مهتاب کرامتی در انتظار مرد آلزایمری

امیرقاسم در حادثه ای مفقود می شود و همه اعضای خانواده اش مرگ او را می پذیرند همه باور می کنند جز همسرش آسیه ۲۰ سال از آن روز می گذرد و در تمام این ۲۰ سال آسیه به دنبال همسری می گردد که همه فکر می کنند مرده است اما او به بازگشتش امید دارد

امیرقاسم در حادثه‌ای مفقود می‌شود و همه اعضای خانواده‌اش مرگ او را می‌پذیرند. همه باور می‌کنند جز همسرش آسیه. ۲۰‌سال از آن روز می‌گذرد و در تمام این ۲۰‌سال آسیه به‌دنبال همسری می‌گردد که همه فکر می‌کنند مرده است اما او به بازگشتش امید دارد. هیچ کس از امیر‌قاسم خبری نمی‌شنود تا اینکه در صحنه‌ای از فیلم مردی حضور پیدامی‌کند که تمام مشخصات او را دارد ولی به خاطر ابتلا به بیماری فراموشی هیچ‌چیز از گذشته، همسرش یا دخترش به یاد نمی‌آورد. مرد پیش از این در یکی از زندان‌های شهر بوده و مدتی قبل یکی از آگهی‌هایی که آسیه هر روز برای پیدا‌کردن شوهرش می‌زند به دست زندانی‌ها می‌رسد. تصویر آگهی شباهت زیادی به امیر قاسم دارد و به همین دلیل هم سلولی‌هایش به او پیشنهاد می‌کنند خودش را به‌عنوان صاحب احتمالی این چهره معرفی کند. امیر‌قاسم که با یک تصادف حافظه‌اش را از دست داده هنوز هم چیزی به یاد ندارد و تنها به پیشنهاد دوستانش می‌خواهد «سنگ مفت و گنجشک مفت» را امتحان کند و آگهی را به گردنش می‌اندازد و به همه می‌گوید که مرد این تصویر است؛ مردی که هیچ‌چیز از گذشته این تصویر را به یاد نمی‌آورد. بعد از ۲۰ سال دوری کمتر کسی به غیر از آسیه باور می‌کند که او همان مرد گم شده‌اش است اما نشانه‌ای آن دو را به گذشته پیوند می‌زند؛ نشانه‌ای که هیچ کدام‌شان نمی‌دانند دیگری هنوز آن را با خود دارد...

فکر می‌کنید که او به خاطر حادثه تصادفی که پشت سر گذاشته به فراموشی مبتلا شده و تمامی گذشته‌اش را از دست داده اما در مورد این‌که چنین از دست دادن حافظه‌ای آلزایمر است، نیاز به دادن توضیحات بیشتری دارد.

نه دخترش را به یاد می‌آورد و نه آسیه را. حتی وقتی او را به خانه‌اش هم می‌برند هیچ‌چیز آن خانه را به یاد نمی‌آورد. آنقدر در این فراموشی غرق است که گاهی شک می‌کنیم او واقعا همان کسی است که عکسش در روزنامه چاپ شده بود.

رفتارهای کودکانه‌ای دارد. عاشق بازی کردن است و تفاوتی میان موقعیت‌های جدی یا لحظاتی که می‌تواند در آن تفریح کند قائل نمی‌شود. در سخت‌ترین لحظاتی که دیگران برای شناسایی صاحب آن عکس تمام تلاش‌شان را می‌کنند، تنها فکر او بازی‌کردن است.

در مقابل خشم دیگران واکنشی نشان نمی‌دهد. وقتی برادر آسیه کتکش می‌زند و به او توهین می‌کند باز هم نمی‌تواند واکنش‌های طبیعی یک آدم بالغ را نشان دهد. همانطور که مهدی هاشمی بازیگر این نقش می‌گوید، این مرد درست مثل یک بچه است.

