درباره حمید عنایت ـ علی قیصری

شادروان حمیدعنایت متولد تهران ۸ شهریور ۱۳۱۱, متوفی لندن ۳ مرداد ۱۳۶۱ , استاد ایرانی علوم سیاسی و تاریخ اندیشه در خاورمیانه,در خانواده ای آشنا به علوم اسلامی به دنیا آمد دوران تحصیل ابتدایی و بعد دبیرستان او در چند مدرسه سپری شد که به عنوان مثال می توان به سه سال در دوره ابتدائی در دبستان سپهر و دو سال در دبستان ارامنه اشاره کرد بخشی از دوره دبیرستان او نیز در دبیرستان فیروزبهرام که بانیان آن زرتشتی بودند گذشت

شادروان حمیدعنایت (متولد تهران ۸ شهریور ۱۳۱۱، متوفی لندن ۳ مرداد ۱۳۶۱)، استاد ایرانی علوم سیاسی و تاریخ اندیشه در خاورمیانه،در خانواده‌ای آشنا به علوم اسلامی به دنیا آمد. دوران تحصیل ابتدایی و بعد دبیرستان او در چند مدرسه سپری شد که به عنوان مثال می توان به سه سال در دوره ابتدائی در دبستان سپهر و دو سال در دبستان ارامنه اشاره کرد؛ بخشی از دوره دبیرستان او نیز در دبیرستان فیروزبهرام که بانیان آن زرتشتی بودند گذشت. بعدها وی احساس و علاقه‌اش را به زندگی و زبان اقلیت‌ها به تجربه‌های اولیه‌اش از این مدارس نسبت می‌داد. وی سپس دوره دبیرستان را در دارالفنون به اتمام رساند و برای ادامه تحصیل وارد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران گردید. در دبیرستان و بعد در دانشگاه، عنایت مستقلا انگلیسی، فرانسه و عربی را نیز می خواند. در سال های جوانی مدتی به فعالیت در حزب توده پرداخت ولی پس از کودتای ۲۸ مرداد جزو هواداران خلیل ملکی و جامعه سوسیالیست ها گردید. سال‌های تحصیل‌اش در دانشگاه با دوران پر فراز و نشیب اوایل دهه ۱۳۳۰ همزمان شده بود، دوره‌ای که در او احترامی عمیق و پایدار برای نخست‌وزیر و رهبر ملی‌گرای ایران محمد مصدق به همراه آورد. در سال ۱۳۳۳ عنایت از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با رتبه شاگرد اول فارغ التحصیل شد. اما برنامه اش برای ادامه تحصیل با استفاده از بورس دولتی در خارج از کشور به خاطر تغییر در اولویت‌های دولت جهت تخصیص کمک هزینه به دانشجویان با کمی تاخیر روبرو شد، زیرا در آن زمان دولت وقت (دولت سپهبد زاهدی) از ارائه بورس تحصیلی و حمایت مالی برای کسانی که قصد ادامه تحصیل در رشته علوم سیاسی را داشتند امتناع می‌ورزید. عنایت نیز برای اینکه بتواند هزینه مورد نیازش را پس انداز کند به عنوان مترجم در سفارت ژاپن در تهران شروع به کار کرد. بعدها وی تعریف می کرد که آن دوره مترجمی در سفارت ژاپن یکی از خوش ‌ترین دوره‌های زندگی‌اش بود، از این رو که وی به کارهائی می پرداخت که واقعا دوست می داشت مثل ترجمه، و رفت و آمد در محیط روشنفکری تهران.

نخستین ترجمه‌های وی کارهایی از جورج برنارد شاو، جک لندن، گی‌دوموپاسان و رومن رولان را شامل می شد.

