قرآن کلام خدا یا بیان رسول

پاسخ به اشکالات آقای دکتر عبدالکریم سروش

● مقدمه کتاب:

( بسم الله الرحمن الرحیم)

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

بر اهل دانش پوشیده نیست که وحی همپای نبوت بلکه یکی از ملزومات آن است و تا زمانی که از جانب حق تعالی به کسی وحی نشود او به مقام پیامبری نخواهد رسید، و به وزان همان برهانی هم که نبوت و وجود دین الهی ضرورت می‎یابد وجود وحی لازم می‎باشد. بنابراین، مسأله وحی یکی از پایه های اولیه دین و مسائل اساسی شناخت و معرفت دینی است که باید به عنوان یکی از اصول اعتقادی به آن نگریسته شده و مورد تحلیل و تحقیق جدی قرار گیرد; به ویژه اینکه در مذهب تشیع از سوی اولیای معصوم آن (ع) بر وحی قرآنی تأکید به سزا شده و قرآن کریم عمده ترین میزان برای شناسایی حدیث صحیح از حدیث غیر معتبر به شمار رفته است . قرآن، کلام خدا و "کتاب الله" است که نبی اکرم (ص) بر حسب حدیث "ثقلین" - که متواتر بین فریقین است - مردم را بعد از خود به آن و به عترت خویش ارجاع دادند.

چندی پیش در یکی از رسانه های خارجی مصاحبه ای از طرف دانشمند محترم جناب آقای دکتر عبدالکریم سروش وفقه الله تعالی در باب وحی و قرآن، مبنی بر اینکه مضمون وحی از ناحیه خداوند و صورت و قالب آن از خود پیامبر(ص) می‎باشد، منتشر شد و به دنبال آن سؤال ها و پاسخ های گوناگونی مطرح گردید. این نظر هر چند در خصوص تورات و انجیل کنونی که متون دست نویس بشری هستند به گونه ای توجیه پذیر و صائب می‎باشد، ولی درباره قرآن که به اجماع اهل اسلام، معنا و مضمون و هم چنین الفاظ و صورت آن از سوی مبدأ غیبی وحی بوده و پیامبر اسلام (ص) تنها نقش قابلی و پذیرش را برای تحقق آن داشته است به هیچ وجه پیش عموم دانشمندان مسلمان مقبول نمی افتد و بار عام نمی یابد. البته اظهار آن نظر زمینه میمون بازنگری حقیقت وحی و تحلیل معنای آن و جستجوی مجدد از ادله نقلی و عقلی آن را فراهم نمود و موجب جنب و جوش گروهی از دانشمندان و جهشی در معرفت دینی گردید و به خاطر همین امر نیز باید محافل علمی از اظهار آن استقبال کرده واندیشمندانه و اندیشورانه به آن بنگرند و آن را محققانه همراه با نزاکت و رعایت روش و ادب مناظره و عاری از کینه توزی و اغراض سیاسی مورد بررسی و تحقیق و نقد قرار دهند و از تکفیر و تفسیق که به حقیقت جهد عاجز است به شدت بگریزند.

این جانب پس از انتشار نظریه مذکور از طرق گوناگون به صورت کتبی و شفاهی مورد سؤال مکرر پیرامون آن واقع شدم و چون پاسخ به آن همانند پاسخ های فقهی نیست که بدون تحلیل و استدلال، جایگاه مقبولی داشته باشد، علیرغم حال خسته و مشغله زیاد و فرصت کوتاه به طور اجمال پاسخی درباره آن نظریه مکتوب داشتم ; ولی اندک زمانی پس از آن، جناب آقای دکتر سروش دام عزه در ضمن پاسخی که در همین ارتباط به یکی از علماء دامت افاضاته داده بودند به گونه ای سخنان این جانب را هم مورد نقد قرار دادند که به درخواست اکید برخی از دوستان در آن رابطه به نگارش پاسخ دیگری که نسبتا مفصل است پرداختم ; و در واقع هر دو پاسخ در موضوع مورد بحث، مکمل یکدیگر می‎باشند. و اینک هر دوی آنها در این مجموعه گردآوری شده و امیدوارم این کوشش ناچیز مقبول مقام احدیت جل جلاله و حضرت رسول اکرم (ص) و اولیای معصوم حق تعالی (ع) واقع گردد و رشته آن با خامه اهل تحقیق امتداد یابد.

ضمن قدردانی از دانشمند محترم حجة الاسلام والمسلمین آقای شیخ احمدرضا اسدی اصفهانی دامت افاضاته که در تحقیق و تنظیم این مجموعه همکاری قابل توجهی نمودند، و نیز تشکر از دیگر دوستان گرانقدری که در تهیه آن زحماتی را بر خویش هموار ساختند، توفیق بیشتر آنان را از درگاه خداوند متعال خواهانم .