● هر فراموشی‌‌ آلزایمر است؟

اول اسم‌ها فراموش می‌شوند و بعد چهره‌ها. گاهی حتی عزیز‌ترین کسان‌شان را هم از یاد می‌برند و حافظه کوتاه مدت‌شان آرام آرام تحلیل می‌رود. با پیشرفت بیماری، به جای زندگی در زمان حال، ‌در خاطرات گذشته و کودکیشان غرق می‌شوند. کمی بعد نشانی‌ها و اسم‌ها از یاد می‌روند و زمان حال بیشتر از قبل جایش را به گذشته می‌دهد. حدود یک قرن از نام گذاری این بیماری ناشناخته به نام کاشفش «آلزایمر» می‌گذرد اما هنوز درمانی برای این بیماری پیدا نشده.

تنها در امیدوار کننده‌ترین شرایط، ‌پزشکان با دارو‌ها و تمرین‌های بسیار توانسته‌اند روند رشد این بیماری را کند کنند؛ ‌گرچه در همین دنیایی که همه چیزش درگیر علم است، باز هم باید باور کنیم که اگر این فراموشی سراغمان بیاید از دستش خلاص نخواهیم شد. فیلم آلزایمر بهانه‌ای بود برای نوشتن از این بیماری، ‌معرفی نشانه‌هایش و صحبت از اینکه آلزایمر چه تفاوتی با سایر فراموشی‌ها و بیماری‌های زوال عقل دارد. گرچه امیرقاسم داستان را به زحمت می‌توان مبتلا به آلزایمر دانست ‌اما بررسی نشانه‌هایش بهانه خوبی بود تا بتوانیم از برخی تصورات نادرست رایج در مورد این بیماری پرده برداریم.

● زوال عقل یعنی آلزایمر؟

تاکنون چیزی راجع به بیماری «دمانس (dementia)» شنیده‌اید؟ این بیماری شامل انواع مختلفی از بیماری‌های کارکردی مغزی است که آلزایمر تنها یکی از رایج‌ترین انواع آن است. امروزه حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان دمانس دارند و انتظار می‌رود که این تعداد در سال ۲۰۴۰ به ۲۵ میلیون برسد. این درحالی است که آلزایمر به عنوان شایع‌ترین نوع آن ۵۰ تا ۶۰، بیماران مبتلا به دمانس را به خود اختصاص داده است.

جالب است بدانید که تا کنون حدود ۱۰۰ نوع دمانس شناسائی شده است ولی از همه آن‌ها شایع‌تر بیماری آلزایمر، دمانس عروقی، دمانس لوئی بادی (lewy body)، دمانس ناشی از ضربه سر، دمانس وابسته به انواع اختلالات حرکتی نظیر بیماری پارکینسون و دمانس ناشی از HIV هستند. در بیماران مبتلا به دمانس اختلالاتی در نظم کارکرد مغز ایجاد می‌شود که معمولاً پیش رونده هم هستند و باعث تحلیل رفتن مغز بیمار می‌شوند.

مبتلایان دمانس را می‌توان از نشانه‌هایی مثل از دست دادن حافظه، سردرگمی، از دست دادن تکلم و ادراک شناخت اما متاسفانه اغلب انواع این بیماری درمانی ندارند و تنها پزشکان تلاش می‌کنند با تجویز برخی دارو‌ها در بعضی بیماران و بر روی بعضی از علائم تاثیر بگذارند.