در سال۱۳۳۷(۱۹۵۶ میلادی) عنایت برای ادامه تحصیل به لندن رفت و دو سال بعد مدرک کارشناسی ارشد را از مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن دریافت کرد. وی در آنجا به عنوان یکی از برجسته ترین دانشجویان خارجی جایزه ویژه‌ای نیز دریافت نمود. عنوان رساله فوق‌لیسانس‌ عنایت «افکار عمومی بریتانیا و بحران نفتی ایران» بود. او همچنین ترجمه فارسی کتاب «سیاست» ارسطو را کامل نمود (کتابی که در ۱۳۳۷ در تهران منتشر شد و سال بعد جایزه سلطنتی کتاب سال به آن تعلق گرفت).

در سال ۱۹۶۲ میلادی عنایت درجه دکترایش را نیز از همان مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن دریافت داشت؛ عنوان رساله دکترای وی در مورد «تاثیر غرب بر موقعیت عرب» بود. در سال ۱۹۶۰ میلادی عنایت در تاسیس کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپا شرکت جست و نیز به سمت دبیر آن برگزیده شد. بین سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۴ میلادی او برای بخش فارسی رادیو بی‌بی‌سی در لندن کار کرد و در همین مدت مشغول به آموختن زبان های آلمانی و پهلوی و تاریخ ایران باستان گردید. سپس در سال تحصیلی ۱۹۶۶-۱۹۶۵ به عنوان استاد میهمان در دانشگاه خارطوم در سودان به تدریس «اندیشه سیاسی اسلام» پرداخت.

مقارن با بازگشت به ایران عنایت با خانم آنا والتن، پژوهشگر جامعه شناسی و تاریخ اقتصادی ایران، ازدواج نمود که ثمر آن دو فرزند به نام های هادی و آمنه بود. پس از بازگشت‌ به ایران در سال ۱۳۴۷، عنایت با رتبه دانشیار علوم سیاسی به دانشگاه تهران پیوست و کار دانشگاهی و تدریس پربار خود در ایران را آغاز نمود. خیلی زود او به عنوان یکی از بهترین اساتید دانشگاه نزد دانشجویان و همکاران دانشگاهی‌اش شناخته شد و مدتی بعد به درجه استادی رسید، و سپس برای دو دوره به عنوان ریاست بخش علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران (از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۴) برگزیده شد. در این دوره با استفاده از برنامه تبادل علمی آیزنهاور او توانست برای مدتی کوتاه از آمریکا دیدن کند.

همچنین در این دوره او اغلب با مجله فرهنگی و تاثیرگذار «نگین» که به سردبیری برادرش دکتر محمود عنایت در تهران چاپ می‌شد همکاری می‌کرد. در ضمن وی شروع به معرفی آرا و عقاید شماری از متفکران کلاسیک و معاصر غربی به جامعه کتابخوان ایرانی نمود. در واقع عنایت کار ترجمه را بسیار جدی می دید و پیگیری می‌کرد. او معتقد بود که در جوامع اسلامی درک درستی از غرب بدون برخورداری از دانشی فراگیر و عمیق از میراث فکری و فلسفی مغرب زمین امکانپذیر نخواهد بود. از این رو وی ترجمه‌هایی قابل اعتماد از متون دست اول اندیشه غرب را به عنوان نخستین گام می‌نگریست، و به نوبه خود نیز موفق شد تا برای فارسی زبانان هم‌عصر خویش نمونه‌هایی خوب از آن متون را معرفی و عرضه کند. به عنوان مثال علاوه بر کتاب ارزشمند خود با عنوان «بنیاد فلسفه سیاسی در غرب: از هراکلیت تا هابز»، ترجمه‌های وی از آثار هگل، هیوم، مارکوزه، لوی اشتراوس و دیگران سبکی روان و خوش ترکیب از ترجمه را که در عین حال بر واژگانی دقیق و منسجم استوار بود به ارمغان آورد. عنایت در سال ۱۳۵۵ جایزه ادبی فروغ را به پاس خدمات‌اش به زبان فارسی دریافت کرد.

