ضرورت های مدیریت صید كوسه ماهیان

اجداد كوسه ماهیان در ۴۵۰ میلیون سال قبل می زیسته اند این ماهیان دارای تنوع گونه ای زیادی بوده و از نظر اندازه نیز بعضی از آنها ۸ بار از انسان بزرگتر بوده و یا در كف دست هم جای می گیرند كوسه ها از ذخایر پر ارزش آبزی هستند كه از گذشته نه چندان دور بیشتر به خاطر بهره برداری كنترل نشده بشر به لحاظ استفاده از گوشت, روغن سرشار از ویتامین, باله ها, پوست و دندانها و به دلیل ذهنیت غلط, شناخت نادرست و وحشت بی مورد كه از این حیوان وجود داشته مورد هجوم بی رحمانه بشر قرار گرفته اند

اجداد كوسه ماهیان در ۴۵۰ میلیون سال قبل می‌زیسته‌اند‏.این ماهیان دارای تنوع گونه‌ای زیادی بوده و از نظر اندازه نیز بعضی از آنها ۸ بار از انسان بزرگتر بوده و یا در كف دست هم جای می‌گیرند.كوسه‌ها از ذخایر پر ارزش آبزی هستند كه از گذشته نه چندان دور بیشتر به خاطر بهره برداری كنترل نشده بشر به لحاظ استفاده از گوشت، روغن سرشار از ویتامین، باله‌ها، پوست و دندانها و به دلیل ذهنیت غلط، شناخت نادرست و وحشت بی مورد كه از این حیوان وجود داشته مورد هجوم بی رحمانه بشر قرار گرفته‌اند .اكثر مردم تصور می‌كنند كه همه كوسه‌ها مانند كوسه سفید خطرناكند و یا این كه كوسه حیوان بزرگ ودرنده ای است كه با دندانهای تیز به طور مداوم، در پی شكار انسان می‌باشد. این تفكر و القائات غلط، هجوم به سوی ذخایر كوسه را شدت بخشیده به طوری كه ذخایر بعضی از گونه‌ها دچار خطرات جدی شده است. به عنوان مثال، به خاطر نبودن مدیریت منسجم، جمعیت كوسه‌ها،به یكباره رو به كاهش نهاده‌اند،به طوری كه تخمین زده می‌شود كه تقریبا ۹۰ درصد از صید كوسه در قرن بیستم افت كرده است.صادرات جهانی باله كوسه از سال ۱۹۸۰ تاكنون چند برابر شده است. افزایش سریع صید این گونه در ابتدا به خاطر تقاضای زیاد برای باله‌های آن بوده ولی بعدا به خاطر گوشت و غضروفشان به شدت مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.ماهیان پلاژیك بزرگ نظیر كوسه‌ها، تون‌ها، اره ماهی‌ها و مارلین‌ها نقش عمده‌ای در ساختار و تنظیم عملكرد جمعیت گونه های دریایی دارند.كاهش ذخایر كوسه در سطح جهانی باعث گردید كه انجمن‌های بین‌المللی حفظ و بقای حیات وحش و سایر انجمن‌های مرتبط با این پدیده در این مورد تدابیری اندیشیده و ضمن نظارت بر مدیریت صید كوسه برنامه‌های اصلاحی تدوین نمایند. انجمن‌هایی مانند CITES (كه ۱۳۰ كشور جهان عضوآن هستند، ۱۹۹۵،۵،‌Shark news ۳ ) و یا اتحادیه حیات وحش اقیانوس ocean wildlife campaign در آمریكا و یا طرح مدیریت كوسه اقیانوس اطلس در كانادا، یاانجمن اروپایی ماهیان غضروفی و IUCN،۱۹۹۵)TRAFFIC،۵،shark news ۴ ( ازآن جمله اند.با این حال عدم اطلاعات دقیق از میزان صید و تنوع گونه‌ای و زیست‌شناسی كوسه‌ها باعث شده كه تصویر روشنی از وضعیت‌ ذخایر كوسه دراكثر مناطق جهان و به ویژه آبهای ایران وجود نداشته باشد.بیش از۲۰هزار گونه ماهی استخوانی در دنیا وجود دارند، در حالی كه فقط ۳۵۰ گونه یا به قولی دیگر ۴۰۰ گونه كوسه در دنیا موجود است.روش‌های متداول صید كوسه ماهیان در دنیادر اكثر روش‌ها كوسه ماهیان به عنوان صید ضمنی محسوب می‌گردند نه یك صید هدف. هرچند كه در حال حاضر به دلیل تقاضای زیاد بازار مصرف، در بعضی از كشورها كوسه‌ها را به عنوان صید هدف صید می‌نمایند و پوست، گوشت و باله‌های آنها را در جهت مصارف مختلف صنعتی وپزشكی مورد استفاده قرار می‌دهند.با این وصف در بعضی از كشورها از جمله ژاپن وكوبا كوسه ماهیان به عنوان هدف صید می گردند ودر استحصال آنها روش صید رشته قلاب(Long line ) به عنوان ابزار تخصصی استفاده می گردد.البته در روش صید ترال كه در سایر كشورها رواج دارد نیز كوسه به صورت ضمنی صید می گردد.همچنین در ایران روشهای صید ترال،گوشگیر،قلاب توسط صیادان بكار گرفته می شود كه در این تورها نیز این گونه با درصد های مختلف (بسته به نوع تور)به صورت ضمنی مشاهده می گردد.

