه ایران به عضویت جنبش کشورهای غیر متعهدها درآمد ؛تا سال ۱۹۸۱عملاً نقش فعال وچشمگیری در جنبش نداشت.

در پی حمله نظامی و تجاوز عراق به ایران ،جنبش غیر متعهدها با مسئله تازه ای روبه رو شد.این نخستین بار نبود که که بین دو کشور متخاصم غیر متعهد جنگ در می گرفت.پیش از این در شاخ آفریقا ودر نقاط دیگر جنگهایی در گرفته بود ؛اما تلاشهای جنبش غیر متعهدها در جهت پایان دادن به این جنگ ها ، هیچ گاه نتیجه بخش نبوده است. مسئله مهم دیگر ، میزبانی بغداد، در اجلاس سران ۱۹۸۲ بود. اولین بار بود که یک کشور متخاصم و متجاوز به کشور غیر متعهد دیگر می خواست میزبانی کنفرانس سران را بر عهده گیرد.ایران تلاش دیپلماتیک وسیعی را آغاز کرد تا کشورهای غیر متعهدها را متقاعد کند که بغداد جای مناسبی برای این کنفرانس نیست ؛زیرا اصول عدم تعهد را زیر پا گذاشته است.ظرف روزهای اول جنگ ، جنبش غیر متعهدها یک کمیته حسن نیت تشکیل داد.کشورهای غیر متعهد از همان روزهای اول جنگ فعالیت شدیدی برای ختم جنگ شروع کردند.پس از مذاکراتی با تهران وبغداد ،با تشکیل جلسه ای در سطح وزیران خارجه در بلگراد به مسئله پرداختند.چندین جلسه در این خصوص در هند - بلگراد برگزار شد ؛ اما به موفقیت نینجامید. پافشاری ایران و اقدامات اعضاء ، لغو برگزاری هفتمین اجلاس سران در بغداد به دلیل تجاوز نظامی عراق به ایران و انتقال این اجلاس به دهلی نو از مهم ترین رویدادهای جنبش به حساب می آید.

دولت ایران معتقد بود که کشورهای عضو برای یکپارچگی و تقویت جنبش و حمایت از ملتهای محروم وستمدیده اقدامات موثرتری بردارند. جنبش بدلیل تفاوت آرا ء اعضاء و اختلاف سلایق ، تاثیر موثر و شایسته ای در خصوص تجاوز عراق به ایران نداشته است و در واقع ، اقدام اساسی در مقابل دولت متجاوز عضو انجام نداد. در کنفرانس سوم ۱۹۸۱ نماینده ایران به جنبش پیشنهاد کرد که قبل از آن که جنبش به سرنوشت سازمان ملل که در خدمت ابرقدرتها است ؛ مبتلا شود ؛ باید هرچه زودتر تغییرات بنیادین در عملکرد آن ایجاد شود و تصمیمات جدی و عملی برای مقابله با مسائل متعددی که پیش رو دارد ؛ اتخاذ نماید. در طی سال های گذشته این نهاد در نیل به آرمان های خود و همچنین در راستای تحقق مقاصد و اصول ملل متحد به گونه ای بارز به ایفای نقش پرداخته است و در حقیقت رشد چشمگیری ار آن در مقابل بسیاری از اتفاقات و امور اساسی مشاهده می کنیم و امروز، بـه عنوان بزرگ ترین حامی استقلال طلـبی سیاسی، نظامی و اقتصادی کشورهای مستقل جهان در پیشبرد اهداف خویش قدم برمیدارد.

