نگاهی اجمالی به ادبیات روابط عمومی در ایران

تلاش های انکارناپذیر که در دهه های مختلف در ارتقاء بخشی جایگاه روابط عمومی صورت گرفته است موضوعی کاملاً روشن و قابل قبول برای کلیه اصحاب هنر هشتم و دست اندرکاران روابط عمومی است

تلاش های انکارناپذیر که در دهه های مختلف در ارتقاء بخشی جایگاه روابط عمومی صورت گرفته است موضوعی کاملاً روشن و قابل قبول برای کلیه اصحاب هنر هشتم و دست اندرکاران روابط عمومی است ، که همه این تلاشها در قالب ادبیات روابط عمومی به صورت مقالات ، جزوات ، نشریات و کتب مختلف متجلی شده است و در حال حاضر در ابعاد و اشکال مختلف با موضوع و محتوای متفاوت در اختیار مشتاقان روابط عمومی و دست اندرکاران این هنر قرار گرفته است . اما نکته قابل توجه این است که قسمت اعظمی از این کتب و صورتهای نوشتاری موجود چیزی جز حالت برگردان و ترجمه شده از آثار مکتوب صاحب نظران این فن در عرصه های مختلف نمی‌باشد که مسلماً نگارنده کتاب بر اساس ساختار حکومتی ، شرایط مدیریتی ، فضای موجود اجتماعی ، پیشینه های فرهنگی و سیاسی ، روابط تعریف شده در حوزه علوم انسانی ، جایگاه افکار عمومی و نیازهای دوسویه و متقابل و فیمابین مردم و سازمانها ،قانون گرائی و قانون مداری و شایسته سالاری به رشته تحریر در آورده است و در واقع نویسنده سعی نموده با شناخت صحیح و درک مناسب و عمیق که مطابق با جایگاه و حقوق روابط میان فردی و اجتماعی است به طرح مسائل و مطالب مهم و اساسی درحوزه روابط عمومی بپردازد ، که سعی و تلاش صاحب نظران و دست اندرکاران وطنی در انتقال این دانسته ها ، تجارب و یافته ها ، در جهت بهبود وضعیت موجود ، جای تقدیر و سپاس دارد .

اما نکته قابل طرح اینکه ، این افراد به عنوان حلقه های واسطه ، بر اساس چه شاخصه ها و معیارهای به برخی از آثار و کتب غیر فارسی زبان به عنوان منابع مراجعه نموده و نسبت به ترجمه و انتقال مفاهیم و مطالب آن همت گمارده اند و اساساً چه وجوه مشترک بین شرایط ، ساختار و فضای کشورهای توسعه یافته و پیشرفته ، که عمده کتب ترجمه شده از آن کشورها می باشد با کشور جهان سوم (در حال توسعه ) یافته اند و تا چه میزان این شناخت و نیاز را احساس نموده اند تا بر اساس نیاز موجود و شناخت کافی درونی و بیرونی ، آثار مناسب و منطبق را از راه ترجمه وارد چرخه ادبیات روابط عمومی نمایند ؟ و عملاً این دست آثار در حال حاضر چه تأثیر بسزاء و مثبتی بر شرایط و وضعیت حاکم بر روابط عمومی های کشور از خود به جا گذاشته است ؟

ضمن آنکه باید یادآور شد که همه صاحب نظران ،خاستگاه روابط عمومی را به عنوان تلفیقی از هنر و فن و علم ،خارج از مرزهای ایران می دانند و درواقع معتقدند که چگونگی ایجاد و رشد روابط عمومی درا یران ، نشانگر این واقعیت مهم است که روابط عمومی بعنوان یک پدیده خودجوش و درونزا تحت تاثیر نیازهای موجود جامعه ایرانی پدید نیامده و همواره از آن به عنوان پدیده وارداتی یاد می‌کنند و ازطرف دیگر بنابر شرایط و ویژگی روابط عمومی ، با بومی سازی آن به شدت مخالفند .