پراكنش كوسه ماهیان در جهان

طبق بررسی به عمل آمده و همچنین تحقیقات صورت پذیرفته از سوی FAO كوسه ماهیان با توجه به تنوع گونه‌ای و قابلیت حركتی آنها ، از سطح تا عمق آب دریاها و اقیانوسها و در اكثر نواحی زیست می‌كنند. طبق ترجمه كتاب FAO پراكنش كوسه ماهیان به شرح زیر عنوان گردیده است.

•محدوده ناحیه شرقی و شمالی خلیج فارس تا قسمت جنوبی هند تا سریلانكا

•شرق اقیانوس هند و اقیانوس آرام غربی و از شرق به تایلند، چین، جاوه و برونئی

•مناطق قاره‌ای و آبهای ساحلی – جزیره‌ای

در منطقه شرقی و شمالی خلیج فارس و در آبهای ایران گونه غالب موجود بر اساس آنچه كه ساحل آوری می شود،كوسه چانه سفید(oncharhinus dussumieri ) است.گونه كوسه چانه سفید Carcharhinus dussumieriغالب صید استحصالی شناورهای صیادی در آبهای جنوب همین گونه است .كوسه‌ای كوچك با بدن قوی و نیرومند است. پوزه كاملا دراز و وسیع و كوه مانند می‌باشد كه طول آن معمولا كوتاهتر از عرض دهان ولی تقریبا مساوی با فضای بین دو بینی است .اسپیراكل وجود ندارد. باله سینه‌ای كوتاه و كمی خمیده و نوك آن باریك و زاویه‌دار است . برجستگی بین دو باله پشتی موجودوبعضاوجودندارد.حداكثرطول آن به یك متر می‌رسد . باله چرب و روغن جگر آن بسیار با ارزش است(ترجمه از كتاب FAO ). تعداد بچه‌ها در هر بار زاد آوری به یك تا چهار عدد می‌رسد. اندازه نوزادان در زمان تولد حداكثر تا ۴۰ سانتی متر می‌باشد. در ضمن برای انسان هم خطرناك نیست.گونه مشابه:گونه carcharhinus sealei تنها گونه مشابه در ایران است . با این تفاوت كه پوزه معمولا باریكتر، لبه برجستگی‌های جانبی دندانهای فك بالا صاف، اولین باله پشتی و باله‌های سینه‌ای هلالی و لبه عقبی اولین باله پشتی عمیقا مقعر است

مناطق عمده صیادی و زمان صید كوسه ماهیان

در هر چهار استان جنوبی كشور صید كوسه مشاهده می‌گردد البته باید یادآور شد كه در برخی مناطق علی الخصوص سیستان و بلوچستان صید كوسه مخصوصا به خاطر فروش باله آن به كشور پاكستان با یك روند صعودی مواجه بوده كه خود زنگ خطری را برای اكوسیستم آبی و شیلات به صدا در آورده است.

مناطق عمده صیادی و زمان صید كوسه ماهیان

بنا به تحقیقات به عمل آمده كوسه ماهیان در اكثر ماه های سال دارای قدرت باروری و تولیدمثل هستند. بنابراین بنا به بررسی های صورت گرفته،زمان تخمریزی وصید این گونه نزدیك بوده و معمولا از دی ماه تا شهریور سال آینده متغیر است.

ممنوعیت صید كوسه ماهیان

با توجه به توضیحات ذكر شده پروژه‌ها، تحقیقات و بررسی‌های مختلفی در راستای حفظ و بازسازی ذخایر كوسه ماهیان با همكاری سازمان شیلات و موسسه تحقیقات شیلات انجام گرفته است و با توجه به نتایج به دست آمده متفق القول بر این باورند كه ذخایر این گونه با ارزش شدیدا مورد تهدید واقع شده و این گونه با اهمیت كه نقش بسیار حیاتی در اكوسیستم‌های دریایی را ایفا می‌كند درحال منقرض شدن است.

لذا با توجه به حساسیت‌های به وجود آمده چند سالی است شیلات در جهت قانونمند شدن صید و صیادی و همچنین اعمال یك مدیریت صید بهینه ممنوعیت صید كوسه ماهیان را اجرا نموده است كه معمولا در شش ماهه اول هر سال این ممنوعیت را اعمال می‌نماید. لذا تاكنون این اعمال ممنوعیت نتوانسته از صید بی رویه آنها جلوگیری نماید كه خود دلایل مختلفی دارد:

-اول این كه ابزار كنترلی دقیق و همچنین امكانات لازم در جهت جلوگیری از صید در فصول ممنوعه موجود نیست.

-از طرفی به دلیل این كه كوسه ماهیان از سطح تا عمق آب زیست می‌كنند به عنوان صید ضمنی در تورهای صیادی گرفتار می‌شوند.

---