علاوه بر این عنایت در دانشگاه تهران به آموزش یک سلسله دروسی پرداخت که در آن برای نخستین بار به گونه ای روش مند تاریخ سیاسی خاورمیانه و جنبه های اجتماعی و فکری جنبش‌های سیاسی اسلامی در دوران متاخر را مورد بررسی قرار می داد. این درست در زمانی بود که چنین موضوعاتی نه‌تنها مورد بی‌تفاوتی و بی‌علاقگی نیمه رسمی بودند بلکه از سوی بسیاری از همکاران دانشگاهی وی نیز چندان مورد توجه قرار نمی گرفتند.

عنایت جزو معدود روشنفکرانی بود که طی دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ بخوبی از نیروی سیاسی دین در جوامعی چون ایران، که نخبگان روشنفکر و دولتی‌اش روند تاریخی مدرن سازی را غالبا با نوعی غربگرائی ظاهری و غیر انتقادی یکسان می پنداشتند، آگاه بود.

وی با روحیه ای معتدل و با مدارا که ویژگی اش بود به ضرورت گفت و گو میان گونه‌های متفاوت روشنفکران و اهمیت ترکیب و تعامل به دور از جزم اندیشی و تعصبات فرقه‌ای باور داشت. مثلا در همین راستا وی در سال ۱۳۵۵ در جلسات بحث و گفتگوئی که به طور منظم در منزل آیت‌الله مرتضی مطهری، استاد فلسفه اسلامی در دانشگاه تهران که بعدها نیز از چهره های شاخص و فعال در انقلاب ۱۳۵۷ بود، تشکیل می شد شرکت جست.

عنایت در دوره خدمتش در دانشگاه تهران برخی مسوولیت‌های اداری و فعالیت های سردبیری و ویراستاری را نیز تقبل نمود که از بین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: ویراستار ارشد انتشارات فرانکلین تهران، عضو شورای پژوهش دانشگاه تهران، ریاست افتخاری گروه مشاوران انتشارات دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف کنونی)، عضو شورای پژوهش‌های علوم اجتماعی و عضو هیات ارزیابان در وزارت علوم و آموزش عالی، عضو کمیته علوم اجتماعی فرهنگستان زبان ایران، عضو هیات سردبیری مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، عضو هیات سردبیری مجله «خرد وکوشش» که در دانشگاه پهلوی شیراز منتشر می‌شد، و سرپرست برنامه انتشارات شرکت طبع و نشر دانش نو.

در فرصت مطالعاتی که در سال ۱۳۵۲ (۱۹۷۳ میلادی) دانشگاه تهران در اختیار وی گذاشت عنایت به عنوان استاد میهمان به کالج سنت آنتونی دانشگاه آکسفورد رفت و یک سلسله گفتار در باب «محتوای سیاسی و اجتماعی ادبیات جدید فارسی» در دانشکده شرق شناسی دانشگاه آکسفورد ایراد نمود. این فرصت مطالعاتی بار دیگر در سال ۱۳۵۶ (۱۹۷۷ میلادی) در اختیار او قرار گرفت که طی آن وی یک دوره گفتار در زمینه «جریان های فکری معاصر در خاورمیانه» ارائه کرد. در طی هردوی این سفرهای مطالعاتی عنایت به کار تعلیم و پژوهش پرداخت و در چند کنفرانس بین المللی شرکت جست. متعاقب انقلاب عنایت مجددا به آکسفورد رفت و در سال ۱۳۵۹ (۱۹۸۰ میلادی) به استادی تاریخ خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد و عضو دائمی کالج سنت آنتونی برگزیده شد. سمتی که تا زمان درگذشت نابهنگام‌اش در تابستان ۱۳۶۱ در اختیار داشت.