بنابراین اگر بخشی از کتب موجود که ماحصل ترجمه و برداشت از آثار دیگران است و به صورت گزینشی و سلیقه ای تنها از حیث مباحث تئوری و ادبیات شفاهی کاربرد دارد و هیچگاه بستر و زمینه ای برای اجرای آن وجود نداشته و نخواهد داشت پس چه دلیل مناسب و متقن برای این موضوع وجود دارد که صرفاً دانشجویان و علاقمندان به این رشته در سرفصلهای دانشگاهی به عنوان مباحث درسی با برخی از مقاهیم ، اصطلاحات و مباحث روابط عمومی آشنا گردند که در صورت جذب شدن و اشتغال آنان ، هیچگاه فرصت برای پیاده سازی و اجرای آن وجود نداشته و نخواهد داشت و همواره بین رئوس و سرفصلهای درسی و دانشگاهی و صورتهای گفتاری و نوشتاری روابط عمومی با محیط های اجرائی و اداری فرسنگ ها فاصله و جدائی را احساس نمایند و سرانجام پس از گذشت اندک زمان بواسطه این تناقض و تفاوت فاحش دچار سرخوردگی ، عدم رضایت ، بدبینی و سرانجام احساس پشیمانی مفرط از کار در محیط روابط عمومی را از خود بروز دهند. بنابراین لازم است صاحب نظران و تلاشگران عرصه تحقیق و تفحص در زمنیه روابط عمومی ، در انتقال دانسته ها و تجارب دیگران ، تعمق بیشتر و نگاه واقع بینانه تری را معطوف نمایند و اساساً حرکت تدریجی مستمر و منطقی را بر اساس برنامه منظم و از پیش تعیین شده که نشأت گرفته از فضای موجود است در سرلوحه کار خود قرار دهند و در واقع شناخت دقیق و عمیق از وضعیت موجود و نیاز واقعی جامعه روابط عمومی ایران را به عنوان دستمایه و شالوده کار خود در ترجمه آثار و انتقال تجربیات دیگران به کار گیرند. به نوعی که فراگیری و اجرای آن با توجه به شرایط فعلی جامعه روابط عمومی ملموس و مباحث و مسائل برای دست اندرکاران روابط عمومی محسوس و اجرای تر باشد در غیر اینصورت این گونه افراط و تفریط در عصر ارتباطات و انقلاب اطلاعات که قطار توسعه ، فن آوری و تکنولوژی در کشورهای توسعه یافته با سرعت سرسام آور در حال حرکت و گذر از شرایط و وضعیت های مختلف می‌باشد، برای ارابه توسعه ما که بطی و خرامان مسیر را طی می نماید گلوگیر و به قول ملای روم « از قضا سرکنجبین صفرافزوده » به منزله سرکنجبینی است که بر خلاف خاصیت ذاتی باعث فزونی صفرا می‌گردد .

بنابراین به بهانه اینکه د رعصر ارتباطات و اطلاعات در راستای آگاهی بخشی و ارتقاء سطح کمی و کیفی ، هر دم نوشته و یا کتابی را به صورت تصادفی در مسیر راه پیدا نمائیم و بدون کسب مجوز از مؤلف و عدم رعایت قانون کپی رایت با ترجمه و انتقال آن به زبان فارسی سعی در اعتلای مباحث تئوری و شفاهی روابط عمومی نمائیم تا اینکه یک روز به کار آید و به صورت کاربردی و اجرای در آید کمی غیر منطقی است و در واقع این گونه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه پیش از پیش مجریان و دست اندرکاران هنر هشتم را مأیوس و سرخورده می‌سازد زیرا آنان به نحوی نسبت به واقعیت و شرایط موجود از اطلاع و آگاهی برخوردار می‌باشند ولیکن هیچگاه فرصت مناسب برای گذر منطقی و اصولی از شرایط فعلی برای آنان مهیا نگردیده و در واقع چرخه مدیریت سنتی و بسته ایران بواسطه خود رأیی و نداشتن گوش شنوا هیچگاه فضا را برای بروز روابط عمومی از حیث فلسفه وجودی آن مهیا نساخته است و سرانجام علیرغم همه تلاشهای که در ارتقاء بخشی مباحث نظری و تئوری روابط عمومی صورت می‌گیرد ، مدیریت سنتی دربرهه های مختلف زمانی بنابر اندیشه جاه طلبی ، منفعت طلبی ، دوام و بقاء و استمرار وضعیت موجود ، روابط عمومی را در قالب سیاسی کاری ، تشریفاتی ، خدماتی و بوق و کرناشدن نگه می‌دارد و عملاً روابط عمومی همواره در پشت ماسک ، چهره خود را پنهان نگه میدارد ، شاید این سکوت و نقش پذیری ناشی از درد نان و یا درد پست و مقام و یا هر گونه بهانه درونی و بیرونی دیگر باشد .

