فرعون, مبتکر تکثّرگرایی سیاسی

فرعون برای حکومت, دار و دسته ای قوی می خواست که مطیعش باشند و اهداف او را در جامعه تحقق بخشند, ولی همه زیر بار نمی رفتند به همین سبب این ها را دسته دسته کرد تا مخالفان را از صحنه خارج کند

این روزها سخن از چگونگی شکل‌گیری یکی از احزاب است و صاحبنظران و شخصیت‌های سیاسی متعددی در این‌باره (خصوصاً با خبرگزاری فارس) سخن گفته‌اند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:«إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِی الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا»؛ به درستی‌که فرعون در زمین بلندپروازی کرد و مردمش را گروه‌گروه ساخت(۱). آنچه در پی می‌آید، گفتاری است از آیت الله مصباح یزدی که در آن به ترفندهای فرعون و دلایل آن می‌پردازد. رنگ و بوی زندگی عوض می‌شود؛ اما صف‌بندی‌ها همان صف‌بندی‌های گذشته می‌باشد. امام علی(ع) می‌فرماید: «حقٌ و باطلٌ و لِکُلٍّ اهل»؛ حقی است و باطلی؛ و هر کدام اهلی دارد(۲).

امروز هم «پیشرفت غربی» و «رشد اقتصادی» را بت کرده و به مسؤولین و نخبگان و دانشجویان می‌گویند سجده کنید؛ برخی بازیگران و ورزشکاران را بت کرده و به جوانان می‌گویند به این بت‌های گوشتی سجده کنید؛ در زندگی از آنها تقلید کنید!

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

خدای متعال در وجود انسان یک غرایزی قرار داده که موجب سعادت و کمال او بشود و اگر از مسیر خودش منحرف شود درست نقش ضد را ایفاء می‌کند. برای مثال، خوردن، غریزه‌ای برای رفع نیاز بدن است اما پرخوری و بعضی از خوردنی‌ها موجب می‌شود که انسان مسموم شود و به حیاتش خاتمه دهد. یا غریزه جنسی باعث بقای نسل آدمیزاد است و اگر نبود، این همه انسان روی زمین پیدا نمی‌شد، ولی انسان گاهی از این غریزه سوءاستفاده می‌کند و به چیزهایی مبتلا می‌شود که او را حتی از تناسل هم محروم می‌نماید.

یکی از غرایز روانی این است که انسان طالب ترقی می‌باشد، هیچ انسانی دلش نمی‌خواهد در همین حدی که هست باقی بماند، به طور فطری می‌خواهد همیشه پیشرفت کند و حتی می‌کوشد از دیگران جلو بیفتد. سوء استفاده باعث می‌شود که انسان این خواست فطری خدادادی را در راهی به‌کار گیرد که موجب بدبختی دنیا و آخرتش بشود.

هدف و حکمت این‌که خدا این غریزه را در وجود انسان‌ها قرار داده این است که به کمال برسند و کمال انسان، کمال معنوی است، نه کمال مادی و شهوانی. ولی آدمیزاد از این غریزه در جهت شهواتش سوء‌استفاده می‌کند، در زمینه امور مادی می‌خواهد بهتر از دیگران باشد، این برتری‌طلبی مادی و دنیاگرایانه می‌شود؛ اما اگر در جهات معنوی باشد پیشرفت‌کردن آن مطلوب است. در صورتی که کمالات انسانی باشد، اسمش برتری‌طلبی نیست، بلکه شتاب در تکامل است ولی اگر در جهات امور شهوی و مادی باشد، برتری‌طلبی نام می‌گیرد.

آن‌چه باعث شد که فرعون «فرعون» شود و این همه مفاسد در عالم برپاکند، روح برتری‌طلبی مادی او بود؛ می‌خواست در این زندگی از همه بالاتر باشد و همه در مقابل وی سر خم کنند. این در عمق دل او وجود داشت و به هیچ حدی قانع نمی‌شد، تا آن‌جا که ادعا می‌کرد: من اصلاً از جنس شما نیستم!

