درآمدی بر عامل تاثیرگذار وب

معیار عامل تاثیرگذاروب که براساس شباهت میان فراپیوندها و استنادها شکل گرفته و اقتباس و ویرایشی وبی از عامل تا ثیرگذارمجله بوده و با هدف اندازه گیری میانگین فراپیوندهای وبی, برای بررسی میزان نفوذ و تاثیر منابع وبی توسعه پیدا کرده است

مطالعات پیوندی که برپایه ماهیت تورینه‌ایی شبکه جهانی وب و نظام فراپیوندهای برقرارشده میان فرامتن‌ها شکل گرفته‌است، می کوشد تا با بهره‌گیری ازروشهای متداول مطالعات‌تحلیل استنادی اما با رویکردی جدید و با شمارش پیوندهای برقرار شده میان صفحات وبی به مطالعه میزان تاثیر و قابلیت دیده شدن این نوع از منابع اطلاعاتی بپردازد.

دراین میان معیار عامل تاثیرگذاروب که براساس شباهت میان فراپیوندها و استنادها شکل گرفته و اقتباس و ویرایشی وبی از عامل تا ثیرگذارمجله بوده و با هدف اندازه گیری میانگین فراپیوندهای وبی، برای بررسی میزان نفوذ و تاثیر منابع وبی توسعه پیدا کرده‌است به عنوان معیاری برای بالابردن میزان دقت نتایج بدست آمده از مطالعات پیوندی و شمارش پیوندها به کارگرفته می شود. ازاین رو دراین مقاله سعی می شود تا با بررسی ابعاد و جنبه های مختلف معیار عامل تاثیر گذاروب ماهیت،کارکردها ،روش شناسی و مشکلات آن شناخته شود.

درعصر پست مدرن با تغییر الگوها و پارادایم [۱]های حاکم برارتباطات علمی مرزهای موجود میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات کمرنگ شده است چرا که تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی و پدیده‌هایی چون خودناشری ونشررومیزی [۲]این امکان را فراهم‌کرده اند تا مصرف کنند گان اطلاعات بخشی ازفرآیند تولید اطلاعات تلقی شوند و درایجاد وخلق آن سهیم باشند (رهادوست،۱۳۸۲).

اینترنت که از آن به عنوان شبکه شبکه ها یاد می شود درشکل تورینه‌ایی عظیم ازمیلیونها، میلیون کامپیوتری که درسرتاسر گیتی پراکنده شده اند، بستر شکل گیری فضای ارتباط مجازی را برای کاربران فراهم کرده است.به طوری که کاربران گوناگون آن از هر قشری و با هرسطحی ازسواد و دانایی این امکان را دارند تا درمحیطی جذاب و پویا ، دانسته‌ها و تجربیات خود را در اختیار دیگران قراردهند.گواه این ادعا اضافه شدن روزانه قریب به بیش از یک میلیون صفحه اینترنتی است، که به هزاران میلیون صفحه‌ایی که پیش ازاین وجود‌داشته است، اضافه می شود. (چاکاباراتی،۱۹۹۹).درحالی که سهولت عرضه و ارائه اطلاعات درمحیط شبکه‌ایی اینترنت به عنوان یکی ازقابلیتهای منحصربه فرد آن درنظر گرفته می شود، اما به نظر می رسد که گاهی اوقات همین سهولت دسترسی سبب به وجودآمدن مشکلات متعدد وضعیف جلوه دادن نقش وجایگاه اینترنت دربین کاربران خویش شده است.