اما برخی دیگر از کتب و آثار موجود در عرصه روابط عمومی حاصل تلاش عده ای دیگر از عزیزان است که با بهره گیری مستقیم و غیرمستقیم از منابع داخلی و خارجی به تألیف اثر در مباحث مختلف پرداخته اند که بخشی از این کتب ، در مجموعه آثار موجود ، کاری جدید و نو برخی دیگر تکرار ملال آور و فاقد نکته جدید و تازه که بیانگر برداشت شخصی وتجربه های فردی مؤلف در زمینه خاص باشد ، می باشد . اگر چه برخی از مؤلفین در بکارگیری پاراگرافهای مستقل و یا ترکیبی از آثار دیگران از ذکر نام مؤلف خودداری می نماید و اصول نگارش را رعایت نمی نمایند تا لااقل نام و عنوان نویسنده اصلی بعنوان نقطه قوت و تایید مطالب مورد بهره برداری قرار گیرد تا در نزد خوانندگان از جایگاه قویتر و محکم تر برخوردار گردد و لیکن به همان وضعیت و حالت بسنده مینمایند ، ضمن آنکه برخی از آثار تالیفی نیز بواسطه عدم اشراف مولف در استفاده از منابع قوی و متقن و عدم ایجاد رابطه منطقی و اصولی در بین مطالب و سرفصل ها از غنا کافی و وافی برخوردار نمیباشد که در این خصوص بهتر است دوستان دانش پژوه و محقق جوان در جهت ارتقاء‌ سطح کمی و کیفی ، فعالیت خود را به صورت تیمی و گروهی و با استفاده از تجارب و دیدگاه مستقیم صاحب نظران و اساتید طراز یک عرصه روابط عمومی انجام دهند و به جمع آوری مطالب در مباحث مختلف بپردازند تا از حیث شأنیت ، کتاب مورد استفاده سایر علاقمندان قرار بگیرد .

اما آنچه که در شرایط موجود فقدان آن به شدت محسوس و ملموس میباشد نبود کتب تحقیقی در عرصه روابط عمومی است که بیانگر ماحصل زحمات و تلاش فردی و گروهی براساس وضعیت و شرایط موجود همراه با ارائه راهکار منطبق با واقعیت و قابلیت اجرائی باشد و عملاً این ضعف و خلا کاملاً روشن و مشخص است شاید این امر ناشی از پرزحمت بودن و هزینه بر بودن کار تحقیقی است بویژه آنکه جنبه میدانی و عینی داشته باشد و معمولا محقق را از محیط کتاب و کتابخانه دور میماند و یا اینکه بواسطه ضعف محیط آموزشی و دانشگاهی در آماده سازی و ترغیب دانشجویان و دانش پژوهان میباشد که قادر به تربیت محققان قوی در عرصه روابط عمومی نمیباشند.

و یا اینکه حمایتهای لازم مادی و معنوی در امر تحقیق و تفحص از سوی مراجع مربوطه در عرصه روابط عمومی وجود ندارد و یا اینکه بواسطه دولتی بودن ساختار روابط عمومی های کشور، هرگز فضا و شرایط برای رقابت سالم وصحیح وجود نداشته تا در سایه ابداع و خلاقیت و نوآوری که از سوی روابط عمومی ها بروز مینماید موارد تحقیقی برای محققان فراهم گردد. و یا اینکه بواسطه عدم توفیق بخش خصوصی و خصوصی سازی در قالب پیاده سازی اصل ۴۴درایران هرگز فضای مناسب برای روابط عمومی شرکتها و موسسات خصوصی فراهم نگردیده تا باب رقابت و قیاس با سایر روابط عمومی دولتی فراهم شود و این موضوع بتواند شالوده کار تحقیق برای محققان باشد و یا اینکه پژوهشگر بتواند در تضارب آراء و شیوه های مختلف در وادی روابط عمومی به نکات جدید و موضوعات نوکه برخواسته از محیط سیاسی، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی ایران است دست یابد و یا اینکه دراین خصوص میتوان به تقسیم بندی استاد علی میرسعید قاضی در مقاله آموزش روابط عمومی در ایران اشاره کرد که منشاء کاستیها از منظر ایشان موارد ذیل است.

۱) نحوه گزینش دانشجو

۲) نداشتن انگیزه تلاش و فعالیت در دانشجویان

۳) کمبود اعضای هیات علمی و مدرسان

۴) کمبود کتابها و متن آموزشی

۵) همکاری نکردن و هماهنگ نبودن مدیران دفاتر روابط عمومی

۶) نداشتن فعالیت مناسب انجمن روابط عمومی ایران

۷) غیرفعال بودن دفتر هماهنگی تبلیغات دولت در زمینه دانشجوی رشته روابط عمومی

۸) همکاری نکردن مدیران دفاتر روابط عمومی با بخش آموزش

بنابراین آنچه که مسلم است عنصر تحقیق و پژوهش و خلق و ایجاد کتب و آثار پژوهشی و تحقیقاتی در عرصه روابط عمومی با رویکرد کاربردی آن که باعث غنای ادبیات هنر هشتم گردد بعنوان نیاز ضروری و مبرم و امری کاملاً مشخص و معلوم میباشد تا از این طریق بتوان بنیان مناسب و اساسی برای روابط عمومی ایران بنا نهاد و یا حداقل آنکه تلاشهای صادقانه و بی وقفه اساتیدی چون مرحوم دکتر نطقی که در شرایط و فضای خاص با همت والا و با مشکلات مضاعف حرکتی را ایجاد کرده اند در سایه همدلی ، همکاری قوی تر و محکم تر گردد.

سعید معادی