● هر فراموشی‌‌ آلزایمر است؟

آلزایمر یک بیماری چند مرحله‌ای است؛ بیماری‌ که با ویژگی‌ها و مراحل مختلف شروع می‌شود و به‌دلیل نبود درمانی برای بیمارانش روز به روز شدت می‌گیرد. این بیماری با از دست دادن حافظه کوتاه مدت، فراموش کردن آدرس‌ها و اسم‌ها آغاز می‌شود و کم کم تا آنجا پیش می‌رود که فرد حتی راه بازگشت به خانه را فراموش می‌کند. اغلب بیماران آلزایمری به جای مبتلا شدن ناگهانی به تمام عوامل، دوره‌هایی را تجربه می‌کنند که در عین انجام زندگی‌شان به روال همیشگی، ‌گه گاه یکی از علائم سراغ‌شان می‌آید اما ماجرا همیشه به این شکل نمی‌ماند و با تشدید آلزایمر در این افراد نشانه‌ها روز به روز پررنگ‌تر، بیشتر و خطرساز‌تر می‌شوند. اگر شما هنگام حل‌کردن جدول یا صدا کردن یکی از اطرافیان‌تان احساس می‌کنید کلمه مورد نظرتان نوک زبان‌تان است اما به یادش نمی‌آورید، ‌شما آلزایمر ندارید بلکه تنها به یک لغزش زبانی طبیعی دچار شده‌اید. پس نمی‌توانیم هر فراموشی را آلزایمر بدانیم و نشانه‌های واقعی این بیماری را نادیده بگیریم. این مشکل بیشتر از همه در بخش حافظه و خاطرات خود را نشان می‌دهد. از طرف دیگر بیمار مجموعه‌ای از علائم رفتاری و جسمی را هم در مراحل پیشرفته این بیماری تجربه می‌کند درحالی‌که بیمار داستان آلزایمر از اغلب نشانه‌ها و تاثیرات این بیماری محروم است.

● آلزایمر حاصل یک حادثه است؟

برای ابتلا به آلزایمر دلیل قطعی‌ وجود ندارد. عده‌ای از محققان معتقدند، این بیماری یکی از نمونه‌های بیماری زوال عقل است که چه بخواهیم و چه نخواهیم با ورود به کهنسالی سراغ‌مان می‌آید. برخی تحقیقات نشان می‌دهد، اگر زمینه‌های ژنتیک در فرد وجود داشته باشد احتمال ابتلای او به این بیماری بیشتر می‌شود و البته دانشمندان دیگری هم می‌گویند، سکته مغزی که باعث از دست رفتن بخشی از سلول‌های مغز می‌شود یا شوک عاطفی پس از از دست دادن عزیزی می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهد. گرچه هیچ کدام از این‌ها باعث بروز ناگهانی آلزایمر در بیمار نمی‌شود اما در این‌که کسی با تجربه یک تصادف همه حافظه‌اش را از دست داده را بتوان یک مبتلای آلزایمر دانست باید تردید کرد. شاید بتوان بیماری این فرد را نوعی فراموشی که حاصل آسیب دیدن بخشی از مغز است دانست اما آلزایمر یک بیماری است که مرحله به مرحله ظهور پیدا می‌کند و شدت می‌گیرد و در کمتر موردی دیده شده که آلزایمر به‌دلیل یک حادثه و به شکلی ناگهانی و با تمام ویژگی‌هایش بروز پیدا کند. این درحالی است که امیرقاسم فیلم، پس از حادثه‌ای که برایش رخ داده بود حافظه‌اش را از دست می‌دهد و سال‌ها بدون هیچ یادآوری از گذشته‌اش زندگی می‌کند.