اگرچه وی از رویدادها و تندروی‌های بعد از انقلاب در ایران رنجیده‌خاطر بود اما اساسا به امکان تاریخی دموکراسی برای ایران به طور اخص و خاورمیانه به طور کلی، نظر داشت. در آن هنگام او همچنین کار معرفی ویژگی‌های جنبش های اسلامی معاصر به دنیای انگلیسی‌زبان را دنبال می کرد. در نیمه سال ۱۹۸۰ میلادی او تنها کتاب انگلیسی‌اش را با نام «اندیشه سیاسی در اسلام معاصر» که درست یک ماه قبل از درگذشت ‌اش به چاپ رسید، کامل کرد. علاوه براین کتاب دو مقاله به زبان انگلیسی در مورد انقلاب ایران و تعدادی نقد و بررسی کتاب نیزاز وی انتشار یافت. او همچنین طرح اولیه ای برای کتابی جدید با عنوان «بیداری ملی ایرانیان در چشم‌‌انداز تاریخی» را تهیه نموده بود و بر آن بود تا پیوندهای تاریخی بین اندیشه ها، فرهنگ و زبان را در تکوین آگاهی سیاسی ایرانیان بررسی نماید. علاوه بر این ترجمه‌ای نیمه‌تمام از یکی از رسالات امانوئل کانت با نام «بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق» را هم در دست داشت که بعد از وی توسط اقل شاگردان او کامل و ویرایش گردید و در تهران منتشر شد. پس از درگذشت حمید عنایت هر ساله به یادبود او یک سخنرانی در کالج سنت آنتونی توسط یکی از پژوهشگران برجسته حوزه ایران و خاورمیانه برگزار می گردید که تا سال های اخیر (۲۰۰۲ میلادی) نیز ادامه داشت.

● کتابشناسی آثار حمید عنایت:

ـ گردآوری و تنظیم: علی قیصری

▪ تالیفات به زبان فارسی (کتب، مجموعه مقالات، ویرایش، و درس گفتارها):

▪ حمید عنایت، تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، درس گفتار، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸

▪ تاریخ اندیشه های سیاسی در اسلام، درس گفتار، تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، سال تحصیلی ۱۳۴۹-۱۳۴۸

▪ بنیاد فلسفه سیاسی در غرب: از هراکلیت تا هابز، چاپ اول، تهران، ۱۳۴۹ چاپ دوم با تجدید نظر کامل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۱

▪ اسلام و سوسیالیسم در مصر: مجموعه مقالات، تهران: انتشارات فرمند، ۱۳۵۱

▪ جهانی از خود بیگانه: مجموعه مقالات، تهران: انتشارات فرمند، ۱۳۵۱

▪ شش گفتار در باره دین و جامعه، تهران: کتاب موج، ۱۳۵۲

▪ نهادها و اندیشه های سیاسی در ایران و اسلام، درس گفتار، تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، سال تحصیلی ۱۳۵۳-۱۳۵۲

▪ و داریوش آشوری (ویراسته)، پیشنهاد شما چیست؟ (شماره ۳): بخشی از واژه های علوم اجتماعی، فراهم آورده گروه واژه گزینی علوم اجتماعی، پیشگفتار از صادق کیا، تهران: فرهنگستان زبان ایران، ۱۳۵۳

اقدس ملک (فراهم آورنده)، فهرست توصیفی کتابشناسی علوم سیاسی، زیر نظر دکتر حمید عنایت، با همکاری دکتر ابوالفضل قاضی و دکتر محمدرضا جلیلی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴

حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب: از حمله ناپلئون به مصر تا جنگ جهانی دوم، چاپ اول، تهران، ۱۳۵۶؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۸

● گزیده مقالات، گفتگو، و نقد کتاب به زبان فارسی (تالیف):

▪ حمید عنایت، [ضوابط مناسبات در روابط بین الملل]، مجله سخن، سال ۷، شماره ۱۱، تهران، ۱۳۳۷

▪ یادداشتی درباره مسئله زبان در هند، مجله سخن، سال ۹، شماره ۵، تهران: مرداد ۱۳۳۷، صص ۴۶۸-۴۶۵