اگر می‌خواهیم فرعونی نباشیم و به فساد فرعونی کشیده نشویم، باید این میل خدادادی را در جهت صحیح به کار گیریم.

بسیاری از عادت‌ها و منش‌های روانی و اخلاقی ابتدا یک جنبه فردی محض دارد، اما کم‌کم در ارتباطات اجتماعی به صورت یک منش گروهی درمی‌آید. یک مثال ساده‌ای بیان کنم: در کُشتی دو نفر باهم مسابقه می‌دهند و هر کدام سعی می‌کند قهرمان شود.ولی گاهی مسابقات گروهی و تیمی است، مثل مسابقه فوتبال. در فوتبال هر فرد یک تیم قصدش این نیست که فقط خودش گل بزند و بدرخشد، بلکه می‌خواهد تیمش پیروز بشود، لذا هر کدام از این‌ها که گل بزنند همه تیم خوشحال می‌شوند گویا خودشان گل زده‌اند. بالاتر این که طرفدارانشان هم خوشحال می‌شوند، با این‌که نقشی نداشتند و فقط تشویق می‌کردند. یک وحدت جمعی و اجتماعی پیدا می‌شود. پیشرفت یک نفر به منزله پیشرفت همه می‌باشد.

در تحولات اجتماعی این برتری طلبی گروهی گاهی به مسابقه دو گروه اجتماعی، دو حزب و یا دو جبهه تبدیل می‌شود. این همان روح برتری‌طلبی است. روحیه برتری‌طلبی فقط در شخص فرعون خلاصه نمی‌شود، گاهی یک جمعیتی فرعونی هستند و کل این جمعیت فرعونی می‌خواهند پیروز بشوند. لذا می‌فرماید: «وَ نُرِیَ فِرعَونَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنهُم ما کانُوا یَحذَرُونَ»(۳)؛ آن‌ها همه‌شان می‌خواستند این حالت علو را داشته باشند. فرعون نقش اول را بازی می‌کرد، دیگران هم کم و بیش همین روحیه را داشتند. برای رسیدن به این هدف چه کارهایی می‌کرد؟ این‌جا هدف برتری بر یک فرد نبود، برتری بر همه انسان‌ها بود. در یک جامعه می‌خواست از دیگران سبقت بگیرد و همه تحت سلطه او باشند. برای این‌که یک جامعه را زیر یوغ خودش درآورد تنها به یک کار فردی نمیشد کفایت کرد، این شد که تدبیر سیاسی به میان آورد، یک رئیس فاسد و مفسد برای این‌که بتواند به اهداف خودش برسد شیوه مدیریت فرعونی را به کار می‌بندد. روح استراتژی فرعونی، ایجاد اختلاف و گروه‌بندی است.باید گفت: به یک معنا مبتکر تکثّرگرایی سیاسی، فرعون بود.

فرعون برای حکومت، دار و دسته‌ای قوی می‌خواست که مطیعش باشند و اهداف او را در جامعه تحقق بخشند، ولی همه زیر بار نمی‌رفتند، به همین سبب این‌ها را دسته دسته کرد تا مخالفان را از صحنه خارج کند.

خدا انسان‌ها را در این عالم آزاد گذاشته است تا آزمایش شوند، اما نه آن‌چنان آزاد که هر کار بخواهند انجام دهند. یک خط قرمزهایی وجود دارد، وقتی انسان‌ها از اختیارشان سوءاستفاده کنند و به آن‌جا برسند، دیگر جلویشان گرفته می‌شود. خداوند می‌فرماید: فرعون عده‌ای را به استضعاف می‌کشاند و قوایشان را از بین می‌برد؛ اما اراده ما بر این است که همان انسان‌های ضعیف، پیشوای جامعه و وارث قدرت آن مستکبران شوند

خدا این‌ها را مثال می‌زند تا من و شما از قدرت سلطه‌جویان عالم نهراسیم. پروردگار عالم به فرعون مهلت می‌دهد تا آن‌جا که ادعای خدایی هم‌ می‌کند، اما بعد یقه‌اش را می‌گیرد و جلوی چشم همه مردم در رود نیل غرقش می‌کند. به دست چه کسی؟ به دست همان نوزادی که در رود نیل دستش را گرفتند و همسر فرعون خوشحال شد که یک فرزندخوانده پیدا کردهاند. گاهی به دست خودشان دشمن‌شان را پرورش می‌دهند مثل این‌که فرعون به دست خودش موسی را پرورش داد و به دست موسی نابود شد.