● امیر‌قاسم آلزایمر دارد؟

امیر قاسم تنها گذشته‌اش را از یاد برده درحالی‌که هیچ مشکلی در به یاد آوردن هم‌سلولی‌اش ندارد. او حتی می‌تواند جملاتی که آن‌ها بیان کرده‌اند را مقابل دیگران تکرار کند و این یکی دیگر از دلایلی است که باعث می‌شود به آلزایمر داشتنش شک کنیم. این درحالی است که علائم این بیماری با از دست‌دادن قدرت حفظ اطلاعات به‌خصوص حافظه موقت در دوران پیری، خود را نشان داده و به‌تدریج با از دست دادن قدرت تشخیص زمان، افسردگی، از دست دادن قدرت تکلم، گوشه‌گیری و سرانجام مرگ در اثر ناراحتی‌های تنفسی به پایان می‌رسد. مرگ پس از ۵ تا ۱۰ سال از بروز علائم اتفاق می‌افتد، گرچه بیمار از حدود ۲۰ سال قبل از ظهور علائم به این بیماری مبتلا شده است. در واقع بهتر است تصور کنیم که امیرقاسم به نوعی دیگر از بیماری زوال عقل (دمانس) مبتلاست اما آلزایمر نشانه‌هایی دارد که کمتر می‌توانیم در این بیمار مشاهده‌اش کنیم و یکی از این نشانه‌ها این است که او سال‌هاست به این بیماری مبتلاست، بدون آنکه این بیماری کهنه تاثیری روی جسمش گذاشته باشد.

● آلزایمر زمان و شرایط خودش را دارد

فیلم می‌گوید، امیرقاسم سال‌هاست به این نوع از فراموشی مبتلاست اما اگر علائم این بیماری را به‌طور واضحی می‌توانستیم در او ببینیم، این ادعا را هم می‌پذیرفتیم. چراکه برخلاف تصور رایج آلزایمر تنها مخصوص کهن سال ها نیست. در حقیقت هر چند افزایش سن، ریسک ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد اما آلزایمر گاهی در افراد جوان تر هم بروز می‌کند. محققان دریافته اند که افراد ۴۰ تا ۵۰‌ ساله‌ای هم به این بیماری مبتلا شده اند. البته با افزایش سن خطر ابتلا به آلزایمر نیز افزایش پیدا می‌کند اما وجود فاکتورهای بسیار و همین طور زمینه های ارثی می تواند افراد را در سنین کمتری هم به این اختلال مبتلا کند به همین دلیل این یکی از معدود ادعاهای درستی است که در مورد فرد مبتلا در فیلم مطرح شده است.

● امیرقاسم غرق دنیای خودش است

یکی از تصورات غلط در مورد این بیماران این است که بیمار آلزایمری متوجه وقایعی که در اطرافش رخ می‌دهد، نیست. درحالی‌که بسیاری از افرادی که به آلزایمر مبتلا هستند، نسبت به تمامی وقایعی که در اطراف آن‌ها روی می‌دهد آگاهی دارند اما عده‌ای نیز با این مسئله مشکل دارند. واقعیت این است که بیماران آلزایمری همان انسان‌های سابق هستند و شما باید ملاحظه آنها را کرده و در مقابل‌شان با احترام رفتار کنید. البته زمانی که برادر آسیه امیر قاسم را به دروغگویی متهم می‌کند و حتی به او آسیب می‌زند، ‌لحظه‌ای فکر نمی‌کند که مرد مقابلش فراموشی و حتی آلزایمر دارد و امیرقاسم هم بدون توجه به آسیب‌هایی که می‌بیند تنها به او می‌گوید که اینجا غریب است و می‌خواهد که کسی با او بازی کند. در این شرایط است که می‌توانیم با قوت بیشتری بگوییم که این مرد یک بیمار آلزایمری نیست بلکه به نوعی دیگر از زوال عقل مبتلاست. او حتی نمی‌تواند تفاوتی میان برخوردهای درست یا آزار‌دهنده قائل شود و تنها چیزی که به آن فکر می‌کند دنیای خودش است و بازی‌هایش.

● آلزایمر مرحله به مرحله پیش می‌رود

متخصصان می‌گویند، اگر یک فراموشی ممتد و مستمر در مورد تمام مقاطع زندگی رخ دهد بعید است که این مسئله ناشی از بیماری آلزایمر باشد. همانطور که گفتیم آلزایمر بیماری است که مرحله به مرحله در فرد بروز پیدا می‌کند. او ابتدا توان به یاد آوردن چیزهایی که اخیرا یاد گرفته را از دست می‌دهد ولی خاطرات قدیمی‌اش بسیار دیرتر از ذهن او پاک می‌شوند.