▪ کارنامه سازمان ملل متحد، مجله سخن، سال ۱۰، شماره ۲، تهران: اردیبهشت ۱۳۳۸، صص ۱۶۶-۱۶۱

▪ مقام دانش و فن در پیشرفت اقتصادی، مجله نگین، سال ۲، شماره ۷، تهران: آذر ۱۳۴۵، صص ۲۰-۱۸

▪ [مسائل دانشجویان ایرانی در بریتانیا]، مجله نگین، سال ۲، شماره ۹ (۲۱)، تهران ۱۳۴۵

▪ ملاحظاتی درباره همزیستی اعراب و اسرائیل، مجله نگین، سال ۳، شماره ۲۶، تهران: تیر ۱۳۴۶

▪ ، اوپک و عوامل تضعیف قیمت نفت خام، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره های ۱۵ و ۱۶، تهران: بهمن ۱۳۴۶، صص ۴۳-۱۲

▪ [آزادی علمی]، مجله نگین، سال ۳، شماره ۲۸، تهران، ۱۳۴۶

▪ [نقدی بر کتاب «انقلاب ناتمام» ایزاک دویچر]، مجله نگین، سال ۳، شماره ۲۹، تهران، ۱۳۴۷

▪ روح علمی و شناخت حقیقت، مجله راهنمای کتاب، سال ۱۱، شماره ۶، تهران: ۱۳۴۸؛ تجدید چاپ در مجله آینده، سال ۸، شماره ۶، تهران: شهریور ۱۳۶۱، صص ۳۰۵-۳۰۳

▪ [تحقیق علمی در دانشگاه های آمریکا]، مجله نگین، سال ۵، تهران، ۱۳۵۰

▪ اهمیت زبان پارسی از لحاظ علوم اجتماعی، مجله نگین، شماره ۶۸، تهران: ۱۳۴۹، صص ۷-۵

▪ حمید عنایت و فلسفه هگل، گفتگوی کریم امامی، نجف دریابندری، جهانگیر افکاری، و حسن مرندی با حمید عنایت، کتاب امروز، شماره ۲، تهران: اسفند ۱۳۵۰، صص ۱۱-۲

▪ ایرانیان و بربرها، نقد کتاب شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تالیف فتح الله مجتبائی (تهران: ۱۳۵۲)، کتاب امروز، سال اول، شماره ۳، به کوشش کریم امامی، تهران: انتشارات جیبی، زمستان ۱۳۵۳، صص ۳۲-۲۹

▪ [نظام های فرهنگی و اختلافان بین المللی]، مجله روابط بین الملل، سال ۱، شماره ۳، تهران: دانشگاه تهران، موسسه روابط بین الملل، ۱۳۵۴

▪ جوابی به یک نقد، مجله نگین، سال ۱۳، شماره ۱۵۰، تهران: آبان ۱۳۵۶، صص ۱۴-۱۲

▪ ، در حاشیه برخورد آراء در انقلاب مشروطیت، یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری، جلد دوم، ویراسته عبدالکریم سروش، تهران، ۱۳۶۳، صص ۱۵۸-۱۴۷

● کتابهای ترجه شده به زبان فارسی توسط حمید عنایت:

▪ جورج برنارد شاو، جک لندن، و گی دو موپاسان، سه داستان، به انتخاب و ترجمه حمید عنایت، شامل: جورج برنارد شاو، انتقام معجزه آسا؛ گی دو موپاسان، بابای سیمون؛ جک لندن، نیروی نیرومندان، چاپ اول، تهران: کتابفروشی حکمت، ۱۳۳۳

▪ رومن رولان، سه آهنگساز(واگنر، موزارت، و برلیوز)، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات صفیعلیشاه، ۱۳۳۴؛ چاپ دوم، تهران، ۱۳۴۶؛ چاپ سوم، تهران، ۱۳۵۴؛ چاپ چهارم، تهران: انتشارات کتابهای جیبی و امیرکبیر، ۱۳۵۷