اول آذرماه ۱۳۸۷ برابر با ۲۲ ذی القعده ۱۴۲۹

حسینعلی منتظری

● خلاصه نقدی بر نظریه سروش در باب وحی

جمع بندی مطالب :

۱) از تمام عبارات حکماء و عرفاء برمی آید که جملگی آنها نفس نبوی را در فضای وحی، قابل و تلقی کننده می‎دانند نه فاعل و القاء کننده، و آنها وحی را به "وحی صریح" که محتاج به تأویل نیست و "وحی غیرصریح" - که مانند خوابی که محتاج به تعبیر است آن هم محتاج به تأویل می‎باشد - تقسیم کرده اند.

۲) وجود صور مثالی و مقداری که عاری از ماده اند، در عالمی فراتر از عالم ماده و طبیعت به وجودی مستقل چنان که حکمای اشراقی و تابعان حکمت متعالیه و عارفان می‎گویند، یا به وجودی به تبع وجود نفوس عالیه چنان که حکمای مشائی می‎گویند، قابل انکار نیست .

۳) همان طور که کشف معنوی به واسطه اتصال به عالم عقل و دریافت معنا ممکن است کشف صوری نیز به سبب ارتباط با صور مثالی موجود در مافوق عالم طبیعت و گرفتن صورت و قوالب الفاظ معنا از آنجا امکان پذیر است .

۴) فاقد شیی معطی آن نیست و موجودی که بالقوه است برای خارج شدن از قوه به فعلیت محتاج به موجودی فراتر و برتر است که با افاضه فیض خود آن موجود را به فعلیت برساند. بنابراین نفس پیامبر(ص) که در دل این عالم خاکی تکون یافته است و به خودی خود فاقد کمال بوده، به ویژه کمالات بلندی که از سطح و افق انسان خاکی بالاتر است، به واسطه مبدئی فراتر و برتر که مبدأ وحی و القاء معارف هم می‎باشد به بلندای کمال رسیده است و خودش نمی توانسته است خود را به آن کمالات رسانده و فاعل وحی برخود هم باشد. (و علمک ما لم تکن تعلم) .

۵) ظرفیت و قابلیت قابل، امکان کشش و توسعه را دارد; به خصوص وحی که از نوع علم برتر است و مبدأ وحی می‎تواند گنجایش نفس نبوی و طاقت او را زیاد نماید و وحی و مفاد آن را از تنگنای ضیق صدر و وزر اندوخته های ذهنی و... برهاند. (الم نشرح لک صدرک و وضعنا عنک وزرک) .

۶) وحی به لحاظ اینکه علمی است که از منبعی فراتر از عالم ماده و از کانون علم حق تعالی و مبادی عالیه بر نفس نبوی سراشیب شده است و القاء از بالا به پائین می‎باشد و نفس زلال و طاهر نبوی هم در دو بعد نظر و عمل از شیطنت و قوای وهم و خیال و شهوت و غضب، مصون است، به ویژه اینکه در حال وحی به او حالت فناء دست می‎دهد و از تعلقات مزاحم با آن حال رها می‎باشد، در نتیجه مفاد وحی و علوم وحیانی، بشری و خطاپذیر نمی باشد و از گزند رنگ تعلق آزادند. (و بالحق أنزلناه و بالحق نزل) .

۷) حقیقت دین غیر از درک و فهم از دین است و علم بشری، برفرض اینکه یقینی هم باشد، تعارض آن با حقیقت دین معنا ندارد.

- اسناد قرآن ملفوظ به خداوند به طور مجاز و بدون قرینه ای بر مجاز بودن آن در سخنان پیامبر(ص) و معصومین (ع) و اصحاب آن حضرات و پس از آن، خارج از قانون محاوره و گفتگو و امری غیرعقلایی می‎باشد. ‏ ‏ ‏

در خاتمه ضمن تأکید مجدد بر لزوم پرهیز از روش تکفیر و تفسیق در برخورد با مسائل علمی و نیز لزوم حفظ حرمت و شخصیت اصحاب قلم و تحقیق، توفیق همگان را در خدمت به اسلام عزیز و تبیین حقایق قرآنی از خداوند متعال مسألت دارم .

والسلام علی عباد الله الصالحین و رحمة الله و برکاته .

محمد صالحی

‏۲۰ آبان ۱۳۸۷ برابر با ۱۱ ذی القعده ۱۴۲۹ ‏

حسینعلی منتظری

ص ۱۹۵ تا ۱۹۷

محمد صالحی

۳۰/۱۰/۸۸

http://mahsan.parsiblog.com/

سفیر حق و صفیر وحی

مولف : حضرت آیت الله العظمی منتظری