برخلاف محیط های اطلاعاتی سنتی ، همانند کتابخانه ها و آرشیوها که هریک از منابع اطلاعاتی براساس معیارهای خاص انتخاب و در مجموعه نگهداری می شوند، اینترنت پذیرای هر گونه اطلاعات ازسوی هرشخص یا موسسه‌ایی می باشد، چرا که اینترنت رسانه‌ایی است که هرکسی با یک کامپیوتر می تواند به طور همزمان به عنوان نویسنده، ویراستاروناشر درآن ایفای نقش کند، به عبارت دیگرهیچ گونه کنترل ساختاری برای ورود اطلاعات به شبکه جهانی اینترنت وجود ندارد. عدم نظم و کنترل درشبکه جهانی اینترنت با تعابیر گوناگون و توسط افراد مختلف بیان شده است. کتز آن را به یک مغازه سمساری تشبیه‌ می کند که درآن هر چیزی آن هم به صورت درهم و برهم یافت می شود، ازنظر وی اینترنت به مانند پدیده‌ایی بی‌قواره بوده و مترادف با هرج‌ومرج وبی‌نظمی آشکاراست(کتز،۱۳۷۸).

چاکاباراتی ازآن به عنوان مرداب دیجیتالی [۳]یاد می کند،چراکه معتقداست که صفحات وبی می‌توانند با هرزبانی، هراستانداردی و هرسبکی توسط هرفردی با هرزمینه و سابقه آموزشی ، فرهنگی وبا هرعلاقه و انگیزه‌ایی نوشته شوند که شامل حقیقت، دانش و گاها" می توانند شامل مطالب دروغ و اطلاعات گمراه کننده نیزباشند.

بنابراین درچنین شرایطی یافتن اطلاعات مرتبط و با کیفیت به ساده ترین وسریعترین روش، چالش جدی را برای کاربران و متخصصان اطلاع رسانی به همراه آورده است، و به تبع آن تلاشهای گوناگونی رابرای مواجهه با این مشکل موجب شده است.ایجاد سیستم های رتبه بندی براساس معیارهای استاندارد، نمونه‌ایی ازاین تلاشها است.این سیستم ها سعی دارند تا با مطابقت دادن معیارهای پنج گانه ارزیابی منابع چاپی یعنی دقت، اعتبار، واقع بینی، روزآمدی و پوشش منابع اطلاعاتی به ارزیابی ورتبه بندی منابع وبی بپردازند(سویی،۱۹۹۹)

به نظرمی رسد ساختار فرامتنی وب و فراپیوندهای ایجاد شده میان صفحات،زمینه را برای به کارگیری یکی ازروشهای متداول ارزیابی و شناسایی اطلاعات دارای کیفیت فراهم کرده است.وب جهانگستر که به سادگی به عنوان وب شناخته می شود ازمیلیونها صفحه فرامتن تشکیل شده است که ازطریق فراپیوندها به یکدیگر پیوند خورده اند. سیستم‌های فرامتن به عنوان رویکردی جدید درمدیریت اطلاعات به کاربران اجازه می دهند تا داده‌ها را درمسیرغیرخطی ودرمجموعه عظیمی ازگره‌ها[۴] که به وسیله پیوندها[۵]به یکدیگرمتصل شده‌اند، به اشتراک بگذارند(بالا سابرامانین،۱۹۹۳) و به این ترتیب توانایی کاربر را برای تعقیب ارجاعات متقابل درمحدوده متن افزایش داده وبه دنبال آن دسترسی آسان وسریع به اطلاعات بیشتر و مرتبط با حوزه موضوعی را فراهم می آورند.

با توجه به ماهیت شبکه جهانی وب که در آن میلیونها، میلیون فایل و سند از طریق فراپیوندها [۶]به یکدیگر پیوند‌خورده‌اند می توان وب جهانگستر را به عنوان شبکه عظیمی از استنادات تصور کرد که درآن مدخلهای اطلاعاتی با صفحات وب و استنادات با فراپیوندها جایگزین شده اند. ازآنجایی که تعداد پیوندهای زده شده ازسایر مدارک وبی به یک مدرک وبی ، می تواند به عنوان نشانه ایی از تاثیر مدرک وتاثیر تولید کننده آن و همچنین به عنوان یکی از معیارهای دیده‌شدن آن دربین سایر منابع درنظر گرفته شود، الگوی فراپیوند ایجاد شده میان صفحات فرامتن[۷] را از بسیاری جهات شبیه به الگوی استنادات و ارجاعات موجود درمنابع چاپی دانسته‌اند.(بارجک،۲۰۰۶).بنابراین به نظر می‌رسد روش تحلیل استنادی [۸]که ازدیرباز توسط کتابداران استفاده‌ شده و همواره سعی داشته است، تا با شمارش استنادها میزان تاثیر علمی یک اثر را تعیین‌کند، می تواند با رویکردی جدید جهت ارزیابی و تعیین میزان تاثیرمنابع وبی به کارگرفته‌شود.(سویی، ۱۹۹۹ ).