▪ ارسطو، سیاست، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات نیل، ۱۳۳۷؛ چاپ دوم، تهران، ۱۳۴۹؛ چاپ سوم، تهران: انتشارات کتابهای جیبی، ۱۳۵۸

▪ ویل دورانت، تاریخ تمدن: جلد سوم، قیصر و مسیح (کتاب اول و دوم: جمهوری و انقلاب)، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات اقبال، ۱۳۴۱

▪ و. ت. ستیس، فلسفه هگل، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران، ۱۳۴۷؛ چاپ دوم، تهران، ۱۳۵۱؛ چاپ سوم، تهران: انتشارات کتابهای جیبی، ۱۳۵۲

▪ دیوید هیوم، تاریخ طبیعی دین، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۴۸؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۶؛ چاپ سوم، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۰

▪ ادموند لیچ، لوی اشتروس، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۰

▪ السدر مک اینتایر، مارکوزه، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۲؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۴

▪ گ. و. ف. هگل، خدایگان و بنده، با تفسیر الکساندر کوژو، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۲؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۴

▪ گ. و. ف. هگل، عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف)، ۱۳۵۶

▪ امانوئل کانت، بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق [گفتاری در حکمت کردار]، ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۹

● کتاب به زبان انگلیسی (تالیف):

▪ Hamid Enayat, Modern Islamic Political Thought: The Response of the Shi`i and Sunni Muslims to the Twentieth Century, The Macmillan Press Ltd., London & Basingstoke, ۱۹۸۲.

از این کتاب دو ترجمه به فارسی موجود است، به مشخصات زیر:

ـ حمید عنایت، تفکر نوین سیاسی اسلام، ترجمه ابوطالب صارمی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۲

ـ اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۲

● مقالات و نقد کتاب به زبان انگلیسی (تالیف):

▪ Hamid Enayat, "Iran and the Arabs," in Arab Nationalism and a Wider World, Edited by Sylvia G. Haim, American Academic Association for Peace in the Middle East, New York, ۱۹۷۱.

▪ Hamid Enayat, "The Muslim Brothers," in Middle Eastern Studies, October ۱۹۷۱.

▪ Hamid Enayat, "Religion and State in Iran," in The Muslim World, July, ۱۹۷۲.

▪ Hamid Enayat, "The Politics of Iranology," in Iranian Studies, Vol. VI, No. ۱, Winter ۱۹۷۳, pp. ۲-۲۰.

▪ Hamid Enayat, Review of Nikki R. Keddie, Sayyid Jamâl al-Din "al-ASfghâni", A Political Biography (University of California Press, Berkeley & Los Angeles, ۱۹۷۲), in Iranian Studies, Vol. VI, No. ۴, Autumn, ۱۹۷۳, pp. ۲۴۶-۵۵.

▪ Hamid Enayat, "The State of Social Sciences in Iran," in Middle East Studies Association Bulletin, Vol. ۸, No. ۳, October ۱۹۷۴, pp. ۱-۱۲.

▪ Hamid Enayat, "Plato versus Aristotle in Farabi۰۳۹;s Political Thought." In Iraj Afshâr (ed.), Abu Nasr Fârâbi, Tehran: Tehran University Press, A Publication of the Central University Library and Archive, ۱۳۵۴ (۱۹۷۶).

▪ Hamid Enayat, "An Outline of the Political Philosophy of the Brethren of Purity (Rasâ۰۳۹;il of the Ikhwân al-Safâ)," in Ismaili Contributions to Islamic Culture, London, ۱۹۷۷.

▪ Hamid Enayat and Leila Ahmed, "The Resurgence of Islam," in History Today, February ۱۹۸۰.

▪ Hamid Enayat, Review of Farhad Kazemi, Poverty and Revolution in Iran: The Migrant Poor, Urban Marginality and Politics (New York University Press, ۱۹۸۰); and Michael E. Bonine and Nikki Keddie (eds.), Modern Iran: The Dialectics of Continuity and Change (State University of New York Press, Albany, ۱۹۸۱), in Third World Quarterly, Vol. ۴, No. ۱, January ۱۹۸۲, pp. ۱۵۴-۱۵۶.