بیماران مبتلا به آلزایمر ممکن است یک حافظه غنی و دقیق در مورد خاطرات کودکی‌شان، آهنگ‌های مورد علاقه‌شان و بازی‌ها و ورزش‌هایی که در‌گذشته انجام داده‌اند داشته باشند اما ممکن است خاطرات روزهای گذشته‌شان را به یاد نداشته باشند.

درابتدا خاطرات نزدیک و بعدا خاطرات گذشته محو می‌شوند و شخص طی صحبت کردن دچار سر‌در‌گمی می‌شود. شخص توانایی پیدا کردن لغات مناسب برای ادامه یک مکالمه را از دست می‌دهد درحالی که بازیگر فیلم آلزایمر اغلب این نشانه‌ها را در خود ندارد و تنها می‌توان گفت که به نوعی، از زندگی اجتماعی واقعی که در اطرافش می‌گذرد فاصله دارد و البته گذشته‌اش را هم از یاد برده؛ گرچه گذشته نزدیکش و هم زندانی‌اش را هنوز به یاد می‌آورد.

● نشانه‌های ضدونقیض برای یک بیماری

هیجان‌های کودکانه یکی از نشانه‌های آلزایمر است که در شخصیت اول این فیلم هم دیده می‌شود. او در هر فرصتی دوست دارد با دیگران بازی کند و حتی پیدا کردن فردی که به‌دنبالش می‌گردد برای او کم اهمیت‌تر از بازی کردن است. در اداره پلیس، زندان یا هر جای دیگری او چنین حرکات کودکانه‌ای را از خودش نشان می‌دهد اما با وجود این نشانه باز هم نمی‌توان به‌طور قطع گفت که او یک بیمار آلزایمری است، زیرا این بیماران در دوره اوج بیماری حتی از عهده نظافت خود و لباس پوشیدن بر نمی‌آیند و کودکی فقط در حرف‌ها و رفتارشان بروز پیدا نمی‌کند بلکه آن‌ها مثل یک کودک حتی در محافظت از خود هم ناتوانند.آلزایمر با توانایی فکر کردن، استدلال و ارتباط اجتماعی فرد رابطه دارد و می‌تواند منجر به ناتوانی او در مراقبت از خود شود.

● گاهی با افسردگی اشتباهش می‌گیریم

مبتلایان آلزایمر تنها فراموش کار نمی‌شوند بلکه آن‌ها به شکل محسوسی دچار تغییرات خلقی می‌شوند. این افراد در آغاز پیشرفت بیماری، در شخصیت، خلق و خو و انگیزه‌های‌شان دچار دگرگونی می‌شوند. خیلی اوقات توجه‌شان به موضوعات جنسی بیشتر می‌شودیا مدام از تجربیات گذشته و خاطرات قدیمی‌شان می‌گویند و هیچ توجهی به ارتباط این خاطرات با موضوع بحث ندارند اما یکی از ابتدایی‌ترین نشانه‌های این بیماری گوشه گیری است و از آنجایی که آن‌ها دچار انزوا و نوعی حالات افسردگی می‌شوند، ‌ پزشکان به اشتباه در مراحل اولیه، این بیماری را افسردگی ناشی از سالخوردگی تشخیص می‌دهند و با تجویز اشتباه داروهای ضدافسردگی نمی‌توانند مانع از رشد و پیشرفت این بیماری شوند. بخشی از این انزوا را می‌توانیم در حالات امیر قاسم ببینیم گرچه او چندان نشانه‌ای از پرخاشگری یا دگرگونی‌های دیگر خلقی نشان نمی‌دهد. پیش از این گفتیم که نمی‌توانیم او را یکی از مبتلایان این بیماری بدانیم و به همین دلیل نمی‌توانیم بگوییم که او همه نشانه‌های آلزایمر را دارد.