مطالعه پیوندهای برقرارشده میان صفحات وبی که درعلم اطلاع رسانی با حضور افرادی چون لارسون، رسو، آلمیند و اینگورسن پایه گذاری شده است سعی دارد تا با بهره‌گیری از تکنیکهای جدید محاسباتی که جهت شمارش صفحات پیوندی درفضای وبی اجرامی‌گردد، الگوی استفاده علمی ازوب و تاثیر گذارترین منابع اطلاعاتی وب مدار را شناسایی کند.(وگان،۲۰۰۳) به طوری که اسپانچ درمقاله‌ایی که پیرامون مدیریت کیفیت اطلاعات بهداشتی برروی اینترنت به رشته تحریر درآورده، بعضی ازنشانگرهای کیفی غیرمستقیم اطلاعات بهداشتی را ارائه کرده‌است، که درمیان این نشانگر شمارش پیوندهای وبی نیز وجود‌دارد.ازنظروی همانند نمایه استنادی منابع چاپی، نمایه استنادی منابع وبی [۹] می‌تواند با استفاده ازشمارش تعداد فراپیوندها به یک وب سایت معین درطی یک دوره زمانی معین ایجاد‌شود(اسپانچ،۱۹۹۸).

مطالعات استنادی به خصوص درمورد مجلات ، همواره با مشکلاتی روبرو بوده‌است.مشکلاتی چون وجود مجلات قدیمی و مشهور در مقابل مجلات جدید و کمتر شناخته شده، مجلاتی با مقالات بیشتر درمقابل مجلاتی با مقالات کمتر، که می توانست برروی تعداد استنادات و به تبع آن برنتایج حاصل از رتبه بندیهای تحلیل استنادی تاثیر منفی بگذارد. ازاین رو محققان حوزه مطالعات استنادی با درنظر گرفتن معیار اثربخش عامل تاثیر گذارمجله، که برای سنجش میزان اهمیت و نفوذ مجلات استفاده می شود تا حدی براین مشکل فائق آمدند. از آنجایی که درمطالعات پیوندی نیز ممکن است چنین سوگیریهایی درمورد وب سایتهای بزرگتر نسبت به وب سایتهای کوچکتر یا وب سایتهای شناخته شده نسبت به وب سایتهای کمتر شناخته شده وجود داشته باشد نیاز به معیاری است تا با بررسی میزان اهمیت و نفوذ منابع وبی این مشکل حل کند، معیاری با عنوان عامل تاثیر گذاروب که درسطور بعد به تفصیل بدان پرداخته می شود.

● عامل تاثیر گذارمجلات [۱۰]

علم کتابداری واطلاع‌رسانی و حوزه‌های وابسته درزمینه جامعه‌شناسی علم و مطالعات علم و تکنولوژی، سعی دارند تا با توجه به جنبه‌های کمی تولید، سازماندهی واشاعه اطلاعات و بهره‌گیری ازآن توسط کاربران مختلف، درموقعیتهای مختلف ابزاری را برای درک پویاییهای رشته‌های علمی، میزان نفوذوتاثیرآنها و توسعه خط‌‌ مشی‌های علمی فراهم‌نمایند.مطالعات آماری کتابسنجی که ازنیمه اول قرن بیستم شکل گرفته‌، نمودی از این تلاشها است.کتابسنجی به عنوان یکی ازروشهای تحقیق کمی در کتابداری و اطلاع رسانی می‌کوشد تا تا با بهره گیری از روشهای آماری و تجزیه و تحلیل های کمی، الگوهای استفاده و استناد ازمنابع درحوزه های مختلف را توصیف کند(بجورن برن،۲۰۰۱).

