اولین کسی که زمین را کروی می دانست

۹۸۷ سال پیش در چنین روزی در دوم ماه رجب سال ۴۴۰ هجری قمری ابوریحان بیرونی دانشمند برجسته ایرانی در شهر غزنه درگذشت

۹۸۷ سال پیش در چنین روزی در دوم ماه رجب سال ۴۴۰ هجری قمری ابوریحان بیرونی دانشمند برجسته ایرانی در شهر غزنه درگذشت.

به گزارش سرویس علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خراسان، ابوریحان شخصیتی کم‌نظیر و ماندگار است که جهان از قرن نوزدهم به بعد او را شناخت.

ابوریحان مردی است که به اکثر علوم زمان خود احاطه داشته است. او از اولین کسانی است که به پیداکردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت ورزید و آن‌چنان وزن مخصوص این اجسام را دقیق محاسبه کرده که اختلاف آنها با وزن مخصوص‌هایی که دانشمندان قرون اخیر با وسایل جدید خود محاسبه کرده‌اند بسیار ناچیز است.

ابوریحان در طول عمر خود به شهرهای مختلفی سفر کرده و به اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی آن شهرها می‌پرداخت و سپس موقعیت هر شهر را روی یک کره مشخص می‌کرد و پس از سال‌ها توانست آن نقاط را روی یک نقشه مسطح پیاده کند و این مقدمه علم کارتوگرافی بود که این‌کار با ابوریحان شروع شد.

بیرونی، تقریبا به تمام علوم زمان خود مسلط بود و همین طور در تمام شاخه‌های ریاضیات آن زمان دستی داشت. وی در جبر، مثلثات،‌ هندسه و نگاشت، گنج‌نگاشتی ، مجموع سری‌ها، آنالیز ترکیبی، روش‌های حل معادلات جبری، مسایل حل‌ناپذیر ریاضی مانند تثلیث زاویه، قضیه سینوس‌ها در صفحه، عددهای گنگ،‌ مقاطع مخروطی و ... پژوهش‌های فراوان داشت و آثار بزرگی از خود بر جا گذاشت.

ابوریحان در طول ۷۲ سال زندگی خود حدود ۱۴۳ کتاب نوشت (که از مهمترین کتابهای وی می‌توان به التفهیم، آثارالباقیه، قانون مسعودی، و تحقیق مالهند اشاره کرد) این تعداد، اوراق نوشته شده به وسیله او را به ۱۲ هزار برگ می رساند.

این مرد بزرگ و دانشمند در بامداد پنج‌شنبه سوم ذی‌الحجه سال ۳۶۲ هجری قمری در بیرون، حوالی خوارزم دیده به جهان گشود.

ابوریحان در طول عمر پربار خود همیشه به‌دنبال کشف حقایق بود و هیچ چیز را در دنیا بر آن ترجیح نمی‌داد. وی مسلمان بود و به مذهب تشیع اعتقاد داشت ، به ایرانیان علاقه فراوانی نشان می‌داد.

دکتر پرویز شهریاری که مطالعات زیادی بر تاریخ علم در ایران انجام داده است، درمورد جنبه‌های مختلف این شخصیت توضیح می‌دهد: زمانی که در اروپای غربی، جهل قرون وسطایی حکومت می‌کرد و اثری از علم در هیج جای دنیا به‌چشم نمی‌خورد، جز سوسوهایی از علم در هند و چین، دانشمندانی بنام در ایران درخشیدند که از آن میان، ابوریحان بیرونی شاخص است.

ابوریحان یکی از شخصیتهایی است که به ‌عقیده دکتر شهریاری هنوز به‌درستی شناخته نشده است.

ابوریحان اولین کسی بود که به کرویت زمین اعتقاد داشت و کسی بود که جز به تجربه هیچ چیز را قبول نداشت. فرانسیس بیکن را که سرچشمه تجربه می‌دانند، قرنها پس از او مسئله تجربه را مطرح کرد.

ابوریحان عاشق ایران بود. داستانی درباره او نقل استکه وقتی محمود غزنوی بنا بود به ایران لشکر بکشد، مأموران خلیفه نزد او در خوارزم آمدند و پیام دعوت خلیفه را به بغداد به او رساندند. ابوریحان نپذیرفت و گفت: من در ایران می‌مانم، ولو در بند محمود غزنوی باشم و به بغداد نمی‌آیم

مشهور است وقتی ابوریحان در بستر مرگ بوده، مساله‌ای از کسی می‌پرسد. او می‌گوید: حالا چه وقت پرسیدن است؟ ابوریحان می‌گوید: بدانم و بمیرم بهتر است یا ندانم و بمیرم. آن شخص می‌گوید: وقتی از خانه ابوریحان بیرون آمدم، هنوز یک کوچه بیشتر نرفته بودم که صدای شیون بلند شد.

ابوریحان بیرونی به‌دستور محمود غزنوی به هند رفت. محمود غزنوی به‌دنبال قتل و غارتش بود اما ابوریحان به محفل علمای هند رفت. رهاورد این سفر کتابی شد به‌نام کتاب مال‌الهند شامل گذشته هند که حاوی مباحث مردم‌شناسی فراوانی هم هست.

ابوریحان وقتی در هند بود، زبان سانسکریت را آموخت و بسیاری از کتابهای عربی و نیز کتابهای خودش را به سنسکریت ترجمه کرد. چند کتاب هم از سنسکریت به عربی ترجمه کرد. او چنان عاشق ایران بود که کتابهایی به زبان فارسی نوشت و این مساله در آن دوره که بیشتر کتابها به زبان عربی نوشته می‌شد، عجیب بود. التفهیم را ابوریحان اول به فارسی نوشت و بعد به عربی برگرداند.

دکتر پرویز شهریاری در پایان توضیحات خود درمورد ابوریحان می‌گوید: همزمان با ابوریحان دانشمندانی مثل پورسینا، کوشیار گیلانی و خجندی هم بودند که همه در ریاضیات و اخترشناسی سرآمد بودند اما از آن میان، ابوریحان مشهورتر است. در آن دوره ۶۰۰ ساله که دوران علم ایرانی است، دانشمندان مختلفی داشتیم که در همه جای دنیا درخشیدند و هیچکس نمی‌توانست با آنها برابری کند اما اگر به تاریخ تمدن ویل دورانت که در حدود ۱۸ جلد نوشته شده، مراجعه کنید، سهم ایران در تمدن جهان فقط حدود ۱۰ صفحه است. ما باید برای شناساندن تمدن خود بیشتر کار کنیم و حداقل کتابهای دانشمندان خود را به فارسی ترجمه کنیم.

ابوریحان در طول عمر خود با قناعت زندگی می‌کرد و به تجملات و ظواهر دنیا اهمیتی نمی‌داد و زمانی که در غروب شب جمعه دوم رجب ۴۴۰ در غزنه چشم از جهان فروبست، ثروت زیادی را برای خانواده‌اش باقی نگذاشت و ثروت خانواده‌اش همان نام نیک ابوریحان بود که همیشه برای آنها جاودان ماند.

ـ شبکه رشد ملی مدارس ایران

- سایت اینترنتی مشاهیر ایران