▪ Hamid Enayat, "Revolution in Iran ۱۹۷۹: Religion as Political Ideology," in Noel O۰۳۹;Sullivan (ed.), Revolutionary Theory and Political Reality, Brighton, Sussex: Wheatsheaf Books Ltd., ۱۹۸۳, pp. ۱۹۱-۲۰۶.

▪ Hamid Enayat, "Iran: Khumayni۰۳۹;s Concept of the ۰۳۹;Guardianship of the Jurisconsult,۰۳۹;" in James P. Piscatori (ed.), Islam in the Political Process, Cambridge and London: Cambridge University Press, ۱۹۸۳, pp. ۱۶۰-۱۸۰.

● در یادبود حمید عنایت (به زبان فارسی):

▪ دکتر حمید عنایت درگذشت، روزنامه اطلاعات، تهران، شماره ۱۶۷۸۵، سه شنبه ۱۲ مرداد ۱۳۶۱، ص ۲

درگذشت دکتر حمید عنایت، نشر دانش، سال ۲، شماره ۵، تهران، مرداد و شهریور ۱۳۶۱، ص ۷۴ایرج افشار، حمید عنایت (۱۳۶۱-۱۳۱۱)، مجله آینده، سال ۸، شماره ۶، تهران، شهریور ۱۳۶۱، صص ۳۰۷-۳۰۵

جعفر شیخ الاسلامی، به یاد حمید عنایت، مجله آینده، سال ۸، شماره ۷، تهران، مهر ۱۳۶۱، ۳۸۶-۳۷۵

محمود عاصمی، حمید عنایت، مجله کاوه، سال ۱۸، شماره ۲ (۷۵)، مهر ۱۳۶۱، صص ۵۸-۵۶

س. ا.، خاطره ای از حمید عنایت، مجله کاوه، سال ۱۸، شماره ۲ (۷۵)، مهر ۱۳۶۱، صص ۶۶-۵۸

کریم امامی، سخنی دیگر در سوگ حمید عنایت، مجله آینده، سال ۸، شماره ۱۰، تهران، دی ۱۳۶۱، صص ۶۶۱-۶۵۷

محمود عنایت، برادرم حمید، مجله آینده، سال ۸، شماره ۱۱، تهران، بهمن ۱۳۶۱، صص ۷۵۱-۷۴۴

محمد علی همایون کاتوزیان، یادی از حمید عنایت، الفبا (دوره جدید)، شماره ۱، پاریس، زمستان ۱۳۶۱ (۱۹۸۳ میلادی)، صص ۱۵۷-۱۵۶کریم اشراق، حمید عنایت، مجله آینده، سال ۹، شماره های ۴-۳، تهران، اردیبهشت و خرداد ۱۳۶۲، صص ۲۷۵-۲۷۲

حسن شایگان، انوشه باد یاد عنایت، مجله آینده، سال ۹، شماره های ۱۱-۱۰، تهران، دی و بهمن ۱۳۶۲، صص ۸۲۵-۸۲۴

▪ در یادبود حمید عنایت (به زبان انگلیسی):

Obituary [by Albert Hourani], "Dr Hamid Enayat," in The Times, London, Tuesday, ۳ August ۱۹۸۲, p. ۱۰.

Ahmad Ashraf, "Hamid Enayat (۱۹۳۲-۱۹۸۲)," in Iranian Studies, Vol. ۱۶, Nos. ۱-۲, Winter-Spring ۱۹۸۳, pp. ۹۱-۹۴.

Bahman Roshan, "Hamid Enayat: Scholar, Theorist, Pioneer," in Arabia: The Islamic World Review, No. ۲۸, December ۱۹۸۳, pp. ۶۲-۶۴.

مترجم: علی صباغی