مطالعات کتابسنجی که درعلم اطلاع رسانی به منظور ابزاری برای شناسایی مجموعه های هسته از مقالات، مولفان ویا مجلات درحوزه های مختلف توسعه یافته است، به منظور محقق ساختن اهداف خویش از قوانین قدرتمندی همچون قانون لوتکا جهت مطالعه پراکندگی تولید علم دربین دانشمندان، قانون برادفورد برای مطالعه پراکندگی متون یک عنوان خاص دربین مجلات متفاوت و قانون زیف برای تعیین بسامد واژه ها بهره می گیرد.مطالعات کتابسنجی همچنین از حوزه‌هایی چون تحلیل استنادی برای تعیین نفوذ علمی مقالات و نویسندگان بهره می گرفته (بجورن برن،۲۰۰۴).

تحلیل استنادی که تمرین شمارش استنادها به یک منبع اطلاعاتی محسوب می‌گردد، می کوشد تا با شمارش فراوانی تعداد دفعاتی که یک منبع اطلاعاتی درطی یک دوره زمانی معین استناد می شود به ارزیابی میزان تاثیر آن منبع اطلاعاتی بپردازد.درحالی که ممکن است انواع متفاوتی ازپیوندهای استنادی میان نویسندگان، آثارعلمی، مجلات، حوزه های مختلف علمی ویا حتی میان کشورهای مختلف ایجاد شود، اما رایجترین و متداولترین نوع استنادها میان مقالات مجلات علمی برقرارمی شود.

مریم عبادی

دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی

پانوشتها

[۱] .Paradigm

[۲] .Self-publishing

[۳] . Digital morass

[۴].Nodeگره معمولا" یک مفهوم یا ایده واحد را نشان می دهد که شامل متن،گرافیک،انیمیشن،صدا،تصویر،برنامه وغیره می شود

[۵] .Link مفاهیم یا گره های مرتبط را به هم متصل می کنند.

[۶] .Hyperlink

[۷] .Hypertext

[۸] .Citation Analysis

[۹] . Webcite Index

[۱۰] .Journal Impact Factor(JIF)

[۱۱] .Journal Citation Report(JCR)

[۱۲] .Web Impact Factor(WIF)

[۱۳] .Webometrics

[۱۴] .External Link

[۱۵] .Inlink

[۱۶] .Self-Link/Internal Link

[۱۷] Reference & Citations Analysis

[۱۸] .Impact Factor

[۱۹] . Inlink Impact Factor

[۲۰] . Self-Link Impact Factor

[۲۱] .Domain Name

[۲۲] .Total Impact Factor

[۲۳] .Mirror Sites

[۲۴] .Psycoloquy

[۲۵] .Dead Link

[۲۶] .Metadata

منابع وماخذ

رهادوست، فاطمه.(۱۳۸۲)."پست مدرنیسم و کتابداری و اطلاع‌رسانی" جهان کتاب.سال۸، ش.‌۲۴-۲۷.

کتز, ویلیام. ) ۱۳۷۸). " اینترنت و خدمات مرجع". ترجمه سعید رضایی شریف آبادی . کتابداری واطلاع رسانی. ۲, ۱۰۴-۷۷.

کوشا،کیوان. (۱۳۸۲)."مقایسه سایت روزنامه های ایران با استفاده از عامل تاثیر گذار وب".اطلاع شناسی.س.اول۲.(زمستان).۸۷-۱۱۳.

