«گذشته» فیلمی فراتر از مرزهای جغرافیایی

تحلیل روزنامه «الحیات» از فیلم فرهادی

هرکس فیلم جدید «گذشته» ساخته اصغر فرهادی را که در بین فیلم‌های جشنواره کن به نمایش درآمد، دیده باشد فورا احساس می‌کند دربرابر فیلمی از کارگردان «جدایی» قرار گرفته است؛ همان تحفه سینمایی که دوسال پیش مانند آتشفشانی در فضای رخوتناک سینمای خاورمیانه به‌طورکلی و ایران به‌طور خاص درخشید. این حرف نه به آن معناست که فرهادی کارگردانی است که خودش را تکرار کرده باشد کما اینکه برای بسیاری از کارگردان‌های موفق اتفاق می‌افتد، بلکه معنای این حرف آن است که تاکید کنیم ما یک‌بار دیگر با فیلم «گذشته» در برابر یک اثر بزرگ و ماندگار قرار می‌گیریم. در برابر یک نمایش محکم از روابط انسانی و به‌خصوص روابط بین زن و شوهر که فرهادی با آزادی و رهایی آن را روایت می‌کند و در خلال آن دیدگاه‌های مختلف اجازه می‌یابند در فیلم خود را نشان دهند بدون اینکه گویی قصدی در این کار باشد. ما در اینجا با اثری مواجه هستیم که کاملا متفاوت با «جدایی» است.

کارگردان یک‌بار دیگر در اعماق شخصیت‌های فیلمش فرو می‌رود و لحظات بحرانی آنها را به تصویر می‌کشد اما پیوسته این روایت از منظر تاریخی خاص برخوردار است. زوایای زندگی هریک به درستی شکافته و حلاجی می‌شود؛ مساله‌ای که در ابتدا ساده می‌نماید اما هرچه جلوتر می‌رود روابط درهم تنیده می‌شود و فضای فیلم به عوالم دوست و همکار انگلیسی‌اش مایک‌لی نزدیک می‌شود. بدون اینکه بخواهد در آخر توصیه یا پیام خاصی را به مخاطب القا کند.در فیلم «گذشته» اصغر فرهادی بیشتر به زندگی و رازهای کوچک آن می‌پردازد و این مهم از طریق نمایش صحنه‌ها، تحول در احساس و عواطف شخصیت‌ها و انعطافشان حاصل می‌شود. از آنجا که او وطنش را ترک کرده فضای فیلم مانند آثار گذشته فرهادی نیست. اما این فضا به تمامی نیز رها نشده و دست‌کم از طریق یکی از شخصیت‌های محوری فیلم یعنی احمد که بعد از یک غیبت چندساله بنا به دعوت همسر سابقش ماری‌آن از تهران به پاریس بازمی‌گردد، حفظ می‌شود. نقش ماری آن را برینس بژو بازی می‌کند که هرچند زود است اما می‌توان از همین الان او را به دلیل ایفای فوق‌العاده این نقش یکی از برندگان آینده جشنواره دانست.

احمد می‌خواهد او را رسما طلاق دهد تا بتواند با همسر دیگری ازدواج کند اما از نو درگیر رابطه بین همسرسابق و دختر کوچکش می‌شود.همه آنچه در فیلم اتفاق می‌افتد به همین سادگی است اما روشن است که زندگی به این سادگی‌ها نیست. در این فیلم که به احتمال زیاد ما و دیگران بازهم درباره آن به صورت مفصل خواهیم گفت، مهم نیست که چه اتفاقی می‌افتد بلکه مهم این است که چگونه یک اتفاق رخ می‌دهد. گفته می‌شود فرهادی فیلم خود را در پاریس ساخته است و در فضایی به دور از نماهای توریستی این شهر با هنرپیشه‌هایش آن هم درحالی کار کرده است که حتی یک کلمه فرانسه هم نمی‌دانسته و اینها در مجموع فیلمی در آورده است که به سهم خود تحفه‌ای است که برای نخستین بار در جشنواره کن به نمایش درآمد؛ تحفه‌ای که مواد خامش انسان و ماجراهای آن و کشف رازهای تودرتوی اوست.

از این‌رو به‌طور خلاصه باید گفت سینمای فرهادی سینمای انسان است؛ سینمایی که چشم بینندگان «جدایی» را هم خیره خواهد کرد. کسانی که انتظار داشتند فرهادی یک‌بار دیگر آنها را شگفت‌زده کند. البته فیلمی را که ما دیدیم بسیار قوی‌تر از آن چیزی بود که انتظارش را داشتیم. سینمای اصیل مثل همین فیلم است نه آن فیلمی که مرزهای جغرافیایی بتواند محتوایش را بگیرد.

منبع: الحیات

ابراهیم العریس

ترجمه: محمدعلی عسکری