حوادث اجتماعی قابل تکرار است و خیلی جهات شبیه هم دارد. باید از داستان موسی و فرعون عبرت بگیریم. نخبگان کشور که ممکن است خدای نکرده در موقعیت فرعون و هامان قرار گیرند مراقب باشند روح برتری‌جویی در آن‌ها رشد نکند، وگرنه فرعون می‌شوند. هر کسی که نمی‌تواند فرعون بشود، این خطرهای بزرگ برای نخبگان است، یعنی کسانی که استعداد و قدرت تدبیر فوق‌العاده دارند. اگر این استعدادهای خدادادی را در راه باطل به کار گیرید عاقبت‌تان مثل عاقبت فرعون می‌شود، در دنیا ذلیل و بیچاره و در آخرت هم به عذاب ابدی مبتلا می‌شوید.

اگر می‌خواهید آن‌گونه نشوید، از هوش و نبوغ‌تان برای برتری‌های معنوی استفاده کنید نه برای برتری‌های مادی. فکر این نباشید که بر دیگران سلطه پیدا کنید، شما رئیس بشوید و همه مطیع شما. ببینید چگونه می‌توانید به خلق خدا بیش‌تر خدمت کنید. در این راه مسابقه بگذارید نه مسابقه در این‌که تیتر برای خودتان درست کنید، به پست و مقام برسید، کاخ بسازید، ثروت‌ها در بانک‌های خارجی بیندوزید و ... .

نماد بزرگ‌ترین قدرت سلطه‌طلب امروز آمریکاست. از هر جهت اسباب قدرت برایشان فراهم است؛ ثروتمندترین کشور دنیا از لحاظ تکنولوژی، قدرت نظامی، قدرت مدیریت، علوم، صنایع، خاک وسیع، معادن و ... . از این جهات چیزی کم ندارند. اما این‌ها تا چه وقت ادامه خواهد یافت؟! هر روز سعی می‌کنند کشوری را زیر یوغ استکباری خودشان بکشانند، از کشورهای آمریکای لاتین، پاناما و کاستاریکا شروع کردند، بعد هم کشورهای آمریکای جنوبی و ... ولی دیدند ثروتی که در خاورمیانه هست با آن‌ها قابل مقایسه نیست، لذا تصمیم‌گرفتند این‌جا را تسخیر کنند، ولی با مشکلاتی مواجه شدند که تلا‌ش کردند به شیوه‌های گوناگون برطرف کنند.

اما انقلاب اسلامی ایران پیدا شد که قابل مهار نبود و نمی‌شد رهبرانش را خرید. حرکت انقلاب در نوع خودش بی‌نظیر بود و تنها به حرکت انبیاء شباهت داشت.

امام فرمود: امریکا از انگلیس بدتر، ا‌نگلیس از آمریکا بدتر، شوروی از هر دو بدتر است. کدام سیاستمدار این چنین حرف می‌زد که در آن واحد با همه جبهه‌های استعماری یکسان بجنگد و هیچ‌کس را برای خودش نگه ندارد؟!

جبهه ملی که مجموعه‌ای از احزاب آزادی‌خواه و محورشان دکتر مصدق بود، می‌گفتند: مگر می‌شود در یک آن با چند جبهه جنگید؟! اگر با انگلیس می‌جنگید لا‌اقل آمریکا را برای خودتان نگه دارید،اگر با آمریکا می‌جنگید لا‌اقل شوروی را برای خودتان نگه دارید!