از جمله اصول مهم جنبش عدم تعهد، برخورد وپاسخ منفی در خصوص تحمیل فرامرزی حقوق داخلی و اتخاذ تدابیر قهری اقتصادی اجتماعی شامل تحریم های اقتصادی یکجانبه علیه برخی کشورها می باشد. این جنبش درباره موضوعات ایران از جمله مخالفت با تحریم های یکجانبه علیه ایران و مسئله هسته ای ایران حمایت های بسیار خوبی نشان داده و در تعدیل رفتار قدرت های بزرگ و کشورهای متخاصم با ایران خصوصا ًدر آژانس بین المللی انرژی اتمی ، نقش سازنده ای داشته است .می توان بیان کرد ؛ جنبش عدم تعهد می تواند یک سازو کار نهادی بسیار موثر را در عرصه سیاست خارجی ایران ایجاد کند و نقش خوبی را در تحقق و عملیاتی کردن اهداف سیاست خارجی دولت ایران داشته باشد و درواقع ،دولت ایران نیز می تواند از ظرفیت های جنبش عدم تعهد به خوبی بهره ببرد و نقشی اثر گذار در سطح کشورهای عضو جنبش داشته باشد. سابقه درخشان جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای مستقل عضو در نفی سلطه قدرت های استعماری و هماهنگی با اصول جنبش عدم تعهد، موجب شد تا در تیرماه ۱۳۸۸ و طی جریان اجلاس پانزدهم سران در شرم الشیخ مصر، ریاست جمهوری اسلامی ایران برای شانزدهمین نشست سران عدم تعهد با اجماع به تصویب برسد.

بدین ترتیب جمهوری اسلامی ،طی دوران ریاست ۳ ساله خویش بر دومین سازمان بین الدولی بزرگ جهان پس از سازمان ملل متحد، نقش مؤثری بر هدایت فعالیت های جنبش عدم تعهد ایفا خواهد کرد و این موضوع مسلماً اعتبار سیاسی و بین المللی ایران را در محیط منطقه ای و بین المللی افزایش خواهد داد. از آنجا که در این نشست قرار است به مسائل اقتصادی کشورهای عضو، اهداف رسانه ای، سیاست تک قطبی آمریکا، سلطه بر ثروتهای جهان سوم ، انحصار اطلاعاتی از سوی غرب، ایجاد موضع واحد در برابر تحولات بین المللی و سیاستهای استعماری پرداخته شود؛ نقش دولت جمهوری اسلامی ایران ،بسیار با ارزش تلقی می شود. برگزاری شانزدهمین نشست سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد شهریورماه در تهران نشانه تاثیر ایران در معادله های جهانی و کارآمدی نظام جمهوری اسلامی درعرصه مناسبت های سیاسی و بین المللی است .اهمیت کسب این دستاورد بزرگ ازاین جهت نیز قابل بررسی است که ایران زمانی ریاست این جنبش را برعهده می گیرد که برخی قدرتها و کشورهای غربی با تبلیغات منفی و رایزنی های سیاسی گسترده به دنبال تخریب وجهه جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی بوده اند و در واقع، باعث تقویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی خواهد شد.

با وجود اینکه اکثریتی از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد را مسلمانان تشکیل می دهند و در این وضعیت جمهوری اسلامی ایران با ریاست جنبش عدم تعهد در نشست شانزدهم می تواند تاثیر و نقش آفرینی مثبتی در تحولات مربوط به جنبش عدم تعهد داشته باشد؛ یکی از مسائلی که از نظر بسیاری از سیاستمداران در نشست جای بحث و حمایت دارد ؛مسئله کشتار مسلمانان میانمار می باشد.برخورد سیاسی و گزینشی غرب با میانمار در بحث حقوق بشرو دخالت در امور داخلی میانمار ازسوی غربیها ، نشان دهنده تضییع حقوق مردمی ستمدیده می باشد ؛ این موضوع از نظر اعضاء در نشست پیش رو نباید نادیده گرفته شود و جمهوری اسلامی ایران باید در این موضوع با اعضاء جنبش ، تبادل نظر نماید و راهکارهای مناسبی در این خصوص ارائه شود. جمهوری اسلامی ایران طی ۳۰ سال عضویت در جنبش عدم تعهد همواره به عنوان یکی از کشورهای فعال و پیشرو در کلیه نشستهای جنبش عدم تعهد در سطح سران و وزرای خارجه داشته است و در تدوین مواضع و تصمیمات جنبش در خصوص مسائل و تحولات مهم بین المللی نقش فعالی را ایفا کرده است. روشن است که عدم تعهد بوجود آمده تا نقشی حیاتی و تعیین کننده را در ادامه بقای نوع بشر،حفظ آزادی کشورها و صلح جهانی ایفاءکند؛ لذا ،امید است این اجلاس که به میزبانی کشور ایران برگزار می شود ؛ بتواند گامهای موثری در جهت اهداف اساسی واصولی جنبش بردارد ودر ایجاد همکاری وهمبستگی بیش تر کشورهای عضو نقش فعال تری ایفاء نماید.

ندا سمیعی پنجی