Balasubramanin, V,. (۱۹۹۳). "State of the Art Review on Hypermedia Issues And Applications". Available at http://www.e-papyrus.com/hypertext_review/chapter.htm

Barjak, F., Li, X., Thelwall, M. (۲۰۰۶). ”Which Factors Explain the Web Impact of Scientists Personal Homepages”. Available at http://www.scit.wlv.ac.uk/~cm۱۹۹۳/papers/.

Björneborn, L., & Ingwersen, P. (۲۰۰۴).“ Toward a Basic Framework for Webometrics”. Journal of American Society for Information science and Technology, ۵۵(۱۴): ۱۲۱۶-۱۲۲۷ http://www.db.dk/lb/ .

Björneborn, L., & Ingwersen, P. (۲۰۰۱) “Prespectives of Webometrics”. Scientometrics,۵۰(۱): ۶۵-۸۲.

Chakrabarti, S. &…et al. (۱۹۹۹).”Hypersearching the Web”.scientific American.(Jun): ۵۴-۶۰. available at http://www.cs.cornell.edu/home/

Cui, L. (۱۹۹۹). ”Rating Health Websites Using the Principles of Citation Analysis: A Bibliometric Approach “. Journal of Medical Internet Research .۱(۱). Available at http://www.jmir.org/۱۹۹۹/۱/e۴ .

Eysenbach, G., Diepgen, T.L.(۱۹۹۸) “ Towards quality management of medical information on the internet: evaluation, labelling, and filtering of information”. BMJ . ۳۱۷(۷۱۷۱):۱۴۹۶-۱۵۰۰

Harter, S. P., Ford,C. E. (۲۰۰۰). “Web-based Analysis of E-Journal Impact: Approaches, Problems, and Issues”. Journal of The American Society for Information Science. ۵۱(۱۳): ۱۱۵۹-۱۱۷.

Hernandez-Borges, A. A., & et.al (۱۹۹۹). ”Can Examination of WWW‌Usage Statistics and Other Quality Indicators Help to Distinguish the Relative Quality of Medical Wrbsites?”. Journal of Medical Internet Research.۱(۱) Available at http://www.jmir.org/۱۹۹۹/۱/e۱/

Ingwersen, P,. (۱۹۹۸).”The Calculation of Web Impact Factors”. Journal of Documentation.۵۴(۱): ۲۳۶-۲۴۳.

Noruzi, A. (۲۰۰۶). ” The Web Impact Factor: Critical Review”. The Electronic Library, ۲۴(۴): ۴۹۰-۵۰۰. Available at http://eprint.rclis/archive/ .

Noruzi, A. (۲۰۰۵).” The Web Impact Factor for Iranian University”. Webology. ۲(۱). Available at www.webology.ir/۲۰۰۵/v۲n۱/a۱۱.html .

Smith, A. G., (۲۰۰۴). “Citation and Link as a Measure of Online LIS Journal”. Available at http://www.ifla.org/iv/file۷۰/progo۴.htm

Smith, A. G., (۲۰۰۲). “Dose Metadata Count? AWebometric ‌Investiation‌" Proc. Int. Conf. on Dublin Core and Metadata for e-Communities. ۲۰۰۲‌. ‌pp.۱۳۳-۱۳۸

Vaughan, L., Thelwall, M. (۲۰۰۳). Scholarly Use of the Web: What are the Key Inducers of Links to Journal Web Sites?”. Journal of American Society for Information science and Technology. ۵۴(۱): ۲۹-۳۸

Soualmia, L.F., & et.al. (۲۰۰۲). “Web impact factor: a bibliometric criterion applied to medical informatics societies۰۳۹; web sites”. Studies in Health Technology and Informatics.۹۰:۱۷۸-۱۸۳.

Turnbull, D., (۱۹۹۶).”Bibliometrics and the World Wide Web”. Technical Report FIS-۱۲-۱۹-۱۹۹۶-۱.Available at www.ischool.utexas.edu/~donturn/research/bibweb.html

---