سیاست امام الهی بود، می‌فرمود ما به خدا متکی هستیم و اعتماد به هریک از این‌ها ما را مشرک می‌کند؛ دل ما منقسم می‌شود به چند بخش:

ـ یک بخش آن امید به خدا و یک بخش آن هم امید به شوروی یا به یک کشور دیگر، این «اسلَمتُ وَجهِیَ لِلَّهِ»(۴) نمی‌شود. هشت سال جنگ را تحمیل کردند، محاصره اقتصادی کردند، نقشه کودتا کشیدند، ترورهای کور راه انداختند و ... اما نتیجه‌ای نگرفتند. خدا به این مردم که از هیچ کس نترسیدند، آن‌چنان نعمت و عزتی بخشید که پشت قدرت‌های دنیا را به لرزه انداخت. حزب الله لبنان و حماس فلسطین پیدا شدند. شیاطین عالم دیدند داستان عجیبی است. گروه‌های نومحافظه‌کار آمریکایی تصمیم گرفتند با این‌ها مبارزه کنند؛ در چند جبهه سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی نقشه کشیدند و به اجرای آن‌ها پرداختند. هر روز شما می‌بینید یک صحنه‌ای مطرح می‌شود. مزدورانشان و خودباختگان در داخل به این‌ها کمک می‌کنند، مردم را می‌ترسانند که بناست فلان جا را بزنند، اسرائیل گفته چند جا را بمباران می‌کنیم، بمب هسته‌ای می‌زنیم و... ولی جوان‌های پاک نه تنها نترسیدند بلکه بر عزم و اراده‌شان افزوده شد و پیروزی نهایی از آن بندگان شایسته خداست.

باید رابطه‌مان را با خدا تقویت کنیم و احکام الهی را برای هوس‌های خود یا به بهانه تدبیرهای اجتماعی زیر پا نگذاریم. خدا وعده قطعی داده که در صورت یاری او یعنی عمل به احکام الهی، شما را بر دشمن‌تان پیروز می‌کند. الحمدلله بودند و هستند و در این زمان هم به چشم خودمان دیدیم کسانی گمنام پیدا شدند اما یقین داشتند که اگر برای خدا کار بکنند، کمک‌شان می‌کند.

خانواده‌های شهدا چه‌قدر خون دل خوردند، شب‌ها تا صبح گریه کردند، کسانی که می‌دیدند ارزش‌های اسلام و دستاوردهای خون شهدا در حال نابودشدن است، نمی‌خواستند یک حرکتی انجام بدهند که موجب ضعف کشور اسلامی و شادی دشمنان بشود. دعاها، توسل‌ها، زیارت‌های عاشورا، ختم‌ها، زیارت‌های جامعه، توسلات، گریه‌ها، عبادت‌ها، دعاهای عرفه، اعتکاف‌ها چیزهایی که سابقه نداشتند، همه این‌ها باعث شد که این ملت شایستگی نصرت خدا را پیدا کننده این ملت شایستگی نصرت خدا را پیدا کنند.(۵)

پی‌نوشت‌ها:

۱- سوره قصص، آیه ۴

۲- نهج‏البلاغه فیض‏الاسلام؛ خطبه‏۱۶، ص‏۶۷.

۳- سوره قصص، آیه ۶.

۴- «فَإِنْ حَاجُّوک فَقُلْ أَسلَمْت وَجْهِیَ للَّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ وَ قُل لِّلَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَب وَ الاُمِّیِّینَ ءَ أَسلَمْتُمْ فَإِنْ أَسلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوا وَّ إِن تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَیْک الْبَلَغُ وَ اللَّهُ بَصِیرُ بِالْعِبَادِ »؛ حال اگر همینها بر سر دین، با تو بگو مگو کردند، بگو من و پیروانم سراسر وجودمان را تسلیم خدا کردیم و به اهل کتاب و مشرکین بی‌کتاب یک کلمه بگو اسلام می آورید یا نه؟ اگر اسلام آوردند، راه سعادت خود را یافته‌اند و اگر نیاوردند، تو وظیفه خودت را انجام داده‌ای چون بیش از ابلاغ، وظیفه‌ای نداری و خدا بینای به (اعمال) بندگان است. سوره آل عمران، آیه۲۰

۵- این سخنرانی در همایش سیاسی - فرهنگی آموزش و پرورش منطقه ِ‌دو بندر عباس ایراد گردیده است.